ترس از بیماری، هیپوکندریا، سندرم بیمار خیالی یا خود بیمارانگاری

ترس از بیماری که در اصطلاح، خودبیمار انگاری هیپوکندریا نامیده می شود، یکی از انواع اختلال اضطرابی است که در آن فرد، همیشه نگران بیماری است و به شدت نگران است که نکند دچار بیماری خطرناک جسمی یا حتی روانی باشد. این حالت، به اختلال روانی تبدیل شده که نگرانی وسواس گونه فرد از ترس بیماری، باعث می شود که در زمینه های مختلف زندگی دچار ناتوانی و بهم ریختگی شود. افرادی که این اختلال را دارند، به هر نشانه ی کوچک جسمی و روانی واکنش نشان داده و حس می کنند که این علامتی از وجود یک بیماری یا اختلال در آن هاست. خودبیمار انگار ها دائم به پزشک یا روانشناس مراجعه می کنند تا وضعیت سلامت آن ها را بررسی کنند و وقتی مطمئن می شوند بیمار نیستند آرام می گیرند ولی دوباره با کوچکترین نشانه به همین وضعیت بر می گردند. در مواردی نیز فردی که دائم ترس از بیماری دارد، خودسرانه اقدام به مصرف دارو می کند و همین موضوع می تواند باعث بیمار شدن آنها نیز شود.

خودبیمارانگارها، همیشه دچار یک وسواس فکری و ترس از بیماری هستند که در مورد عملکرد بدنشان دچار شک و تردید می شوند و اعتماد خودشان به قدرت بدنشان در مبارزه با مخاطرات را از دست می دهند. این افراد نه تنها برای خودشان عذاب ایجاد می کنند بلکه این عذاب را به اطرافیان نیز منتقل می کنند.

علائم بیماری هیپوکندریا

ترس از بیماری، هنگامی به عنوان بیماری هیپوکندریا شناخته می شود که از زمان شروع آن بیش از 6 ماه گذشته باشد و فرد علی رغم سلامت جسمی، همچنان بر بیمار بودن خودش اصرار داشته باشد. علائمی که می تواند در صورت ادامه دار بودن نشانه ی بیماری ترس از بیماری باشند عبارت اند از:

• خیال داشتن بیماری جدی
• برداشت اشتباه از علائم جسمی
• ترس و اضطراب از بیماری با وجود اطمینان پزشکی
• نداشتن مشکلات توهمی
• ایجاد اختلال در زندگی روزمره و کاری

افراد خود بیمار پندار، که به آنها سندرم بیمار خیالی هم گفته می شود، ممکن است فعالیت های طبیعی بدن مثل تند یا کند شدن ضربان قلب، زیاد یا کم بودن ادرار، سردرد های معمولی، عرق کردن، خستگی، بی خوابی، بی اشتهایی، آبریزش بینی، جوش و غیره را نشانه ی مشکلات جدی سلامتی برداشت کرده و بیماری سختی به خودشان نسبت دهند.

علت ایجاد ترس از بیماری

اختلال هیپوکندریا یا همان ترس از بیماری، عموما به دو دلیل افسردگی و اضطراب به وجود می آید اما به طور جزیی تر می توان موارد زیر را از دلایل ایجاد این اختلال ذکر کرد.

داشتن والدین بیش از حد دلسوز

مادری که بیش از حد نگران سلامتی فرزندش بوده و بیش از حد به مشکلات کوچک کودک توجه می کرده است، می تواند این نگرانی را به فرد منتقل کرده باشد تا کودک نیز حساسیت بیش از حدی نسبت به سلامتی خودش پیدا کند.

اتفاق ناگوار

ممکن است فرد مبتلا به این اختلال، در گذشته مشکلی در خانواده یا اطرافیان تجربه کرده باشد که به دلیل دیر کشف شدن بیماری، فرد نتوانسته درمان مناسبی انجام دهد و همین موضوع، سبب شده تا فرد همیشه نگران وجود بیماری در خودش باشد.

دلسوزی

مریض بودن می تواند حس همدلی و دلسوزی دیگران را تحریک کند و باعث می شود که فرد از کارهای روزمره خودش دست بکشد و به بهانه بیماری آن ها را انجام ندهد. این مساله که می تواند برای بسیاری از افراد جذاب باشد، باعث می شود که برخی به سمت اختلال هیپوکندریا سوق پیدا کنند.

تفکر فاجعه انگارانه

برخی افراد، تفکر فاجعه انگارانه دارند، یعنی هرچیزی را به یک فاجعه ربط می دهند. وقتی افراد با این طرز فکر یک نشانه ساده بیماری در خودشان ببینند، احساس می کنند که یک بیماری جدی و خطرناک دارند که این احساس، مقدمه ابتلا به هیپوکندریا می شود.

چه زمانی برای درمان ترس از بیماری باید به روان شناس مراجعه کرد

کسانی که دچار این اختلال هستند، تمایل دارند که به متخصصین پزشکی مراجعه کنند و از مراجعه به متخصصین روان شناسی گریزان هستند به این دلیل که معتقد هستند بیماری آن ها منشا جسمی دارد و زاییده ذهن آن ها نیست و دوست ندارند چنین چیزی را اطرافیانشان متوجه شوند. اما بهتر است هرچه سریع تر، به یک متخصص سلامت روان مراجعه کنید و درمان اختلال ترس از بیماری را آغاز کنید.

مشاوره و درمان ترس از بیماری

فرد مبتلا به ترس از بیماری، ممکن است به افسردگی، اضطراب یا دیگر مشکلات روحی نیز مبتلا باشد. پس بهتر است قبل از هرچیزی، در یک جلسه مشاوره، این مشکلات در او ارزیابی و درصورت وجود درمان شود.

درمان مشکل ترس از بیماری، باید از طریق روان درمانی و مشاوره انجام شود اما در برخی شرایط که نشانه ها و علائم این اختلال بسیار شدید باشد، دارودرمانی برای کمک به فرد در کنار روان درمانی استفاده می شود.

روان درمانی اختلال خود بیمارانگاری

برای مشاوره و درمان روانشناختی این اختلال، روش های مختلفی استفاده می شود که مهم ترین آن ها روانکاوی، طرحواره درمانی و درمان شناختی-رفتاری CBT هستند. از بین تمامی این درمان ها، درمان شناختی رفتاری بیشترین اثرگذاری را دارد و نتیجه بخش تر از دیگر روش های درمان اختلال ترس از بیماری است. در این رویکرد، روان شناس سعی دارد که طرز فکر فرد را بررسی کند و باورهای اشتباهی که باعث بروز این اختلال شده است را شناسایی و با باورهای درست جایگزین کند. روانکاوی هم به دلیل ریشه یابی در گذشته ی فرد و یافتن دلایل ایجاد آن می تواند روش موثری برای درمان این اختلال به حساب بیاید.

دارو درمانی اختلال خود بیمارانگاری

همان طور که ذکر شد، دارودرمانی در همه ی موارد ترس از بیماری توصیه نمی شود و فقط در موارد خاص باید استفاده شود. بسیاری از کسانی که دچار این بیماری هستند، تصور می کنند که داروهای تجویز شده برای آن ها به دلیل همان بیماری ای است که متصور آن بوده اند و روان پزشک سعی می کند این حقیقت را از آن ها پنهان کند. داروهایی که برای کاهش علائم و نشانه های این بیماری استفاده می شوند داروهای مهار کننده انتخابی بازجذب سروتونین ها SSRI ها هستند که داروهایی مثل فلوکستین یا ونلافاکسین از دسته ی این داروها هستند.