اختلال دیکته نویسی کودکان چیست؟ یادگیری واضح و صحیح نوشتن کلمات و جملات یکی از محورهای اصلی دوران دبستان کودک است. همه بچه‌های کوچک در نوشتن یا تکمیل قلم‌نویسی با مشکل مواجه هستند. اما اگر دستخط فرزند شما به طور مداوم تحریف یا نامشخص است، ممکن است ناشی از ناتوانی یادگیری به نام دیسگرافیا باشد. این یک مشکل سیستم عصبی است که بر مهارت های حرکتی ظریف مورد نیاز برای نوشتن تأثیر می گذارد. انجام کارها و تکالیف دست خط را برای کودک سخت می کند. روانشناسان این وضعیت را “اختلال دیکته نویسی” می نامند.

اختلال دیکته نویسی چیست؟

اختلال دیکته نویسی یا Spelling Disorder عبارت است از ناتوانی در نوشتن صحیح، یادگیری و به خاطر سپردن الگوهای املایی و کلمات. به عبارتی ساده‌تر افرادی که با اختلال دیکته نویسی دست و پنجه نرم می‌کنند، در نوشته‌های خود بیشتر از افراد همسنشان دارای غلط املایی هستند. این اختلال متمایز از اشتباهات رایج کودکان کلاس اول، دوم و سوم ابتدایی است. 

نوشتن مستلزم به کارگیری مهارت‌های گوناگونی است. مهارت‌های مکانیکی نوشتن مانند دست‌خط، هجی کردن و نقطه گذاری از مهم‌ترین مهارت‌های مورد نیاز هستند. همچنین مهارت‌های زبانی مانند درک معنای کلمه‌ها و دستور زبان نیز مورد نیاز هستند. مهارت‌های تفکر مانند سازماندهی و برقراری ارتباط میان مطالب هم مهارت‌هایی هستند که دو بخش قبلی را تکمیل خواهند کرد. از این منظر می‌توان ادعا کرد که اختلالات دیکته نویسی بسیار متنوع هستند. 

علل اختلال دیکته نویسی 

دانشمندان مطمئن نیستند که چرا اختلال دیکته نویسی در کودکان اتفاق می افتد. در بزرگسالان، گاهی اوقات با آسیب مغزی مانند سکته مغزی مرتبط است. در کودکان، این اختلال یادگیری معمولاً همراه با سایر ناتوانی های یادگیری مانند ADHD و نارساخوانی رخ می دهد.

علائم اختلال دیکته نویسی

کودکان مبتلا به نارسا نویسی دستخط نامشخص، نامنظم یا متناقض دارند، اغلب با شیب ها، اشکال، حروف بزرگ و کوچک، و سبک های شکسته و چاپی متفاوت است. آنها همچنین تمایل دارند چیزها را به آرامی بنویسند یا کپی کنند.

والدین یا معلمان ممکن است وقتی کودک برای اولین بار شروع به نوشتن تکالیف در مدرسه می کند، متوجه علائم شوند. سایر علائم دیسگرافی که باید مراقب آنها بود عبارتند از:

• گرفتگی دست، که ممکن است منجر به درد دست شود
• مشکل در قرار دادن چیزها روی کاغذ یا در حاشیه (برنامه ریزی فضایی ضعیف)
• پاک کردن مکرر
• ناهماهنگی در فاصله حروف و کلمات
• املای ضعیف، از جمله کلمات ناتمام یا کلمات یا حروف از دست رفته
• وضعیت غیرمعمول مچ، بدن یا کاغذ هنگام نوشتن
• این ناتوانی یادگیری نوشتن و تفکر همزمان را نیز سخت می کند. وظایف نوشتن خلاق اغلب به خصوص سخت است.

 انواع اختلال دیکته نویسی

اختلال دیکته نویسی خود بخشی از اختلال یادگیری است که باعث می‌شود فرد در نوشتن کلمات دچار اشکال شود. حتی می‌توان آن را ذیل اختلالات نوشتن دسته بندی کرد. از طرفی دیگر خود این اختلال هم دارای انواعی است که بررسی آن‌ها به درک بهتر مشکلات این کودکان کمک خواهد کرد:

1. اختلال وارونه نویسی و قرینه نویسی

یکی از اختلالات دیکته نویسی که از اهمیت بالایی برخوردار است، اختلال وارونه نویسی می‌باشد. این اختلال کمترین شیوع را در بین این دسته از اختلالات دارد. این مشکل به شیوه‌ای خواهد بود که فرد نمی‌تواند جهت درست نوشتن را تشخیص دهد در نتیجه ممکن است کلمات را برعکس یا وارونه بنویسد. لئوناردو داوینچی، هنرمند بزرگ ایتالیایی، هم با این مشکل روبرو بوده است. 

2. جابجایی حروف

در برخی از موارد فرد ممکن است حروف را پس و پیش کند. به صورتی که کلمه معنای خود را از دست بدهد. برای مثال به جای «مدرسه» بنویسد «مردسه». این مشکل ممکن است ناشی از تفکیک شنیداری باشد یا حافظه دیداری فرد دارای اختلال باشد. در موارد نادر هم ممکن است به دلیل عدم درک صحیح از چپ و راست مربوط باشد. 

3. جانشین کردن حروف به جای همدیگر

در رسم الخط فارسی برخی آواها را به کمک حروف مختلف می‌توان نوشت. برای مثال «ت» و «ط» یک آوا دارند. در نتیجه فرد ممکن است آن‌ها را به جای هم به کار بگیرد. این مشکل در نوشتار برخی از کلمات هم خود را به شیوه عمومی‌تری نشان داده است. به همین دلیل است که «باتری» و «باطری» هر دو درست هستند. در قدیم هم «تهران» را «طهران» می‌نوشتند. 

از طرفی دیگر در فارسی حروف زیادی وجود دارند که از نظر ظاهری مشابه هم هستند و تفکیک آن‌ها برای کودکان کمی سخت است. برای نمونه حروف «ج»، «ح»، «خ» و «چ» همگی شبیه هم هستند و تنها تفاوت آن‌ها در تعداد نقطه‌ها است. بنابراین بروز عدم تفکیک این حروف در املای کودکان ابتدایی دور از انتظار نمی‌باشد. 

4. جا انداختن بخشی از حروف یا کلمات

 توجه به حروف و کلمات به حافظه دیداری مناسبی نیاز دارد. همچنین حافظه شنیداری فرد باید قوی باشد تا بتواند بین شنیدن و نوشتن یک کلمه ارتباط برقرار کند. ضعف در اجزای گفته شده ممکن است باعث شود فرد در نوشتن جمله، بخشی از یک کلمه یا کل آن کلمه را ننویسد. برای نمونه ممکن است فرد کلمه «مادر» را «مار» بنویسد. 

5. اختلال در املای نشانه‌ها

در نوشتار فارسی برخی از کلمات حاوی حروف و صداهایی هستند که بیان خواهند شد اما نوشته نمی‌شوند. برای نمونه در کلمه «مادَر» حرف «ـَ» تلفظ می‌شود اما نوشته نمی‌شود. یا در کلمه «بنَا» علامت تشدید به سختی قابل تشخیص خواهد بود. 

از طرفی دیگر برخی از کلمات مانند «خواب» دارای حروفی هستند که تلفظ نمی‌شوند. در این موارد فرد ممکن است در تشخیص و جایگذاری حروف دچار مشکل شود. 

تشخیص اختلال دیکته نویسی در کودکان

اولین قدم این است که پزشک اطفال کودک شما هرگونه بیماری یا شرایط دیگری را که می تواند باعث مشکلات نوشتن شود را رد کند.

یک روانشناس دارای مجوز که در زمینه اختلالات یادگیری آموزش دیده باشد، می تواند دیسگرافی را تشخیص دهد. این می تواند روانشناس مدرسه فرزند شما باشد. متخصص به فرزند شما تست های آکادمیک و نوشتاری می دهد که توانایی او در بیان افکار و مهارت های حرکتی ظریف او را می سنجد. به عنوان مثال، ممکن است از آنها خواسته شود که به انگشتان خود ضربه بزنند یا مچ دست خود را به طریق خاصی بچرخانند.

همچنین ممکن است از کودک شما خواسته شود جملات بنویسد یا کلمات و حروف را کپی کند. متخصص به آنها نگاه می کند:

• کار تمام شده
• وضعیت دست و بدن
• دستگیره مداد
• وضعیت بدن
• فرآیند نوشتن

راه های درمان اختلال دیکته نویسی

درمان از کودکی به کودک دیگر متفاوت است و بستگی به این دارد که آیا آنها ناتوانی های یادگیری یا شرایط سلامت دیگری دارند یا خیر. داروهای مورد استفاده برای درمان ADHD در برخی از کودکانی که هر دو بیماری را دارند به دیسگرافی کمک کرده است.

چگونه می توانم به فرزندم کمک کنم؟

در اینجا مواردی وجود دارد که می توانید امتحان کنید:

• از فرزندتان بخواهید از کاغذ با خط پهن، کاغذ گراف یا کاغذ با خطوط برجسته استفاده کند تا به تراز کردن حروف و کلمات کمک کند.
• برای راحتی، از دستگیره های مداد یا سایر وسایل کمکی برای نوشتن استفاده کنید.
• بگذارید به جای نوشتن از رایانه برای تایپ کردن استفاده کنند و مهارت های تایپ را زودتر آموزش دهند.
• از کار شلخته انتقاد نکنید. کار سخت آنها را تحسین کنید و تقویت مثبت ارائه دهید.
• این وضعیت را بپذیرید و در مورد آن با فرزندتان صحبت کنید.
• قبل از نوشتن، راه‌هایی را برای کاهش استرس به آنها آموزش دهید. به عنوان مثال، از آنها بخواهید سریع دستان خود را به هم تکان دهند یا مالش دهند.
• به آنها اجازه دهید یک توپ استرس را فشار دهند تا قدرت و هماهنگی عضلات دست و عضله بهبود یابد.
• با معلم فرزندتان در مورد شرایط و نیازهای او در مدرسه صحبت کنید. آنها ممکن است واجد شرایط خدمات آموزش ویژه و برنامه آموزش فردی (IEP) یا سایر کمک های ویژه (مانند طرح 504) باشند. این اسناد نیازهای فرزند شما را شرح می دهد و راه هایی را برای کمک به مدرسه ارائه می دهد.

برخی از مواردی که ممکن است درخواست کنید عبارتند از:

• تکالیف نوشتاری کوتاه تر یا سوالات متفاوت از همکلاسی هایشان
• استفاده از کامپیوتر برای تایپ به جای نوشتن
• کپی از یادداشت های کلاس برای محدود کردن کار نوشتن
• استفاده از دستگاه صدا به دیکته یا یادداشت بردار الکترونیکی دیگر
• گزینه ای برای ضبط سخنرانی های معلم
• گزارش های تصویری یا صوتی به جای تکالیف مکتوب
• امتحانات شفاهی به جای کتبی