قرص خواب و انواع آن | بهترین روشهای درمان بیخوابی
اگر شبها با بیخوابی دست و پنجه نرم میکنید و کیفیت خواب شما پایین است، قرص خواب میتواند راهکاری موقت برای بهبود استراحت شبانه باشد. قرصهای خواب انواع مختلفی دارند، از داروهای شیمیایی مانند بنزودیازپینها و داروهای غیر بنزودیازپینی گرفته تا مکملهای طبیعی و گیاهی مانند ملاتونین و سنبلالطیب. در این مقاله از ذهن آرا، با انواع قرص خواب، نحوه مصرف صحیح و نکات مهم ایمنی آن آشنا میشوید تا خواب آرام و با کیفیتی را تجربه کنید.
قرص خواب (Sleeping pills) یا به اصطلاح Sedative Hypnotics به عنوان یکی از روشهای درمانی برای اختلالات خواب یا درمان کم خوابی یا بیخوابی (insomnia) و یک راه حل سریع برای کاهش اضطراب و بهبود کیفیت خواب و استراحت در شب استفاده میشوند. دارو های خواب آور علاوه بر اعتیاد و عوارض شیمیایی در بدن ممکن است در دراز مدت تاثیرات منفی بر روی مکانیزم بدن داشته باشد. در این مقاله به بررسی اثرات، انواع مختلف و نکات کاربردی این داروها میپردازیم.
معایب و عوارض قرصهای خواب
قرصهای خواب عمدتاً با اثر بر روی سیستم عصبی مرکزی (Central Nervous System) کار میکنند. بسیاری از این داروها با کاهش فعالیت سیستم عصبی مرکزی و بالا بردن سطح مواد مثبت کننده خواب، مانند گابا (GABA)، باعث ایجاد خواب میشوند. استفاده بیش از اندازه این قرصهای خواب ممکن است به تضعیف عملکرد شناختی و در نتیجه کاهش قابل توجه تمرکز و بروز توانایی های فردی شود.
با توجه به فعالیت های بدنی و فرم بدنی افراد ممکن است اثرات و عوارض به شکل های مختلفی بروز نماید اما عوارض عمومی به شرح زیر است:
- افزایش یا کاهش اشتها
- حات تعوع و استفراغ
- یبوست
- اسهال و تشنج
- کاهش حفظ تعادل بدن
- سرگیجه یا سردرد خفیف
- افت فشار خون
- احساس خوابآلودگی در طول روز
- خشکی دهان و گلو
- نفخ
- تنگی نفس و سختی در تنفس
- سوزش معده
- افزایش خطر ابتلا به بیماریهای قلبی-عروقی
- اختلال در عملکردهای روزانه
- اختلال در حافظه و توجه
- معده درد
- لرزش غیرقابلکنترل برخی از اعضاء بدن
- رویاهای غیرمعمول
- ضعف
- افسردگی و اضطراب
انواع قرصهای خواب
قرصهای خواب به طور کلی به دو دسته تقسیم میشوند: بنزودیازپینها (Benzodiazepines) و نانبنزودیازپینها (Non-benzodiazepines).
بنزودیازپینها (Benzodiazepines)
بنزودیازپینها داروهایی هستند که بر روی گیرندههای GABA (گاما-امینوبوتیریک اسید، گروهی از پروتئینها در سلولهای عصبی هستند که به گاما-امینوبوتیریک اسید متصل میشوند. این گیرندهها در فرآیند تنظیم فعالیت عصبی و کنترل شدت اعصاب و مهار کنندگی عصبی نقش دارند)در سیستم عصبی مرکزی اثر میکنند و باعث کاهش فعالیت عصبی میشوند. موارد استفاده از این دسته داروها عبارتند از:
۱.دیازپام (Diazepam)- درمان بی خوابی
دیازپام یکی از داروهایی است که به عنوان داروی آرامبخش و ضد استرس شناخته می شود. این دارو به واسطه اثرات ضد اضطرابی، آرام بخشی و خواب آوری که دارد، در درمان اختلالات خواب به کار می رود.
ساختار دیازپام شامل یک حلقه بنزودیازپین و یک نیتروژن در جایگاه ۷ است. دیازپام با متابولیسم در کبد به متابولیت های خود افزایش فعالیت گیرنده های GABA را به واسطه اتصال به موقعیتی در گیرنده ها که به نام محل بین ارتباطی گیرنده GABA و گیرنده بنزودیازپین نامیده می شود، افزایش می دهد. این افزایش فعالیت GABA باعث کاهش فعالیت عصبی و کنترل شدن اضطراب و تنش در بیمار می شود.
در مصرف دیازپام باید به مواردی مانند تداخل با دیگر داروها، افزایش خطر اعتیاد، کاهش توانایی رانندگی و عملکرد روزانه، و در برخی موارد افزایش خطر ابتلا به بیماری های قلبی-عروقی توجه شود. لذا بهتر است هرگز از دیازپام به صورت خودسری استفاده نشود و در صورت بروز هرگونه عارضه، به پزشک خود مراجعه شود.
۲- آلپرازولام (Alprazolam) و قرص خواب
آلپرازولام یک داروی ضداضطراب از دسته بنزودیازپینها است که با افزایش فعالیت گیرندههای GABA در مغز، اضطراب را کاهش داده و حالت آرامش ایجاد میکند. به همین دلیل، این دارو یکی از انواع قرص خواب محسوب میشود.
ماده فعال آلپرازولام با فرمول C17H13ClN4، نورونهای مغزی را کاهش داده و اضطراب را تسکین میدهد. افزودنیهایی مانند سیترات سدیم، لاکتوز مونوهیدرات، نشاسته، سیلیکا و منیزیم استئارات برای بهبود جذب، پایداری و کیفیت بستهبندی دارو استفاده میشوند تا بهترین قرص خواب به بیماران ارائه شود.
آلپرازولام باید در بستهبندی محافظتی و شیشهای نگهداری شود تا در برابر نور، رطوبت و هوا محافظت شود و مصرف آن آسان باشد. رعایت استانداردهای تولید و بستهبندی، تضمینکننده ارائه یک داروی ایمن و باکیفیت است.
کلونازپام (Clonazepam) – ریلکسهکنندهی عضلانی و ضد اضطراب
کلونازپام که در سال ۱۹۷۵ توسط شرکت هافمن لاروش تولید شد، یکی از داروهای پرکاربرد در مشکلات عصبی و اختلالات خواب است. این دارو با افزایش فعالیت گیرندههای GABA در مغز، اضطراب را کاهش داده و باعث ایجاد آرامش و ریلکسیشن عضلانی میشود. اثرات کلونازپام شامل آرامشبخشی، خوابآوری، ضد تشنج و کاهش تنش عضلانی است.
این دارو سریع جذب میشود و در کمتر از یک ساعت وارد خون شده و ۱۲ تا ۱۶ ساعت در بدن باقی میماند. درمان با کلونازپام باید تحت نظارت پزشک باشد. علاوه بر اختلالات خواب، کلونازپام برای اختلالات اضطرابی، اختلالات خلقی، اختلالات تشنجی و برخی مشکلات روانی نیز تجویز میشود.
با وجود اثر طولانیمدت، مصرف بلندمدت کلونازپام میتواند منجر به وابستگی، تحمل دارو و عوارضی مانند خوابآلودگی، افزایش وزن و کاهش تمرکز شود. بنابراین، این دارو معمولاً برای استفاده کوتاهمدت توصیه میشود.
نانبنزودیازپینها (Non-benzodiazepines)
نانبنزودیازپینها نیز به طور مشابه بر روی گیرندههای GABA اثر میکنند، اما ساختار شیمیایی متفاوتی نسبت به بنزودیازپینها دارند. مزایای این داروها نسبت به بنزودیازپینها عبارتند از:
– تاثیر و عوارض کوتاهمدتتر
– اثر گذاری سریعتر
– ایجاد عادت و وابستگی کمتر
– عوارض جانبی پایین تر
۱.زولپیدم (Zolpidem) – درمان بی خوابی
زولپیدم یک داروی ضد روان پریشی از دسته آتیپیکال آنتیپسیکوتیکها است که برای درمان اختلالات روان پریشی مثل اسکیزوفرنی و بیماریهای مرتبط با اختلالات خلقی و اضطراب استفاده میشود. مواد تشکیل دهنده زولپیدم شامل ماده فعال، افزودنیها و یا بستهبندیهای دیگری میباشد که برای تولید این دارو به کار میروند.
ماده فعال زولپیدم یک ترکیب شیمیایی با فرمول شیمیایی C17H20N4S میباشد. این ترکیب شیمیایی یک آتیپیکال آنتیپسیکوتیک است که در دستهبندی دارویی ضد روان پریشیها قرار میگیرد. زولپیدم به عنوان یک مهارکننده دوپامینی و سروتونینی عمل میکند و با کاهش فعالیت نورونهای مغزی و تسکین علائم روان پریشی در بیماران میشود.
در تولید زولپیدم، افزودنیهایی مانند لاکتوز مونوهیدرات، سیترات سدیم، کلسیم کربنات، کلسیم فسفات و ماگنزیوم استئارات به کار میروند. این افزودنیها به منظور افزایش پایداری، قابلیت جذب دارو، بهبود خواص فیزیکی و شیمیایی و همچنین بهبود بستهبندی دارو به کار میروند.از آنجا که زولپیدم یک داروی پیچیده و تخصصی است، باید به دنبال استفاده از مواد خالص با کیفیت بالا و متناسب با استانداردهای دارویی باشیم. همچنین، باید مراحل تولید و بسته بندی دقیقاً ثبت شده و به مراجع نظارتی ارائه شود تا از استانداردهای دارویی پایبند باشیم.
۲. اسزوپیکلون (Eszopiclone) – درمان اختلالات خواب-بیداری
اسزوپیکلون یک داروی آرامبخش و خواب آور است که برای کاهش اضطراب و بهبود کیفیت خواب استفاده میشود. این دارو به عنوان یک داروی مؤثر درمان اختلالات خواب و اضطراب معرفی شده است.اسزوپیکلون به عنوان یک داروی بنزودیازپینیک شناخته میشود و به عنوان یک آنالوگ بنزودیازپین مشابه تریازولو بازدارنده گاما-آمینوبوتیریک اسید (GABA) عمل میکند. این دارو با افزایش فعالیت گیرندههای GABA در مغز، باعث کاهش فعالیت عصبی شده و از این رو اثر آرامبخشی و خواب آوری را ایجاد میکند.
معمولاً، اسزوپیکلون برای درمان بیمارانی که دچار اختلال در خواب هستند و به دنبال یک روند درمانی کوتاه مدت هستند تجویز میشود. این دارو به مدت ۲ تا ۴ هفته مصرف میشود .از آنجا که اسزوپیکلون یک داروی بنزودیازپینیک است، باید مواردی را در نظر گرفت که ممکن است باعث عوارض جانبی شود. برخی از این عوارض شامل خواب آلودگی، سردرد، خشکی دهان، تهوع و یبوست هستند. همچنین استفاده بیش از حد و بدون نظارت پزشک ممکن است باعث ایجاد وابستگی و مشکلات خطرناک دیگر شود.این دارو در دستهی داروهای تشدیدکنندهی اثرات سایر داروها و مواد مخدر نیز قرار دارد. بنابراین، باید با احتیاط و توجه به دستورات پزشک، از این دارو استفاده کرد.
نکات کاربردی درباره قرصهای خواب
استفاده از قرصهای خواب باید به عنوان یک راهکار کوتاهمدت در نظر گرفته شود و درمانهای رفتاری و تغییر سبک زندگی، کمک بلندمدتتری برای مشکلات خواب فراهم میکنند. برای کاهش عوارض جانبی، از مصرف ترکیبی با الکل یا مواد مخدر خودداری کنید و همیشه تحت نظر پزشک باشید.
مصرف طولانی مدت قرصهای خواب میتواند باعث وابستگی، اضطراب و مشکلات قلبی و کبدی شود. مطالعه دقیق برچسب دارو، اطمینان از کیفیت تولیدکننده و رعایت دستور مصرف، اهمیت بالایی دارد.
برای بهبود کیفیت خواب، ایجاد شرایط مساعد مانند تخت راحت، سکوت، موسیقی آرامشبخش یا مطالعه قبل از خواب ضروری است. ترک قرصهای خواب باید تدریجی و با راهنمایی پزشک انجام شود تا از عوارض ناگهانی جلوگیری شود. همچنین، ایجاد روال خواب منظم، مانند خوابیدن و بیدار شدن در ساعت مشخص، به خودآگاهی و کیفیت بهتر خواب کمک میکند.