قرص‌ خواب  (Sleeping pills) یا به اصطلاح Sedative Hypnotics به عنوان یکی از روش‌های درمانی برای اختلالات خواب یا درمان کم خوابی یا بی‌خوابی (insomnia) و یک راه حل سریع برای کاهش اضطراب و بهبود کیفیت خواب و استراحت در شب استفاده می‌شوند. دارو های خواب آور علاوه بر اعتیاد و عوارض شیمیایی در بدن ممکن است در دراز مدت تاثیرات منفی بر روی مکانیزم بدن داشته باشد. در این مقاله به بررسی اثرات، انواع مختلف و نکات کاربردی این داروها می‌پردازیم.

معایب و عوارض قرص‌های خواب

قرص‌های خواب عمدتاً با اثر بر روی سیستم عصبی مرکزی (Central Nervous System) کار می‌کنند. بسیاری از این داروها با کاهش فعالیت سیستم عصبی مرکزی و بالا بردن سطح مواد مثبت کننده خواب، مانند گابا (GABA)، باعث ایجاد خواب می‌شوند. استفاده  بیش از اندازه این قرص‌های خواب ممکن است به تضعیف عملکرد شناختی و در نتیجه کاهش قابل توجه تمرکز و بروز توانایی های فردی شود.

با توجه به فعالیت های بدنی و فرم بدنی افراد ممکن است اثرات و عوارض به شکل های مختلفی بروز نماید اما عوارض عمومی به شرح زیر است:

• افزایش یا کاهش اشتها
• حات تعوع و استفراغ
• یبوست
• اسهال و تشنج
• کاهش حفظ تعادل بدن
• سرگیجه یا سردرد خفیف
• افت فشار خون
• احساس خواب‌آلودگی در طول روز
• خشکی دهان و گلو
• نفخ
• تنگی نفس و سختی در تنفس
• سوزش معده
• افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی-عروقی
• اختلال در عملکردهای روزانه
• اختلال در حافظه و توجه
• معده درد
• لرزش غیرقابل‌کنترل برخی از اعضاء بدن
• رویاهای غیرمعمول
• ضعف
• افسردگی و اضطراب

انواع قرص‌های خواب

قرص‌های خواب به طور کلی به دو دسته تقسیم می‌شوند: بنزودیازپین‌ها (Benzodiazepines) و نان‌بنزودیازپین‌ها (Non-benzodiazepines).

بنزودیازپین‌ها (Benzodiazepines)

بنزودیازپین‌ها داروهایی هستند که بر روی گیرنده‌های GABA (گاما-امینوبوتیریک اسید، گروهی از پروتئین‌ها در سلول‌های عصبی هستند که به گاما-امینوبوتیریک اسید متصل می‌شوند. این گیرنده‌ها در فرآیند تنظیم فعالیت عصبی و کنترل شدت اعصاب و مهار کنندگی عصبی نقش دارند)در سیستم عصبی مرکزی اثر می‌کنند و باعث کاهش فعالیت عصبی می‌شوند. موارد استفاده از این دسته داروها عبارتند از:

1.دیازپام (Diazepam)- درمان بی خوابی

دیازپام یکی از داروهایی است که به عنوان داروی آرامبخش و ضد استرس شناخته می شود. این دارو به واسطه اثرات ضد اضطرابی، آرام بخشی و خواب آوری که دارد، در درمان اختلالات خواب به کار می رود.

ساختار دیازپام شامل یک حلقه بنزودیازپین و یک نیتروژن در جایگاه 7 است. دیازپام با متابولیسم در کبد به متابولیت های خود افزایش فعالیت گیرنده های GABA را به واسطه اتصال به موقعیتی در گیرنده ها که به نام محل بین ارتباطی گیرنده GABA و گیرنده بنزودیازپین نامیده می شود، افزایش می دهد. این افزایش فعالیت GABA باعث کاهش فعالیت عصبی و کنترل شدن اضطراب و تنش در بیمار می شود.

در مصرف دیازپام باید به مواردی مانند تداخل با دیگر داروها، افزایش خطر اعتیاد، کاهش توانایی رانندگی و عملکرد روزانه، و در برخی موارد افزایش خطر ابتلا به بیماری های قلبی-عروقی توجه شود. لذا بهتر است هرگز از دیازپام به صورت خودسری استفاده نشود و در صورت بروز هرگونه عارضه، به پزشک خود مراجعه شود.

2. آلپرازولام (Alprazolam) – درمان اضطراب

آلپرازولام یک داروی ضداضطراب از دسته بنزودیازپین ها است و شامل ماده فعال آلپرازولام می‌باشد. این دارو همانند دیگر دارو های مشابه این دسته ، با افزایش فعالیت گیرنده های GABA در مغز، باعث تسکین اضطراب و ایجاد حالت آرامش در بیماران می‌شود. مواد تشکیل دهنده آلپرازولام شامل مواد فعال، افزودنی‌ها و یا بسته‌بندی‌های دیگری می‌باشد که برای تولید این دارو به کار می‌روند.

ماده فعال آلپرازولام یک ترکیب شیمیایی با فرمول شیمیایی C17H13ClN4 می‌باشد. آلپرازولام به عنوان یک آگونیست بر روی گیرنده‌های GABA در مغز عمل می‌کند و باعث کاهش فعالیت نورون‌های مغزی و تسکین اضطراب در بیماران می‌شود.در تولید آلپرازولام، افزودنی‌هایی مانند سیترات سدیم، لاکتوز مونوهیدرات، نشاسته، سیلیکا کلسیه و ماگنزیوم استئارات به کار می‌روند. این افزودنی‌ها به منظور افزایش پایداری، قابلیت جذب دارو، بهبود خواص فیزیکی و شیمیایی و همچنین بهبود بسته‌بندی دارو به کار می‌روند.

با توجه به خواص آلپرازولام، این دارو باید در بسته‌بندی‌های محافظتی و شیشه‌ای حفظ شود تا از تماس با نور، رطوبت و هوا محافظت شود. همچنین، باید از بسته‌بندی‌هایی استفاده کرد که می‌تواند به راحتی باز شود تا بیماران بتوانند به راحتی دارو را مصرف کنند.در کل، ترکیب شیمیایی آلپرازولام و افزودنی‌های مورد استفاده در تولید آن به دلیل اهمیت زیادی که داروها در درمان بیماری‌ها دارند، باید با دقت و دانش فنی کامل تولید شوند. همچنین، باید به رعایت استانداردهای دارویی و بهداشتی در همه مراحل تولید و بسته‌بندی آلپرازولام توجه شود تا بتوان به ارائه‌ی دارویی با کیفیت و ایمن برای بیماران دست یافت.

3. کلونازپام (Clonazepam) – ریلکسه کننده‌ی عضلانی

این دارو در سال 1975 برای اولین بار توسط شرکت هافمن لاروش تولید شد و خیلی سریع به عنوان یکی از داروهای پر فروش در زمینه مشکلات عصبی و خواب شناخته شد.کلونازپام با افزایش فعالیت گیرنده‌های GABA در مغز، باعث تسکین اضطراب و ایجاد حالت آرامش در بیماران می‌شودو عضلاب بدن در این موقع کمترین حالت درگیری را خواهند داشت زیرا مغز هیچگونه سسیگنال درگیر کننده ای را ارسال نمی کند. این دارو همچنین اثراتی مانند آرامش بخشی، خواب آوری، ضد تشنج و عضلانی را نیز داراست. البته دارو های مختلفی مانند سرترالین برای کاهش استرس و افسردگی نیز در بازار موجود است اما مصرف آنها برای درمان بی خوابی توصیه نمی شود.

با توجه به خصوصیات فارماکوکینتیکی کلونازپام، این دارو در کمتر از یک ساعت پس از مصرف به خون جذب می‌شود و حدود دوازده تا شانزده ساعت در بدن باقی می‌ماند. درمان با کلونازپام باید تحت نظارت پزشک صورت گیرد. کلونازپام علاوه بر درمان اختلالات خواب برای درمان اختلالات اضطرابی و خلقی مانند اختلال اضطراب عمده، اختلال اضطراب فراگیر، اختلالات خلقی و اختلالات تشنجی مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین، این دارو در بیماران مبتلا به اختلالات خلقی و اختلالات روانی مانند افسردگی و بیماری بی‌اختیاری حرکتی نیز موثر است.در مقایسه با سایر بنزودیازپین ها، کلونازپام دارای عملکرد طولانی مدت در بدن بیمار است و به همین دلیل، مصرف آن تنها برای کوتاه‌مدت توصیه می‌شود. مصرف طولانی‌مدت کلونازپام ممکن است باعث افزایش خطر ایجاد اعتیاد و تحمل به دارو شود و باعث ایجاد تأثیرات جانبی جدی مانند افزایش خطر خواب، افزایش وزن، کاهش توانایی تمرکز و توجه و افزایش خطر بروز عوارض آرامبخشی باشد.

نان‌بنزودیازپین‌ها (Non-benzodiazepines)

نان‌بنزودیازپین‌ها نیز به طور مشابه بر روی گیرنده‌های GABA اثر می‌کنند، اما ساختار شیمیایی متفاوتی نسبت به بنزودیازپین‌ها دارند. مزایای این داروها نسبت به بنزودیازپین‌ها عبارتند از:

– تاثیر و عوارض کوتاه‌مدت‌تر

– اثر گذاری سریع‌تر

– ایجاد عادت و وابستگی کمتر

– عوارض جانبی پایین تر

1.زولپیدم (Zolpidem) – درمان بی خوابی

زولپیدم یک داروی ضد روان پریشی از دسته آتیپیکال آنتی‌پسیکوتیک‌ها است که برای درمان اختلالات روان پریشی مثل اسکیزوفرنی و بیماری‌های مرتبط با اختلالات خلقی و اضطراب استفاده می‌شود. مواد تشکیل دهنده زولپیدم شامل ماده فعال، افزودنی‌ها و یا بسته‌بندی‌های دیگری می‌باشد که برای تولید این دارو به کار می‌روند.

ماده فعال زولپیدم یک ترکیب شیمیایی با فرمول شیمیایی C17H20N4S می‌باشد. این ترکیب شیمیایی یک آتیپیکال آنتی‌پسیکوتیک است که در دسته‌بندی دارویی ضد روان پریشی‌ها قرار می‌گیرد. زولپیدم به عنوان یک مهارکننده دوپامینی و سروتونینی عمل می‌کند و با کاهش فعالیت نورون‌های مغزی و تسکین علائم روان پریشی در بیماران می‌شود.

در تولید زولپیدم، افزودنی‌هایی مانند لاکتوز مونوهیدرات، سیترات سدیم، کلسیم کربنات، کلسیم فسفات و ماگنزیوم استئارات به کار می‌روند. این افزودنی‌ها به منظور افزایش پایداری، قابلیت جذب دارو، بهبود خواص فیزیکی و شیمیایی و همچنین بهبود بسته‌بندی دارو به کار می‌روند.از آنجا که زولپیدم یک داروی پیچیده و تخصصی است، باید به دنبال استفاده از مواد خالص با کیفیت بالا و متناسب با استانداردهای دارویی باشیم. همچنین، باید مراحل تولید و بسته بندی دقیقاً ثبت شده و به مراجع نظارتی ارائه شود تا از استانداردهای دارویی پایبند باشیم.

2. اسزوپیکلون (Eszopiclone) – درمان اختلالات خواب-بیداری

اسزوپیکلون یک داروی آرامبخش و خواب آور است که برای کاهش اضطراب و بهبود کیفیت خواب استفاده می‌شود. این دارو به عنوان یک داروی مؤثر درمان اختلالات خواب و اضطراب معرفی شده است.اسزوپیکلون به عنوان یک داروی بنزودیازپینیک شناخته می‌شود و به عنوان یک آنالوگ بنزودیازپین مشابه تریازولو بازدارنده گاما-آمینوبوتیریک اسید (GABA) عمل می‌کند. این دارو با افزایش فعالیت گیرنده‌های GABA در مغز، باعث کاهش فعالیت عصبی شده و از این رو اثر آرامبخشی و خواب آوری را ایجاد می‌کند.

معمولاً، اسزوپیکلون برای درمان بیمارانی که دچار اختلال در خواب هستند و به دنبال یک روند درمانی کوتاه مدت هستند تجویز می‌شود. این دارو به مدت ۲ تا ۴ هفته مصرف می‌شود .از آنجا که اسزوپیکلون یک داروی بنزودیازپینیک است، باید مواردی را در نظر گرفت که ممکن است باعث عوارض جانبی شود. برخی از این عوارض شامل خواب آلودگی، سردرد، خشکی دهان، تهوع و یبوست هستند. همچنین استفاده بیش از حد و بدون نظارت پزشک ممکن است باعث ایجاد وابستگی و مشکلات خطرناک دیگر شود.این دارو در دسته‌ی داروهای تشدیدکننده‌ی اثرات سایر داروها و مواد مخدر نیز قرار دارد. بنابراین، باید با احتیاط و توجه به دستورات پزشک، از این دارو استفاده کرد.

نکات کاربردی قرص‌های خواب

• استفاده از قرص‌های خواب باید به عنوان یک راهکار کوتاه‌مدت در نظر گرفته شود. درمان‌های رفتاری و تغییرات سبک زندگی می‌توانند کمک‌های بلندمدت‌تری برای مشکلات خواب فراهم کنند.
• برای کاهش عوارض جانبی، از مصرف این داروها به صورت ترکیبی با مواد مخدر یا الکل خودداری کنید.
• به دلیل احتمال وابستگی و عادت به برخی از این داروها، در صورتی که قصد دارید از آن‌ها استفاده کنید، پزشک خود را در جریان بگذارید و تحت نظر او قرار بگیرید.
• مصرف قرص‌های خواب در مدت طولانی: مصرف قرص‌های خواب در مدت طولانی ممکن است باعث وابستگی شود و باعث ایجاد مشکلات خطرناکی مانند آسیب به کبد، اضطراب و افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی شود.
• مطالعه برچسب دارو: برچسب دارو حاوی اطلاعات مهمی درباره مصرف قرص‌های خواب است. برای اطمینان از اینکه دارویی که مصرف می‌کنید، از تولیدکننده معتبری تهیه شده است و می‌توانید به درستی و با دقت مطالعه کنید، باید به مهارت خواندن برچسب دارو آشنا شوید.
• ایجاد شرایط مساعد برای خواب: مصرف قرص‌های خواب تنها یک راهکار برای بهبود کیفیت خواب نیست. برای بهبود کیفیت خواب، باید شرایط مساعدی را برای خوابیدن فراهم کرد. از شرایطی مانند استفاده از تخت خواب راحت و مناسب، حفظ آرامش و سکوت در اتاق خواب، مطالعه کتاب یا موسیقی آرامش‌بخش قبل از خواب، فرار از مصرف مواد مخدر و الکل و غیره استفاده کنید.
• ترک قرص‌های خواب با تدریج: ترک قرص‌های خواب باید با توجه به دستور پزشک معالج و با تدریج انجام شود. ترک ناگهانی قرص‌های خواب می‌تواند باعث عوارض جانبی شدیدی مانند افزایش خطر ابتلا به صرع و افزایش خطر سکته مغزی شود.
• ایجاد روال خواب منظم: ایجاد روال خواب منظم، مانند خواب و بیداری در ساعت های مشخص، می‌تواند بهبود کیفیت خواب را فراهم کند. این روال می‌تواند باعث افزایش خودآگاهی در مورد نیازهای خواب شما و بهبود کیفیت خواب شما شود.