وسواس عقده، هیجان یا تکانه‌ای است عصبی (ایمپالس) که به شکلی متوالی برخلاف میل بیمار از شکل ناخودآگاه به صورت خودآگاه درآمده و باعث ایجاد پالس‌های عصبی خاص می‌شود تا در او ناراحتی و اضطراب برانگیزد و در نتیجه فرد برای رهایی از آن فشار عصبی، اقدام به انجام عملی خاص کند. مثل شستشوی مکرّر دست‌ها یا شمارش چندباره پول یا کلمات و حروف و غیره.

در جواب چنین حمله‌ای معمولاً شخص می‌کوشد از آن بگریزد و آن فکر خاص را از ذهن خود بیرون کند یا آن را با عمل و فکر دیگری جایگزین نماید و البته آگاهی دارد که این وسوسه‌ها مزاحم ذهن او هستند و برخلاف تزریق افکار، از خارج تحمیل نمی‌شوند.

وسواس فکری عملی (OCD)

اختلال وسواس فکری عملی یا اختلال وسواسی جبری یک اختلال اضطرابی مزمن است که با اشتغال ذهن مفرط در مورد نظم و ترتیب و امور جزئی و همچنین کمال‌ طلبی همراه است، تا حدی که به از دست دادن انعطاف‌پذیری، صراحت و کارایی می‌ انجامد.

در اختلال وسواس فکری عملی افکار وسواس‌گونه و اضطراب‌ آور و ترس با وسواس‌های عملی همراه می‌شود. این وسواس‌های عملی کارهایی وسواس‌گونه هستند که شخص برای کوشش در راه کاهش وسواس‌های فکری خود انجام می‌دهد. این کردارها تکراری و کلیشه‌ای و تا اندازه‌ای غیرارادی هستند.

طبق راهنمای تشخیصی و آماری اختلال‌های روانی 5-DSM، اختلال وسواسی جبری و اختلالات مرتبط شامل اختلال وسواسی جبری OCD، اختلال بدریخت انگاری بدن، اختلال ذخیره‌سازی، اختلال کندن مو، اختلال خراشیدن پوست، اختلال وسواسی جبری و اختلالات ناشی از مواد/دارو، اختلال وسواسیجبری و اختلالات مرتبط ناشی از بیماری طبی، اختلال وسواسی-جبری و اختلالات مرتبط معین دیگر و اختلال وسواسی-جبری و اختلالات مرتبط نامعین می‌باشد. اجبارهای معمول شامل شستن دست، شمارش اشیا و بررسی قفل شدن در است.

 این فعالیتها تا حدی اتفاق می‌افتد که زندگی روزمره فرد تحت تأثیر منفی قرار می‌گیرد، که اغلب بیش از یک ساعت در روز طول می‌کشد. بیشتر بزرگسالان متوجه می‌شوند که این رفتارها منطقی نیستند. این بیماری با تیک، اختلال اضطراب و افزایش خطر خودکشی همراه است. طبق ملاک‌های راهنمای تشخیصی و آماری اختلال‌های روانی برای اختلال وسواسی، به دو گونه فکری و عملی تعریف می‌شود.

دلایل ابتلا به وسواس

عوامل خطر شامل سابقه کودک آزاری یا رویداد دیگری است که باعث ایجاد استرس می شود.

ثبت شده‌است که برخی موارد به دنبال عفونت رخ داده‌است. تشخیص براساس علائم است و مستلزم رد سایر دلایل مربوط به دارو یا پزشکی است. برای ارزیابی شدت می‌توان از مقیاس‌های رتبه‌بندی مانند مقیاس وسواس اجباری Yale-Brown (Y-BOCS) استفاده کرد.

سایر اختلالات با علائم مشابه شامل اختلال اضطراب، اختلال افسردگی اساسی، اختلالات خوردن، اختلالات تیک و اختلال شخصیت وسواسی-اجباری است. هرچند دلایل ابتلاء به اختلال وسواس جبری (OCD) کاملاً شناخته‌شده نیست، اما موارد زیر تأثیر زیادی در ابتلاء به این بیماری دارد:

• تغییرات جسمی و بدنی
• محیط
• کمبود سروتونین
• سابقه خانوادگی
• زندگی پر از استرس
• تأثیرات وسواس (OCD) بر روی زندگی فرد مبتلا
• اتلاف وقت
• عدم توانایی در تمرکز حواس و ایجاد حواس‌پرتی
• بازماندن از کارهای اصلی (از جمله تحصیل علم، مطالعه و درس خواندن و به‌دنبال آن افت تحصیلی)
• خستگی ذهن و بی‌حوصله شدن فرد برای فکر کردن درمورد موضوعات مهم و اساسیِ زندگی و تحصیلی
• مشکل در برقراری ارتباط و کاهش کیفیت زندگی

تشخیص‌های افتراقی 

OCD اکثراً با اختلال شخصیت وسواسی-اجباری (OCPD) اشتباه گرفته می‌شود. OCD اگودیستونیک است، به این معنی که این اختلال با خودپنداره فرد مبتلا سازگار نیست.

از آنجا که اختلالات اگودیستونیک مغایر با خودپنداره فرد است، باعث ایجاد پریشانی زیادی می‌شود. از طرف دیگر، OCPD اگوسینتونیک است یعنی فرد از اینکه رفتارهای وی ناسازگارانه هستند آگاهی ندارد و احساس نارضایتی نیز نمی‌کند.

مکانیسم‌های دفاعی ایجاد کننده وسواس تشکل واکنشی، ابطال، جداسازی، توجیه عقلی و دلیل‌تراشی مهم‌ترین دفاع‌های روانی هستند که ممکن است منجر به پیدایش وسواس شوند.

همه‌گیری

• نقشهٔ پراکندگی اختلال وسواس فکریِ عملیِ سازمان بهداشت جهانی در سال ۲۰۰۲ نشان می دهد که مردان و زنان به یک اندازه ممکن است به اختلال وسواسیِ جبری مبتلا شوند. اما ابتلاء به این اختلال در مردان عمدتاً در سنین پایین‌تری نسبت به زنان روی می‌دهد.
• احتمال تطابق در دوقلوهای همسان بالاتر است.
• وراثت عاملی برای وقوع وسواس است؛ به‌طوری‌که اگر کسی در خانواده دارای پدر و مادر وسواسی باشد، احتمال اینکه فرزند نیز به وسواس مبتلا بشود، وجود دارد.

افراد مشهور مبتلا به OCD

• دونالد ترامپ
• نیکولا تسلا
• دیوید بکهام
• کیتی پری
• هوارد هیوز
• لئوناردو دیکاپریو
• لنا دانهام
• هوارد استرن
• جاستین تیمبرلیک
• هاوی ماندل
• امینم
• جیمز اسپیدر
• لی‌لی پونز
• آنتونی رابینز
• شارلیز ترون
• کامیلا کبیو