ارزیابی و تشخیص روانشناختی کودک و بزرگسال

نحوه تشخیص روانشناختی

تشخیص کامل در روان شناسی بالینی بر عهده مشاهده، آزمون های روانشناختی (تست) و مصاحبه است که در بین آنها مصاحبه از اهمیت بیشتری برخوردار است. هدف از مصاحبه تشخیصی یافتن دقیق علل و عوامل مؤثر در پیدایش اختلال و مشکل روانی در مراجع می باشد.

دراین رابطه مصاحبه باید بتواند کلیه مسائل و عوامل مؤثر در پیدایش اختلال را از کم اهمیت ترین تا پراهمیت ترین آنها شناسانده تا بتواند تشخیصی مناسب درارتباط با مشکل درمانجو در اختیار مصاحبه گر قرار دهد. زیرا تا زمانی که تشخیصی دقیق و درست از نوع اختلال بیمار در دست نباشد نمی توان درمان مناسبی برای وی عرضه نمود.

یک روان شناس بالینی نه تنها به مطالبی که بیمار در جلسه مصاحبه تشخیصی بیان می کند علاقه مند است، بلکه در نحوه ادای مطالب و عکس العمل های عاطفی که از خود نشان می دهد و نیز روابط عاطفی و فکری مصاحبه شونده توجه می کند. بنابراین واضح است در مصاحبه از مشاهده نیز استفاده می شود و درصورت لزوم پس از مصاحبه می توان از آزمون خاص مورد نیاز نیز استفاده کرد

وسیله ارزیابی به جهت شناخت افراد باید پایا و معتبر باشد. پایا یعنی مثلا وقتی یک آزمون روانی چند بار بکار برده شود یافته های یکسانی را تولید کند و معتبر یعنی برای مقاصد مورد نظر مفید باشد. شیوه های ارزیابی و تشخیص روانی به سه فرایند تقسیم می شوند: مصاحبه، آزمون و مشاهده.

مصاحبه بالینی، تشخیص اختلالات روانی

مصاحبه یا ساخت دار یا بی ساخت است در مصاحبه ساخت دار کلیه سوالهای مصاحبه گر در یک برنامه مصاحبه آماده می شوند. مصاحبه گرانی که گرایش های روانکاوی دارند اغلب بر تجربه های اوان کودکی و تجربه های جنسی و رویاها تمرکز می کنند و رفتارگرایان به رویدادهای جاری که در حال حاضر ناراحت کننده است گرایش دارند.

آزمون روانشناختی، تست تشخیص بیماری روانی

آزمون های روانشناختی و تشخیص اختلالات روانی به سه قسمت عمده تقسیم می شود:

• پرسشنامه های روانی، تشخیص اختلالات روانی

تاکنون پر مصرف ترین پرسشنامه شخصیت در ارزیابی روانی پرسشنامه شخصیتی چند وجهی مینه سوتا MMPI شامل ۵۵۰ ماده بوده است که مجموعه وسیعی از رفتارها و افکار و احساسات را وارسی می کند و برای ۱۰ طبقه نمراتی را در اختیار می گذارد. با توجه به اینکه آزمون شونده می تواند دروغ بگوید یا از دادن پاسخ شانه خالی کند یا غیره این تست ۴ مقیاس اعتبار دارد. مثلا اگر کسی به جمله من هرگز دروغ نمی گویم پاسخ درست بدهد نشان می دهد که مورد آزمایش می کوشد خودش را بطور مطلوبی نشان دهد زیرا می دانیم به ندرت کسی هرگز دروغ نگوید.
پرسشنامه ها یا رفتار یا افکار یا شرایط را بررسی می کنند و MMPI بیشتر کارکرد شناختی دارد و کمتر به اعمال رفتاری می پردازد. این آزمون بیش از ۵۰ سال سابقه دارد و MMPI-2 نسخه جدیدتر ان است که با توجه به شرایط جدید تنظیم شده است.

• آزمون های فرافکن

پرسشنامه های ساخت دار تجربه و احساس های هشیار را بررسی می کند و تعارض های ناهشیار و ترس های نهفته و تکانه های جنسی را نشان نمی دهد، لذا آزمون های فرافکن مانند آزمون رورشاخ rurschach test و آزمون اندر دریافت موضوع (thematic apperception test (TAT فرصت نمایان شدن موضوعات تعارضی یا ناهشیار را به حداکثر می رساند.

• آزمون های هوش، تست هوش

آلفرد بینه اولین آزمون هوش و بعدا دیوید وکسلر آزمون هوش را برای بزرگسالان WAIS و کودکان WISC و پیش دبستانی WPPSI تنظیم کرد که بعدا WAIS-R تجدید نظر شده WAIS ارائه داد. مقیاس های وکسلر هوشبهر Intelligence Quotient کامل را اندازه گیری می کند که از دو نمره فرعی کلامی و رفتاری تشکیل می شود و این آزمون ها نقش بسیار مهمی در ارزیابی عقب ماندگی ذهنی و آسیب مغزی ایفا می کنند.

آزمون های هوش فقط از رفتارها در تکالیف استاندارد شده خاص نمونه می گیرند و رفتارهای دیگر نظیر درک کردن موسیقی کلاسیک اندازه گیری نمی شود. بهره هوشی کمتر از ۷۰ را عقب افتاده و بین ۷۰ تا ۸۴ را به عنوان افراد مشکل دار و بیشتر از ۱۳۰ را افراد باهوش می نامیم و بیشتر مردم دنیا بهره هوشی اشان بین ۹۵ تا ۱۰۵ می باشد. تست هوش در مقام مقایسه با دیگران است لذا برای مردم یک منطقه می بایست با توجه به توانایی های زبانی و امکانات تنظیم شود.

مشاهدات رفتاری و تاثیر آن بر تشخیص اختلالات روانی

گاهی در کلام بسیاری از افراد دروغ می گویند و سعی می کنند خود را بهتر جلوه دهند و یا اغراق کنند. رفتار فرد به متخصص دروغ نمی گوید.

1- ارزیابی رفتاری نوعی تست تشخیص اختلال روانی!

ارزیابی بخشی از درمان است. ارزیابی رفتاری عبارتست از ثبت دقیق رفتارها و افکاری که شخص می خواهد آنها را تغییر دهد. مثلا از یک مراجع خواسته شد که حملات آسم خود را یادداشت نماید و در نهایت نشان داده شد که ۹ مورد از ۱۵ باری که مورد حملات آسم قرار گرفته بود بعد از تماس او با مادرش رخ می دادند. ارزیابی رفتاری مطمئنا امتیازاتی دارد ولی با این حال نمی توان آن را برای هر مشکل روانی بکار برد زیرا ممکن است بسیار وقت گیر و پر هزینه باشد.

۲- ارزیابی روان فیزیولوژیکی یا روانشناسی فیزیولوژیک

برخی از حالت های روانی نابهنجار مانند اضطراب و ترس در حالت های فیزیولوژیکی منعکس می شوند.
ارزیابی روان فیزیولوژیکی نه تنها تایید می کند که یک عنصر فیزیولوژیکی در اضطراب وجود دارد بلکه بر این موضوع که شدت آن عنصر چقدر است و آیا درمان تاثیری دارد نیز می پردازد. پسخوراند زیستی biofeedback با آگاه ساختن مراجع از تغییرات روان فیزیولوژیکی جزیی و حالت های روانی تحقق می یابد.

آزمون های نوروپسیکولوژی به ارزیابی آسیب مغزی می پردازد که به سه مورد از آنها اشاره می شود:
۱- آزمون طرح های دیداری حرکتی بندر: ۹ کارت طرح دار به مراجع می دهند و از او می خواهند که آن را کپی و بعد از حافظه اش ترسیم کند خطاها آسیب مغزی را مشخص می کنند. مثلا لرزش در ترسیم خط مستقیم یا کپی کردن دایره های کوچک آسیب مغزی را نشان می دهد.

۲- مجموعه آزمون های نوروپسیکولوژی هالستید – ریتان: این آزمون هوشمندانه محل آسیب نورولوژیکی را مشخص می کند و بسیار وقت گیر است و به ۶ ساعت زمان احتیاج دارد.

۳- مجموعه آزمون های نوروپسیکولوژی لوریا – نبراسکا: این آزمون ۲۶۹ ماده ای که براساس کار الکساندر لوریا بوده اطلاعات وسیعی مربوط به مهارت های لمسی و جنبشی و کلامی و فضایی و هماهنگی حرکتی ظریف و دشوار و خواندن و نوشتن و گفتار و محاسبه و فرایندهای عقلانی و حافظه ای را در اختیار می گذارد. و زمان کمتری از آزمون هالستید – ریتان نیاز دارد و نیز این آزمون کنترل سطح تحصیلات را امکان پذیر می سازد و کسی بخاطر اینکه تحصیلات کمتری داردنمره کمتری نمی گیرد.

اعتبار ابزارهای ارزیابی تشخیص های روان شناختی

ابزارهای ارزیابی و تشخیص برای روانشناسان باید هم پایا و هم معتبر باشند پایا یعنی یافته های یکسانی را در اثر استفاده مکرر تولید می کنند و معتبر یعنی می توانند برای هدف هایی که به جهت آنها منظور شده اند بکار روند. ولی اعتبار و روایی ابزارهای روانشناختی باید به تایید برسد و با احتیاط استفاده شود.