قصه درمانی و فواید آن
داستان ها و قصه ها به طور طبیعی خواب آور هستند. داستان درست در زمان مناسب می تواند باعث شفای روانی و حتی جسمی شود. استفاده از قصه درمانی روش درمانی جدید نیست و برای جلسات روان درمانی کودکان بسیار استفاده می شود. داستان‌ها ذاتاً هیپنوتیزم‌کننده هستند، زیرا توجه را تثبیت میکنند و تخیل را جذب میکنند. این موضوع، قصه درمانی را به ابزاری عالی برای ارائه الگوهای تازه و همچنین پیشنهادهای خاص تر برای تغییر تبدیل می کند.
قصه درمانی چیست؟
قصه درمانی، یک رویکرد روان درمانی قدرتمند است که به مراجع قدرت می دهد تا داستان های زندگی خود را بررسی کند و شکل جدیدی به آن ببخشد، به ویژه آنهایی که تحت فشار چالش ها و پریشانی عاطفی هستند. در طول جلسات، مراجعان در گفتگوهای باز با درمانگران خود شرکت می کنند، در روایت های آن ها غوطه ور می شوند و فعالانه آنهایی را که در مبارزاتشان سهیم هستند به چالش می کشند. با تفکیک مشکلات از هویت شخصی، روایت درمانی بر این باور تأکید می کند که افراد، مقامات نهایی زندگی خود هستند. از طریق این فرآیند مشارکتی، مشتریان درک عمیقی از ارزش‌ها و مهارت‌های خود به دست می‌آورند و آنها را قادر می‌سازد تا به طور مؤثر با مسائل حال و آینده مقابله کنند و راه را برای تغییرات دگرگون‌کننده هموار کنند.
تاریخچه قصه درمانی
روایت درمانی در دهه 1980 توسط درمانگران مایکل وایت و دیوید اپستون توسعه یافت. این درمان فرض می‌کند که افراد مهارت‌ها، شایستگی‌ها، باورها، ارزش‌ها، تعهدات و توانایی‌های زیادی دارند که به آنها در کاهش تأثیر مشکلات در زندگی‌شان کمک می‌کند.
ما به عنوان انسان، داستان های زیادی در مورد خود، دیگران، توانایی هایمان، عزت نفس و کارمان و بسیاری دیگر داریم. ما دوست داریم تجربیات روزمره زندگی را تفسیر کنیم و به دنبال معنادار کردن آنها هستیم. داستان هایی که ما در مورد زندگی خود داریم از طریق پیوند دادن برخی رویدادها به یکدیگر در یک توالی خاص در یک دوره زمانی و یافتن راه هایی برای درک آنها ایجاد می شود. این معنا طرح داستان را تشکیل می دهد.
هدف قصه درمانی چیست؟
روایت درمانی به دنبال تغییر یک روایت مشکل ساز به روایتی سازنده تر یا سالم تر است. این اغلب با اختصاص دادن نقش راوی به شخص در داستان خود انجام می شود. روایت درمانی به جداکردن فرد از مشکل کمک می کند و به فرد قدرت می دهد تا با تکیه بر مهارت های خود مشکلات موجود در زندگی خود را به حداقل برساند. هدف این درمان این است که به فرد بیاموزد داستان های جایگزین را ببیند و مسائل خود را به روشی سازنده تر بررسی کند. روایت درمانی می تواند برای افراد مورد استفاده قرار گیرد، اما می تواند برای زوج ها یا خانواده ها نیز مفید باشد.
به طور کلی داستان و تمثیل چهار قلمرو از وجود انسان را تحت‌تأثیر قرار می دهند:
قلمرو شناختی: توانایی قصه در انتقال دانش و کمک به فرآیند حل مسأله
قلمرو عاطفی: قصه سبب پالایش عاطفی- هیجانی و امید آفرینی می شود
قلمرو بین فردی: قصه سبب ایجاد و خلق پیوستگی و ارتباط انسانی- اجتماعی اشخاص با یکدیگر می شود
قلمرو شخصی: قصه سبب بصیرت و بینش میشود چرا‌که شخص خودش و مسایل مربوط به زندگی اش را در روایت سایرین ملاحظه و مشاهده نموده و فهم بهتری از خویش و مشکل اش پیدا می کند.
تکنیک های قصه درمانی
- کنار هم قرار دادن روایت
- بیرونی کردن مشکل
- ساختارشکنی
- نتایج منحصر به فرد
تکنیک های زیادی از قصه درمانی وجود دارد که درمانگر می تواند از آنها برای کمک به فرد برای بهبودی و عبور از یک داستان مشکل ساز در زندگی خود استفاده کند.
انواع روش های قصه درمانی برای کودکان
شواهد پژوهشی نشان می‌دهد که در استفاده از روش قصه درمانی که در استفاده از روش قصه درمانی رویه‌های متنوعی وجود دارد که در ادامه به برخی از آنها اشاره میشود.
بازی با کلمات احساسی
در این فن از راه بازی با کارت‌های احساسات (از قبیل خوشحال، غمگین، نگرانی، عصبانی، موفقیت) و قصه‌گویی توسط درمانگر و کودک، احساسات به‌طورکلی شناسایی و معنی میشود. سپس از راه قصه‌ای که کودک ارائه می‌کند، احساساتش را به درون قصه فرافکنی می‌کند و این کار به درمانگر امکان می‌دهد مشکل اصلی و فعلی کودک را شناسایی کرده و به او کمک کند تا با احساساتش روبه‌رو شود. این روش برای کودکان دارای مشکلات رفتاری و اضطرابی و به‌ویژه کودکان دارای نارسایی توجه و بیش فعالی مفید است.
فن جعبه‌ی دکمه
این روش برای کودکان و نوجوانانی مناسب است که در برقراری ارتباط پیش‌قدم نمی‌شوند. یک جعبه‌ی بزرگ پر از دکمه میتواند انواع حرف‌ها، سخنان و خاطرات را به یاد آورد. درمانگر از کودک می‌خواهد هر دکمه‌ای که احساس می‌کند حرفی می‌زند انتخاب و علت انتخاب خود را در قالب قصه‌ای بیان کند سپس دکمه را روی لباس خود (یا تکه پارچه‌ای) بدوزد.
قصه‌گویی رایانه‌ای
در این شیوه از کودک خواسته میشود به‌وسیله‌ی رایانه قصه‌ای را بنویسد یا بخشی را خودش تایپ کند و بقیه‌ی قصه را بنویسد یا بخشی را خودش تایپ کند و بقیه‌ی قصه را بگوید و درمانگر تایپ کند، گاه ممکن است درمانگر بخواهد قصه گفته‌شده کودک را با یک پایان متفاوت اما سالم‌تر بازگو کند تا راه‌حل‌های سازنده‌تر و مناسب‌تری ارائه نماید. این روش برای کودکان به‌ویژه برای کودکان گوشه‌گیر و پرخاشگر مناسب است.
قصه‌گویی با استعاره‌ها
در این فن که مبنای روان تحلیلی دارد درمانگر با شنیدن نظرات کودک با جهان او آشنا میشود و نیازها و توانایی‌ها، تعارض‌ها و ترس‌های کودک را می‌شناسد. در این فن بر مبنای این یافته‌های تشخیصی، درمانگر قصه‌ای را که قهرمانی آن تعارض‌ها، رفتارها و خود ضعیف مشابهی دارد، اما از راه یادگیری مهارت‌های جدید و سازوکارهای رویارویی مؤثر بتواند بر آنها غلبه کند، تعریف می‌کند. پایان قصه‌ها همیشه مثبت و پر از موفقیت است. این فن در مورد کودکانی که قدرت تخیل و خیال‌پردازی دارند و کودکانی که ترس‌های بیمارگونه، افسردگی، اضطراب و پرخاشگری و آسیب‌های جسمانی دارند سودمند است.
قصه‌گویی با استعاره‌های هنری یا کلامی
این فن برای کودکانی مفید است که تجربه‌ی فقدان دارند. در این فن درمانگر از کودک می‌خواهد تصویری بکشد که بیانگر احساسات او پیش از فقدان (مثلاً، جدایی والدین) باشد و در مورد آن قصه‌ای بگوید. پس‌ازآن از او می‌خواهد تصویری بکشد که بیانگر احساسات او پس از فقدان باشد و قصه‌ی آن را بیان کند. به‌این‌ترتیب کودک در شناسایی و بیان احساساتش مهارت پیدا می‌کند.
10 نکته طلایی قصه گویی در بهبود رشد کودکان
- قصه های جنبه خیالی و غیر واقعی به صورت مداوم نداشته باشند.
- در قصه گویی سعی نکنید رفتار بد آن روز کودک را در قصه بگنجانید
- موضاعتی که در آن ترس وجود دارد را انتخاب نکنید شاید از منظر شما ترسناک نباشد ولی داستان یک گرگ با اره می تواند تصویر پر تنشی برای کودک داشته باشد.
- سعی کنید برای قصه گویی از یک روانشناس کودک استفاده کنید.
- روانشناسان کودک می توانند کتاب های مفید و تکنیک های فرزند پروری را به شما آموزش دهند.
1. قصه گویی باعث می شود بعضی فضائل در فرزند شما پرورش یابد
کودکان در سراسر جهان علاقه زیادی به شنیدن قصه ها دارند. آنها دوست دارند در مورد شخصیت های مورد علاقه شان بیشتر بدانند و در اغلب موارد از آنها تقلید میکنند. با انتخاب داستان هایی که پیامی معنادار را به کودک منتقل می کنند، می توانید بعضی ویژگی ها مانند شهامت، صداقت، زیرکیرا در کودک خود پرورش دهید.
2. می توان بوسیله قصه گویی کودکان را از فرهنگ و رسم و رسومات آگاه کرد
گفتن داستان هایی در مورد فعالیت های مختلفی که در دوران کودکی خود داشته اید می تواند کودکان را با رسم و رسومات متداول در خانواده و فرهنگ شما آشناتر کند، همچنین شما می توانید داستان هایی را در مورد دیگر اعضای خانواده نیز بیان کنید.
3. قصه گویی مهارت کلامی کودک را افزایش می دهد
قصه گفتن برای کودک باعث میشود که نه تنها با کلمات و اصطلاحات جدید آشنا شوند، بلکه نحوه تلفظ آنها در مورد بعضی کلمات و همینطور میزان آشنایی آنها با زبان به طور قابل توجهی تقویت شده و رشد می کند.
4. قصه گویی مهارت های شنیداری کودک را تقویت می کند
غالب کودکان از آستانه توجه پایین تری برخوردارند و زمان کمتری می توانند بر مسئله خاصی متمرکز بمانند. در نتیجه بیشتر صحبت می کنند و کمتر گوش می دهند. قصه گویی برای کودک می تواند وسیله ای باشد تا کودک بتواند زمان بیشتری را صرف گوش کردن کند و همین طور آنچه را گوش فرا می دهد بفهمد، در نتیجه میتوان انتظار داشت قدرت تمرکز شنیداری کودک نیز افزایش یابد.
5. قصه گویی قدرت تخیل و خلاقیت را در کودکان تقویت می کند
گوش کردن به داستان به کودک کمک می کند که شخصیت های اصلی و فرعی، مکان ها و صحنه های خاص را تصور کند. به همین علت میتوان انتظار داشت که قصه گویی در پرورش خلاقیت و تخیل کودکان بهتر از دیدن فیلم و کارتون باشد. قصه گویی همچنین باعث می شود کودکان بتوانند به صورت آزادانه تفکر کنند و نسبت به ایده های جدید رویکردی باز داشته باشند.
6. قصه گویی ابزاری کارآمد جهت تقویت حافظه است
با استفاده از بعضی ایده های زیرکانه، می توانید بوسیله قصه گویی، حافظه کودک خود را تقویت نمایید، زمانی که داستان را برای کودک خواندید، می توانید از او بخواهید جملات خاصی را بعد از شما تکرار کند، یا اینکه می توانید از کودک بخواهید که داستان را تا آنجایی که شما خوانده اید برای شما به صورت کلی تعریف کند. با این روش جذاب می توانید حافظه و قدرت تمرکز کودک را افزایش دهید.
7. قصه گویی افق دید کودک را افزایش می دهد
با قصه گفتن، می توانید در مورد فرهنگ ها و کشور های دیگر جهان به کودک خود اطلاعات بدهید. تلاش کنید که در برنامه قصه گویی خود، داستان هایی را از فرهنگ ها و کشورهای دیگر لحاظ کنید.
8. قصه گویی می تواند روند آموزش آکادمیک را تسهیل کند
قصه گویی برای کودک میتواند سنگ بنای یادگیری آکادمیک در مدرسه باشد، خیلی از کودکان عادت دارند که از طریق صدا بیاموزند، بدون اینکه محتوای صدا را فهمیده باشند، قصه گویی نظم می تواند به کودک کمک کند تا آنچه را کی می خواند بهتر بفهمد و از آن لذت ببرد.
9. قصه گویی می تواند منجر به تعامل اجتماعی بهتر برای کودک شود
گاهی کودکان علی رغم اینکه کنجکاوی زیادی دارند اما در مورد پرسیدن سوال مردد هستند. قصه گویی به کودک کمک می کند تا هنر پرسیدن را به درستی بیاموزد. همچنین این فرایند به کودک کمک آموزش می دهد که چطور در یک مکالمه هدف دار شرکت کند و اعتماد به نفس بیشتری داشته باشد.
10. قصه گویی به کودک کمک می کند تا با مشکلات با آرامش بیشتری برخورد کنند
موقعیت های دشوار در غالب موارد منجر به سردرگمی کودک می شوند، گفتن داستان هایی در مورد شخصیت هایی که در شرایط سختی قرار داشتند می تواند کودک را در فهم این مفهوم یاری کند، برای کودک داستان هایی را تعریف کنید حاوی این پیغام باشند که درد و رنج قسمتی از زندگی هستند. داستان های غنی میتوانند کودک شما را در مواجهه با مشکلات و دشواری ها تجهیز کنند.