شاید تا به حال سوالاتی در مورد پانیک ذهن ما را درگیر کرده باشد. از جهت اینکه پانیک چیست؟ چه نشانه هایی دارد؟ و چگونه درمان می شود؟

پانیک چیست؟

پانیک یک نوع اختلال و حمله عصبی است که در رده ی اختلالات اضطرابی قرار گرفته است. این بیماری مربوط به سن خاصی نمی شود یعنی در هر سنی امکان اینکه درگیر این بیماری شوید وجود دارد. اما به طور کلی پانیک بین 20 الی 30 سالگی بیشترین احتمال درگیری را دارد. حمله پانیک باعث ایجاد احساس ناگهانی و کوتاه ترس و واکنش‌های فیزیکی شدید در پاسخ به موقعیت‌های معمولی و غیرخطرناک می‌شود. هنگامی که دچار حمله پانیک می شوید، ممکن است زیاد عرق کنید، در تنفس مشکل داشته باشید و احساس کنید که قلبتان در حال تپیدن است. ممکن است به نظر برسد که دچار حمله قلبی شده اید و اضطراب شما غیرقابل کنترل می شود.

چه کسانی ممکن است دچار حمله پانیک شوند؟

هر کسی می تواند حمله پانیک را تجربه کند. اما عواملی هستند که در ایجاد حمله پانیک می توانند نقش داشته باشند:

1.سن

حملات پانیک معمولاً برای اولین بار در دوران نوجوانی یا اوایل بزرگسالی رخ می دهد. اما افراد در هر سنی، از جمله کودکان، ممکن است دچار حملات پانیک شوند.

2.جنسیت

زنان دو برابر مردان در معرض ابتلا به اختلال پانیک هستند،زیرا ژن متفاوت با مردان دارند و این می تواند در تشدید افسردگی و اضطراب موثر باشد.

3.سابقه خانوادگی

اختلالات اضطرابی، از جمله اختلالات پانیک، اغلب در خانواده ها دیده می شود. افرادی که دارای اختلالات اضطرابی، افسردگی یا سایر بیماری های روانی هستند، بیشتر مستعد حملات پانیک هستند.

4.مشکلات سوء مصرف مواد

اعتیاد به الکل و مواد مخدر می تواند با اثر مستقیم بر روی سیستم عصبی و مغز خطر حملات پانیک را افزایش دهد.

علائم حمله پانیک چیست؟

1.احساس درد در قفسه سینه
2.لرز و عرق سرد
3.احساس خفگی و دشواری در تنفس
4.حالت تهوع
5.ضربان قلب بالا
6. در برخی موارد، سوزن سوزن شدن یا بی حسی در انگشتان دست یا پا
7. لرزش دست

عوامل تشدیدکننده حملات پانیک

1. عوامل استرس زا که باعث شعله ور شدن اختلالات روانپزشکی میشود مثل: طلاق، ازدواج، مهاجرت، شکست عشقی و… اینها عوامل استرس زایی هستند که باعث رو آمدن اختلالات روانپزشکی در افراد مستعد می گردند طبعاً پانیک هم یکی از این اختلالات است.

2. عواملی که اختصاصاً باعث تشدید یا شعله ور شدن حملات عصبی میشوند. برای اینکه این عوامل را شناسایی کنیم باید به مکانیسم پانیک نگاهی بیندازیم. در حمله پانیک علائم جسمانی به عنوان سرنخها و آغازکننده های ترس عمل میکنند و با ورود به سیکل معیوب، شدت این علائم و پیرو آنها وحشت افزایش می یابد تا یک حمله عصبی پانیک تمام عیار را رقم بزنند. نتیجه ای که میتوان از این مکانیسم گرفت این است که هر عاملی که یک احساس جسمانی که باعث برانگیختن ترس میگردد را میتوان بعنوان عامل تشدیدکننده پانیک به حساب آورد. مثلاً ورزش کردن چون باعث افزایش ضربان قلب میشود، مصرف برخی داروها که عوارض جسمانی دارند، برخی خوراکیها مثل قهوه که ممکن است سیستم سمپاتیک رافعال کنند و هرگونه هیجانی ممکن است شروع یا تشدیدکننده حملات عصبی باشند.

راه های درمان پانیک

1. نفس عمیق بکشید

تنفس عمیق می‌تواند علائم هراس را هنگام حمله کاهش دهد. روی نفس کشیدن‌ های عمیق از طریق دهان خود تمرکز کنید و احساس کنید هوا به‌آرامی سینه و شکم شمارا پرکرده و دوباره آن‌ها را به‌آرامی ترک کنید. برای تعداد چهار نفس بکشی، یک ثانیه نگه‌دارید و بعدازآن برای چهار بار دیگر نفس بکشید.

2. تشخیص درست حمله پانیک و حفظ آرامش

با تشخیص اینکه به‌جای حمله قلبی، دچار حمله پانیک هستید، می‌‎توانید به خود یادآوری کنید که این موقتی است، می‌گذرد و شما خوب می‌شوید. اگر به‌خوبی به علائم مسلط باشید می‌توانید تمرکز کرده و خود را از گرداب حملات نجات دهید.

3. بستن چشم‌ها و غلبه بر استرس

برخی از حملات بیماری پانیک ناشی از تحرکاتی هستند که شما را تحت‌الشعاع قرار می‌دهند. اگر در محیطی شلوغ و با محرک‌های زیادی قرار دارید، این می‌تواند باعث تقویت حمله پانیک شما شود. برای کاهش محرک‌ها، در هنگام حمله پانیک چشم خود را ببندید چراکه باعث می‌شود هرگونه محرک اضافی از بین برود تمرکز روی تنفس شما راحت‌تر شود.

4. تمرین ذهن آگاهی

ذهن آگاهی می‌تواند کمک خوبی برای درک واقعیت آنچه در اطراف شما قرار دارد باشد. ازآنجایی‌که حملات بیماری پانیک می‌تواند باعث احساس جدا شدن یا جدایی از واقعیت شود، این امر می‌تواند با نزدیک شدن یا درواقع اتفاق افتادن با حمله وحشت شما مبارزه کند.

5. روان درمانی

درمان شناختی رفتاری (CBT) نوعی روان درمانی است که شما افکار و احساسات خود را با یک متخصص سلامت روان، مانند یک مشاور یا روانشناس متخصص در میان می‌گذارید و متخصص به شناسایی محرک‌های حمله پانیک کمک می‌کند تا بتوانید تفکر، رفتار و واکنش‌های خود را تغییر دهید. با شروع واکنش متفاوت به محرک ها، حملات کاهش یافته و در نهایت متوقف می شوند.

6. مصرف داروهای ضدافسردگی و ضد اضطراب

برخی از داروهای ضد افسردگی و اضطراب می‌توانند حملات پانیک را کمتر کنند. اما توجه داشته باشید که مصرف خود سرانه این دارو ها می توانند عواقب بدتری را به دنبال داشته باشد.

درمان پانیک با نوروفیدبک

یکی از بهترین درمانهای غیر دارویی برای اختلال پانیک، روش درمان نوروفیدبک است. در این روش مغز ما حین درمان آموزش می بیند که خودش را اصلاح نماید و اضطراب بصورت اساسی و ریشه ای رفع گردد.در این روش هیچ عارضه ای وجود ندارد و تاثیر درمان نوروفیدبک برای پانیک ماندگار است.

آیا بیماری پانیک خطرناک است ؟

خیلی از افرادی که دچار حمله پانیک می‌شوند از این موضوع نگران‌ هستند که نکند دچار سکته قلبی یا مغزی شوند یا نکند عقل خود را از دست دهند. خوشبختانه این بیماری به‌هیچ‌عنوان باعث مرگ نمی‌شود اما به دلیل ترس‌های فرد، موجب ایجاد اختلال در زندگی روزمره فرد شود. فرد مبتلابه پانیک به خاطر اینکه نگران است نتواند هنگام حمله از مکان‌های شلوغ فرار کند از حضور در این مکان‌های دوری می‌کند، فرد مبتلا در هر ساعت که حمله پانیک به او دست می‌دهد باید به اورژانس مراجعه کرده تا از وضعیت سلامت خود مطمئن شود و آزمایش‌های زیادی هم برای اطمینان بیشتر انجام دهد. پس این بیماری خطرناک نبوده و فقط به مراقبت‌های خاص خود احتیاج دارد. البته در چنین شرایطی همراهی فرد مبتلا در مکان‌های شلوغ بهترین گزینه است.حملات پانیک  قابل درمان هستند. متأسفانه، بسیاری از افراد به دلایل مختلف درمان را به تعویق می اندازند.حملات پانیک می تواند بسیار ناراحت کننده باشد. اگرچه آن ها از نظر جسمی مضر نیستند، اما می توانند بر سلامت روان شما تأثیر بگذارند و شما را از انجام کارهایی که دوست دارید باز دارند. پس هر چه سریع تر برای درمان زیر نظر یک متخصص اقدام کنید.

حمله پانیک احساس حاد و ناگهانی اضطراب است که احساس مرگ قریب‌الوقوع را به همراه می‌آورد. دفعات رخ دادن این حملات در افراد متفاوت است.این حملات ممکن است به دنبال یک فشار عصبی اتفاق بیفتد؛ اما در غیر این صورت، زمانی که حملات بدون دلیل خاصی اتفاق می‌افتند ممکن است تشخیص اختلال پانیک ، که یکی از اختلالات اضطرابی است داده شود. این حملات معمولا فقط چند دقیقه طول می‌کشند و علائم آن‌ها شامل تپش قلب، عرق‌کردن، احساس تنگی نفس و فشردگی در قفسه‌ی سینه، احساس ازدست‌دادن تعادل یا گیجی همراه است. هر چند خود فرد فکر می‌کند که ممکن است بمیرد یا آسیب جسمی ببیند، اما حملهٔ پانیک باعث عوارض جسمانی (همانند مرگ یا سکتهٔ قلبی) نمی‌شود و مرگ آور نیست. با این حال فشار روانی زیاد و ترسی از تکرار مجدد حملات افراد را در خطر اقدام به خودکشی قرار می‌دهد.

چرا حملات پانیک اتفاق می‌افتند؟

بهتر است به جای تلاش برای مبارزه با  جملات پانیک یا فرار از آنها، با حملات پانیک رو به رو شوید. ترس ناشی از حملات احتمالا باعث می‌شود این آخرین کاری باشد که فکرش را کنید؛ اما اگر با ماهیت حملات پانیک آشنا شوید این کار آسان‌تر خواهد شد.

فرآیندهای فیزیولوژیکی که واکنش ترس را ایجاد می‌کنند برای ما مفید و کاربردی هستند. تغییرات فشار خون و تنش عضلانی بدن  خیلی سریع ما را برای مبارزه با تهدید یا فرار از آن آماده می کنند. اما در حملات پنیک واکنش ترس بدن نسبت به محرکی که ترس را ایجاد کرده نامناسب و بیش از اندازه است. احساس وحشت و ترس قابل ترک کردن نیست. شما نمی‌توانید با اجتناب مداوم از محرک‌های ترس، حملات پنیک را کنترل کنید؛ اما این واکنش‌های شدید با کوشش و یاری گرفتن از متخصصین روانشناس و روانپزشک قابل کنترل هستند.

در حملات پنیک بدن شما  کشوری است که رادار آن شما موج بزرگی از بمب افکن های دشمن را شناسایی کرده است که به مرزهای شما نزدیک می شوند.  فرآیندهای فیزیکی جنگ یا گریز، که در طول حمله پانیک رخ می دهند ( مانند ضربان بالای قلب و تنفس سریع ) در واقع سپر دفاعی کشور شما هستند؛ آژیرهای حمله هوایی را به صدا در می آورید، مردم به پناهگاه هجوم می برند، جاده ها مسدود می شوند، سربازان مستقر می‌شوند و هواپیماهای جنگی بلند می شوند. در این موقعیت شما متوجه می‌شوید رادار خراب شده و دسته‌ای کلاغ درحال پرواز را با بمب افکن اشتباه گرفته است. حال تصور کنید این آماده باش مدام تکرار شود.

آن‌چه در طول حملات پانیک اتفاق می‌افتد همان اشتباه گرفتن کلاغ با هواپیمای جنگی است. زمانی که هیچ تهدیدی وجود ندارد، بدن شما احساس خطر می‌کند. واکنش ترس ما واقعاً در وجود ما نقش اساسی دارد، ما را آگاه کرده و ما را برای رویارویی با تهدیدات داخلی و خارجی (مانند بیماری، حیوانات وحشی) آماده می کند. بدن شما سعی می‌کند جانب احتیاط را رعایت کند؛ به همین دلیل تشخیص این که آیا آن‌چه میبینید کلاغ است یا یک بمب افکن واقعی، دشوار خواهد بود. بخش دشوار درمان حملات پانیک نیز همین است؛ احساس ترس قابل اتکا تر و واقعی تر از صحبت های متخصص روانشناسی است که روبروی ما نشسته.

حمله پانیک خود به طور ترسناکی درباره یک تهدید هشدار می‌دهند. بنابراین ما نه تنها از خطر بالقوه، بلکه از پاسخ ترس شدید خود نیز می ترسیم. واکنش شدید ترس ما هشدار می‌دهد که بقای ما جدا در خطر است. خیلی از افراد هنگام تجربه حملات پانیک احساس مرگ و دیوانگی می‌کنند.

حمله پانیک چطور رخ می دهد؟

حمله پانیک هم به تجربه احساسات جدید یا متفاوت فیزیکی بستگی دارد و هم به تعبیر نادرست ترسناک آنچه اتفاق می افتد. در این شرایط یک چرخه معیوب ایجاد می‌شود. عملکرد چرخه پانیک را می‌توان در یک مثال بررسی کرد فردی مضطرب ، در صبحی گرم و مرطوب، که شب قبل خوب نخوابیده است را تصور کنید. او در بدنش احساس ناراحتی و تنش دارد. تصمیم می گیرد بیرون برود. خم می‌شود تا بند کفش‌هایش را ببندد، اما وقتی دوباره بلند می‌شود کمی احساس سرگیجه می‌کند. او همچنین متوجه می شود که قلبش کمی تند می زند. به این فکر می کند که چه اتفاقی دارد می افتد؛ بیشتر می‌ترسد و شروع به احساس اضطراب می کند. مشخص نیست چه چیزی در ابتدا باعث این احساسات شده است؛ کم خوابی؟ دمای هوا؟ نکته مهم این است که بدن او، چیزی را به یک تهدید بالقوه قلمداد کرده است. در این مرحله است که چرخه پانیک یا وحشت زدگی شروع می‌شود.

او متوجه نفس نفس زدن خود می‌شود، شروع به عرق کردن می‌کند و روی زمین می‌نشیند و در بدنش به دنبال نشانه‌های بیشترس از اتفاق وحشتناک پیش‌رو می‌گردد. نکند بیماری ناشناخته‌ای دارد؟ در حال سکته کردن است؟ حالش بدتر می‌شود. کم کم کنترل خود را از دست می‌دهد و منتظر ترسناک‌تر شدن أوضاع می‌ماند. فرض وجود داشتن تهدیدی جدی، اضطراب و ترس را بیش از پیش می‌کند و علائم بدتر می‌شوند و به این ترتیب فرد در چرخه‌ی معیوب پانیک گرفتار می‌شود.

أوضاع همین‌طور بدتر می‌شود. حالت تهوع و لرزش دست‌ها هم اضافه می‌شوند. فرد مطمئن است که باید سکته کرده باشد یا  دارد می‌میرد. او می خواهد با اورژانس بگیرد، اما پاهایش آنقدر می لرزند که نمی تواند بلند شود.  پنج دقیقه بعد، با احساس خستگی، تنفس او به حالت عادی باز می گردد. حمله تمام شده است. او هنوز مطمئن نیست که چه اتفاقی افتاده است. اما یک چیز برای او واضح است: دیگر هرگز  نمی‌خواهد  چنین چیزی را تجربه کند.

چگونه به خود کمک کنیم؟

متأسفانه هر چه بیشتر مقاومت کنیم و از حمله هراس خود بترسیم، قوی‌تر می‌شود. چرا؟ چون ما به خود اجازه نمی دهیم که یاد بگیریم با وجود این هجوم شدید ترس و با وجود تفسیرهای فاجعه آمیز ما، هیچ تهدید واقعی وجود ندارد. در عوض، فریب واکنش ترس خود را می خوریم. اما اگر بخواهیم پرده را کنار بزنیم، تجربه پیچیده وحشت را برای آنچه واقعاً هست مشاهده می‌کنیم: ترس ساده و آشنا.  این طور است که می‌فهمیم چگونه رفتار کنیم.

متوقف کردن چرخه پانیک، نه تنها شدت آن را کم می‌کند بلکه از دفعات رخ دادن آن نیز می ‌کاهد. اما همین کار به ظاهر ساده، در عمل بسیار دشوار است. اما شما تنها نیستید. کمک گرفتن از روان پزشک و درمان دارویی با همراهی یک متخصص روان شناس پیش رفتن شما در این راه را تسهیل خواهد کرد.

 

منابع

 

• American Association of Family Physicians. Panic Disorder. (https://familydoctor.org/condition/panic-disorder/) Accessed 8/13/2020.
• Anxiety and Depression Association of America. Panic Disorder. (https://adaa.org/understanding-anxiety/panic-disorder) Accessed 8/13/2020.
• Merck Manual. Panic Attacks and Panic Disorder. (https://www.merckmanuals.com/home/mental-health-disorders/anxiety-and-stress-related-disorders/panic-attacks-and-panic-disorder) Accessed 8/13/2020.
• National Institute of Mental Health. Panic Disorder: When Fear Overwhelms. (https://www.nimh.nih.gov/health/publications/panic-disorder-when-fear-overwhelms/index.shtml) Accessed 8/13/2020.