آزمون رورشاخ یکی از تست های روانشناسی است که می‌تواند به پزشکان در تجزیه و تحلیل شخصیت شما کمک کند. پزشکان اغلب از ابزارها و سیستم‌های رتبه‌بندی برای اطمینان از دقت و سازگاری هنگام تشخیص روان‌شناختی استفاده می‌کنند. تست لکه جوهر (رورشاخ) گاهی در کنار سایر رویکردها برای تشخیص اختلالات شخصیت و سلامت روان استفاده می شود.

تست لکه جوهر (رورشاخ) چیست؟

تست لکه جوهر رورشاخ شامل 10 لکه جوهر متقارن است که برخی رنگی، سیاه و قرمز یا فقط سیاه هستند. هر بار به فردی که مورد آزمایش قرار می گیرد هر لکه جوهر نشان داده می شود و از او خواسته می شود آنچه را که می بیند توصیف کند. هیچ پاسخ درست یا غلطی وجود ندارد و شما می توانید بیش از یک چیز را ببینید. سپس پزشک پاسخ ها را کلمه به کلمه ثبت می کند. بعد از آن، درمانگر مرحله پرسش و پاسخ را آغاز می کند. در حالی که کارت‌های مشابه را یکی یکی بالا می‌گیرند، از شرکت‌کننده خواسته می‌شود به محل پاسخ‌های خود در هر لکه جوهر اشاره کند و دلیل آنچه را که می‌بیند بازگو کند. بر اساس نظریه رورشاخ، پاسخ‌های آن‌ها می‌تواند سرنخ‌هایی از عملکرد درونی شخصیت آن‌ها بدهد. این به عنوان یک اندازه گیری فرافکنی شناخته می شود. به عبارت دیگر، درواقع از این آزمون برای ارزیابی پاسخ فرد به محرک های مبهم برای کشف افکار ناخودآگاه استفاده می شود.

تاریخچه آزمون رورشاخ

هرمان رورشاخ از دوران کودکی علاقه شدیدی به لکه های جوهر داشت و این علاقه تا بزرگسالی ادامه یافت. او در سال 1921 تست لکه جوهر را منتشر کرد و ساموئل بک 9 سال بعد آن را به ایالات متحده معرفی کرد. هرمان رورشاخ یک روانپزشک و روانکاو سوئیسی بود که از آموزه های روانپزشک مشهور دیگر و بنیانگذار روانکاوی، زیگموند فروید پیروی کرد. رورشاخ هنگام توسعه آزمایش متوجه شد که افرادی که مبتلا به اسکیزوفرنی هستند، چیزهای مشابهی را در لکه های جوهر مشاهده کردند. این به پزشکان اجازه داد تا دیگران را با تجزیه و تحلیل نحوه تفسیر اطلاعات بصری ارزیابی کنند. او برای اینکه این ابزار را به عنوان کلیدی برای باز کردن اسرار ذهن انسان به بازار عرضه کند، آن را به عنوان “اشعه ایکس روانی” معرفی کرد.

تست لکه جوهر رورشاخ یکی از شناخته شده ترین ارزیابی های روانشناختی است، اما گاهی آزمونی ناقص، همراه با شک و تردید و انتقاد است.

در چه مواردی از آزمون رورشاخ استفاده می شود؟

تست رورشاخ که همراه با سایر ابزارهای تشخیصی مورد استفاده قرار می‌گیرد، اندازه‌گیری فرافکنی برای شناسایی وضعیت ذهنی فرد و ویژگی‌های شخصیتی مختلف است. لکه های جوهر تا 300 تفسیر مختلف گزارش شده برای هر لکه دارند. ممکن است تعجب کنید که آیا تست رورشاخ می تواند به تشخیص بیماری روانی کمک کند یا فقط وسیله ای هیجان انگیز برای برانگیختن علاقه و فتنه شماست.

روان‌گسیختگی

پزشکان و روانکاو خوب زمان طولانی ای از تست لکه جوهر برای کمک به تشخیص اختلالات روانی مانند اسکیزوفرنی استفاده کردند. این به این دلیل است که اعتقاد بر این بود، آزمون رورشاخ ویژگی‌های مشترک مربوط به اسکیزوفرنی را شناسایی می‌کند، به‌ویژه آن‌هایی که مربوط به احساسات، عاطفه و تحریف‌های شناختی است. برای مثال، افراد مبتلا به اسکیزوفرنی ممکن است واکنش شدیدی به لکه‌های جوهر نشان دهند، مانند ابراز ناراحتی عاطفی یا اضطراب.

فرزندخواندگی

افرادی که فرزندخوانده هستند، باید تحت ارزیابی روانشناختی قرار گیرند و گزارش روانشناس را به عنوان بخشی از اسناد در برخی مراکز ارائه دهند. با این حال، علاوه بر این ارزیابی اجباری، متقاضیان به شدت تشویق می‌شوند تا آزمون رورشاخ را نیز انجام دهند، زیرا انجام این آزمون به تطبیق رفتار آن‌ها با سرپرستان نیز کمک می‌کند.

خلاقیت

در دهه 1950، تست لکه جوهر برای اندازه گیری هوش و خلاقیت مورد استفاده قرار گرفت و هنرمندان مشهوری مانند اندی وارهول از الگوهای لکه جوهر برای تحریک تخیل خود برای خلق آثار هنری استفاده کردند. یک مطالعه در سال 2014 همچنین نشان داد که افرادی که استرس عاطفی بیشتری را در طول آزمون رورشاخ تجربه می‌کنند، ممکن است قدرت خلاقیت بیشتری داشته باشند.

تفسیر آزمون رورشاخ چگونه انجام می شود؟

تفسیر تست های لکه جوهر رورشاخ به دانش، مهارت و آموزش بالایی نیاز دارد. تفسیر نیز با نظارت گسترده انجام می شود. برخی از متخصصان ممکن است از یک سیستم کامپیوتری برای تجزیه و تحلیل نمرات شما استفاده کنند، اما این ممکن است به تنهایی قابل اعتماد نباشد. به همین دلیل است که بسیاری از روش‌های نمره‌دهی استاندارد و رایانه‌ای استفاده می‌کنند. تست لکه جوهر رورشاخ ممکن است راهی بی‌خطر برای شناسایی افکار فرد نباشد. با این حال، هنگامی که با سایر اقدامات آزمایشی استفاده می شود، ممکن است به شناسایی عملکرد عاطفی، ویژگی های شخصیتی و بیماری های روانی خاص مانند اسکیزوفرنی کمک کند.

برای تحلیل تست رورشاخ، باید علاوه بر توضیحاتی که داوطلب در مورد هر تصویر بیان کرده است به فاکتور های دیگری نیز توجه نمود. از جمله :

داوطلب چگونه هر تصویر را تفسیر کرده است.

تفسیر هر تصویر چقدر طول کشیده شده است. به عنوان مثال زمان طولانی برای پاسخ به یک تصویر ممکن است نشان دهنده ی شوکه شدن فرد از دیدن آن باشد.

باید به فاکتورهای تعیین کننده ای نظیر موقعیت، شکل، رنگ و سایه ها توجه نمود.

تفاسیر و نظراتی که ارتباطی با تفسیر تصاویر ندارند.

تفاسیر خاص و غیرمعمول از تصاویر می تواند نشان دهنده ی یک اختلال ذهنی در فرد باشد.

مزایای آزمون رورشاخ

علیرغم انتقاداتی که از آزمون رورشاخ می شود، این آزمون مزایایی بسیاری هم دارد. انجام این تست به درمانگران برای شروع ترسیم تصویری از مراجع کمک کرده و برای افرادی که توانایی بیان احساسات یا تجربیات درونی خود را ندارند، یک نقطه ورود برای درمانگر را فراهم می کند. امروزه تحقیقات نشان داده که آزمون رورشاخ برای تشخیص اسکیزوفرنی می تواند مفید باشد. تشخیص در حوزه سلامت روان آزمون رورشاخ برای ارزیابی تروما نیز مفید بوده و به ما می گوید که چگونه یک فرد با استرس های روزمره (مانند از دست دادن خانواده و یا کم خوابی) کنار می آید و نشان می دهد که فرد تمایلی به رفتار های تکانشی دارد یا نه. رورشاخ نقاط قوت کودک یا نوجوان مانند میزان بینش و سازگاری یا انعطاف پذیری در برابر استرس را نیز می سنجد.

انجام تست رورشاخ برای چه افرادی مناسب است؟

تست رورشاخ معمولا از سن 5 تا بزرگسالی قابل انجام است ولی احتمالا این آزمون راهی بی خطر برای شناسایی افکار فرد نباشد. با این حال هنگامی که با سایر معیارهای آزمایشی استفاده می شود، ممکن است به شناسایی عملکرد عاطفی، ویژگی های شخصیتی و بیماری های روانی خاص مانند اسکیزوفرنی کمک کند. همانطور که جلوتر گفتیم این تست برای افرادی که تمایلی به صحبت در مورد وقایع و احساسات خود در اوایل و یا حتی اواسط جلسات ندارند، مناسب بوده و به درمانگر در جهت فهم افکار و احساسات پنهانی آن ها کمک می کند. این تست می تواند تقریبا روی همه افراد به خصوص در زمینه اسکیزوفرنی و یا تروما اجرا شود اما طبق تحقیقات برای کسانی که دچار اختلالات ارتباطی در حوزه بیان کلام یا نقص در پردازش بصری-فضایی هستند، مناسب نیست.

مراحل انجام تست شخصیتی رورشاخ

آزمون شخصیتی رورشاخ از ده کارت تشکیل شده است و هر یک از این کارتها شامل لکه هایی از چوهر است .فرضیه ی اصلی که مبنای ساخته شدن آزمون شخصیتی رورشاخ بوده است آن می باشد که نیازها ، انگیزه ها و  تعارض ها بر روی نحوه ی ادراک و تفسیر اشخاص از محرک های محیطی تاثیر می گذارد و پاسخ آزمودنی به کارتهای آزمون شخصیتی رورشاخ که کارتهایی با تصاویر بسیار مبهم هستند می تواند به عنوان وسیله ای باشد که نیازها ، انگیزه ها و تعارض ها ناهشیار آزمودنیها را روشن نماید.

اجرای این آزمون در دو مرحله انجام می شود:

مرحله ی اول

بعد از ارایه ی دستور العمل آزمون (بیان این جمله که این چه ممکن است باشد) کارتهای آزمون به ترتیب از شماره ی یک تا ده به دست آزمودنی داده می شود و آزمونگر ضمن ثبت زمان واکنش آزمودنی (زمانی که کارت آزمون به دست آزمودنی داده می شود تا زمانی که وی اولین کلمه در مورد آن کارت را بیان می کند) و زمان کل پاسخ آزمودنی را ثبت می نماید. مرحله ی دوم اجرای ازمون شخصیتی رورشاخ بعد از اتمام مرحله ی اول آغاز می شود. هدف از اجرای این مرحله به دست آوردن پاسخ های جدید نیست بلکه جمع آوری اطلاعات لازم برای نمره گذاری دقیق است. مرحله ی دوم اجرای آزمون شخصیتی رورشاخ به نام مرحله ی وارسی پاسخ ها نامیده می شود و نحوه ی اجرای این مرحله به این صورت است که بعد از آنکه تمام پاسخ ها به کارتها در مرحله ی اول داده شد و توسط آزمونگر یاداشت گردید، مرحله دوم آغاز می گردد.

مرحله دوم

در مرحله دوم یا مرحله (وارسی) پاسخ هر یک از کارتهای آزمون شخصیتی رورشاخ به ترتیب به آزمودنی ارائه می شود و به آزمودنی گفته می شود پاسخهایی که شما به هر یک از کارتها دادید برای شما می خوانم و از شما می خواهم به من نشان بدهید که آن پاسخها را شما در کجای کارتها دیده اید و چه چیزهایی در آن کارتها است که باعث شده است آن طور دیده شوند. شما آنها را به من توضیح دهید تا من هم بتوانم تا من هم بتوانم آنها را ببینم. من دوست دارم آن کارتها را به همان صورتی که شما دیدید من هم ببینم.

 نمره گذاری و تفسیر آزمون رورشاخ

بر خلاف اجرای نسبتا آسان آزمون شخصیتی رورشاخ که تنها امکان دارد حدود ۲۵ الی ۳۰ دقیقه طول بکشد، کار نمره گذاری و تفسیر این آزمون سخت بوده و امکان دارد بیشتر از دو ساعت طول بکشد. برای نمره گذاری آزمون شخصیتی رورشاخ از سه نمره ی کلی محل ادراک ، تعیین کننده ها و محتوا استفاده می شود.

نمره ی محل ادراک یعنی نمره دادن به فضایی در کارتها که آزمودنی در پاسخ دادن به کارتها از آن فضا استفاده نموده است. نمره گذاری مربوط به فضای کارت می تواند به صورت نمره ی کلی یا W ، پاسخ شایع یا D ، پاسخ جز غیر معمول یا پاسخ DD و پاسخ ها به فضای سفید یا پاسخ های S باشد. پاسخ های کلی (W) پاسخ هایی هستند که اشاره به تمام لکه ی جوهر داشته باشد. به عبارت دیگر آزمودنی برای پاسخ دادن از تمام لکه ی کارت استفاده نموده باشد. تعداد زیاد پاسخهای کلی می تواند توانایی شخص را در سازمان دادن و یکپارچه نمودن افکارش را منعکس می کند. پژوهشهای جدیدتر نشان می دهد که پاسخهای کلی (W) با میزان فعالیتهای شناختی ارتباط دارد و اگر این پاسخها دارای کیفیت خوبی باشند می توانند نشان دهنده ی توانایی در تفکر انتزاعی، پیوند خوب شخص با واقعیت ها ، وجود حالت جاه طلبی و توانایی خوب شخص در حل مسایل باشند. پائین بودن میزان پاسخهای کلی (W) می تواند بیانگر وجود علایمی از وجود اختلالات افسردگی و اضطرابی باشد. همچینن پائین بودن میزان پاسخ های کلی (W) همراه با کیفیت پائین این نوع از پاسخ ها می تواند بیانگر وجود سطح بالایی از ناسازگاری در ازمودنی باشد. پاسخ های شایع (D) چگونگی واکنش آزمودنی به جبنه های آشکار موقعیت یا محیط را نشان می دهد. تعداد بالای پاسخ های شایع (D) نشان دهنده ی توجه زیاد آزمودنی به جبنه های معمول موقعیتها است به عبارت دیگر چینن آزمودنی بجای وارسی موارد جدید و غیر معمول قسمت عمده ی توجه خود را متوجه جبنه های آشکار موقعیت یا محیط می نماید. پاسخ های جز غیرمعمول DD نشانه ی جداشدن یا عقب نشینی آزمودنی از محیط خود از طریق تمرکز بر جزئیات یا توجه به عناصر آشکارتر محیط است.

سخن پایانی

امروزه بسیاری از روانشناسان از تست های رورشاخ استفاده نمی کنند و از آن به عنوان یک شبه علم یا یادگاری از روانشناسی گذشته یاد می کنند. اما بعضی کارشناسان معتقدند که تست لکه های جوهر رورشاخ قابل ستایش است و نباید آن را نادیده گرفت. تحقیقات بسیاری نیز نشان داده اند که این تست توانایی خوبی در تشخیص اختلالات شخصیتی دارد. در کل می توان گفت که آزمون رورشاخ ارزشمند است اما نباید به تنهایی برای تشخیص بیماری ها از آن استفاده کرد.