۷ مهارت اجتماعی ضروری برای کودکان

لیستی از مهارت های اجتماعی مناسب به کودکان اجازه می دهد که از روابط با هم سن و سالان خود لذت بیشتری ببرند. البته فواید مهارت های اجتماعی قوی تر از پذیرش اجتماعی است. کودکانی که مهارت های اجتماعی بهتری دارند معمولا مزایای مناسبی در زندگی دریافت می کنند. مثلا یک مطالعه که در سال 2019 انجام شد نشان داد که مهارت اجتماعی بالا به کودکان کمک می کند که استرس کمتری را در محیط مهد کودک تجربه کنند.

مزایای آموزش مهارت های اجتماعی به کودکان

دوری از محیط خانواده به کودکان استرس وارد می کند و نداشتن مهارت های اجتماعی می تواند این استرس را دو چندان کند. محققان دریافته اند که کودکان پس از یادگیری مهارت اجتماعی جدید، کاهش کورتیزول را تجربه خواهند کرد. علاوه بر این، کودکان می توانند بهتر با دیگران جور شوند و پیدا کردن دوست برایشان آسان تر خواهد شد. بنابر مطالعه ی منتشر شده در سال 2015 در دانشنامه بین المللی علوم اجتماعی و رفتاری، دوستی های دوران کودکی فاکتور مهمی در سلامت روان بچه ها به حساب می آید.

همچنین دوستی به کودکان فرصت می دهد که مهارت های اجتماعی پیشرفته تری مانند حل مساله و حل تعارض را فرا بگیرند.

علاوه بر این ها، مهارت های اجتماعی خوب به کودکان کمک می کند که آینده ی روشن تری داشته باشند. طبق مطالعه ای که در سال 2015 در ژورنال بهداشت عمومی آمریکا منتشر شده است، مهارت های اجتماعی و عاطفی کودکان در مهد کودک می تواند بزرگترین پیش بینی کننده موفقیت آن ها در بزرگسالی باشد.

در یک بررسی که توسط محققان دو دانشگاه پنسیلوانیا و دانشگاه دوک انجام شد نتایج تحقیق نشان داد که کودکانی که در سن 5 سالگی در مواردی مثل اشتراک گذاری، گوش دادن، همکاری و پیروی از قوانین بهتر عمل می کنند، به احتمال بیشتری به دانشگاه می روند و همچنین معمولا قبل از سن 25 سالگی به یک شغل تمام وقت مشغول بودند.

کودکانی که فاقد مهارت های اجتماعی و عاطفی بودند بیشتر در معرض سوء مصرف مواد، مشکلات روابط عاطفی و مشکلات قانونی بودند.

خوشبختانه، مهارت های اجتماعی قابل یادگیری هستند و گروه روانشناسی ذهن آرا این کار را برای شما راحت کرده است. هیچ وقت برای آموزش این مهارت ها به کودکان زود نیست. و البته هیچ گاه نیز برای آموزش مهارت های اجتماعی به کودک دیر نشده است. پس بهتر است مهمترین مهارت های اجتماعی برای کودکان را یاد بگیرید و بیاموزید که چطور آن ها را به کودک آموزش دهید.

1- مهارت اشتراک گذاری

تمایل کودک به اشتراک گذاری خوراکی یا اسباب بازی می تواند به او در دوستیابی کمک کند. در تحقیقی که در سال 2010 انجام شد و در مجله ی علوم روانشناسی منتشر شد، نشان داده شد که کودکان در سنین نزدیک به 2 سالگی، تمایل به اشتراک گذاری با دیگران دارند-البته در صورت فراوان بودن منابع

اما کودکان بین 3 تا 6 سال عموما خودخواه تر هستند و چندان تمایلی به اشتراک گذاری ندارند. خصوصا اگر برای خود کودک هزینه ای داشته باشد. یعنی کودکی که تنها یک شیرینی دارد تمایل چندانی به نصف کردن آن با دوست خودش ندارد چون این کار برای کودک به معنی لذت کمتر از خوراکی خواهد بود. اما ممکن است اسباب بازی ای که دیگر تمایلی به بازی کردن با آن ندارد را به راحتی با دیگران به اشتراک بگذارد.

در سنین 7-8 سالگی، بیشتر کودکان متوجه مفهوم عدالت می شوند و تمایل آن ها به اشتراک گذاری افزایش پیدا می کند. علاوه بر این، مطالعات نشان داده است که بین اشتراک گذاری و رضایت از زندگی رابطه ی مستقیمی وجود دارد.

به طور کلی، مطالعات انجام شده ثابت کرده اند که کودکانی که به خودشان حس بهتری دارند به احتمال بیشتری راغب به اشتراک گذاری هستند. اشتراک گذاری همچنین باعث می شود که کودک نسبت به خودش احساس بهتری پیدا کند. پس آموزش اشتراک گذاری به کودکان می تواند باعث تقویت عزت نفس آنان شود.

چطور اشتراک گذاری را به کودکان آموزش دهیم؟

در حالی که نباید برای اشتراک گذاری چیز خاص یا به شخص خاصی به کودک اصرار کنیم، اما می توانیم با تاکید کردن و توجه کردن به کودک در زمانی که چیزی را به اشتراک می گذارد این عادت را در او تقویت کنیم. از کودک خود برای اشتراک گذاری با دیگران تشکر کنید و به او یادآور شوید که این کار او چه تاثیر مثبتی روی دیگران داشته است. مثلا بگویید، “خوراکی خودت رو با خواهرت تقسیم کردی؟ حتما خیلی خوشحال شده. چه کار خوبی.”

2- مهارت همکاری

همکاری به معنی کار با فرد یا افراد دیگر به منظور رسیدن به یک هدف مشترک است. مهارت های همکاری خوب برای موفقیت در جامعه ضروری است. فرزند شما در دوره کودکی برای بازی با دیگر کودکان یا فعال بودن در کلاس درس نیاز به همکاری دارد. در دوره ی بزرگسالی نیز برای موفق تر بودن نیاز است که کارکنان یک مجموعه به عنوان یک تیم با هم همکاری بهتری داشته باشند. همکاری در روابط عاشقانه و زناشویی نیز تاثیر مهمی دارد.

کودکان از سنی حدود سه و نیم سالگی می توانند برای رسیدن به هدفی مشترک با همسالان خود همکاری کنند. همکاری در کودکان می تواند ساخت یک برج اسباب بازی باشد یا بازی کردن در یک بازی گروهی که نیاز به مشارکت اعضا دارد.

فرقی ندارد که کودک موقعیت رهبری را به دست گیرد یا به عنوان دنبال کننده در تیم فعالیت کند. مهم این است که با همکاری با دیگران، در مورد خودشان اطلاعات بیشتری به دست آورند.

چطور همکاری را به کودکان آموزش دهیم؟

در مورد مهارت اجتماعی اهمیت کار گروهی و چگونگی بهتر شدن نتیجه کارها در صورت انجام تیمی آن ها صحبت کنید. فرصت هایی را در خانه ایجاد کنید که اعضای خانواده با هم همکاری کنند. مثلا با تقسیم کار برای وعده های غذایی یا انجام کارهای روزمره زندگی، می توانید بر اهمیت همکاری تاکید کنید.

3- مهارت گوش دادن در کودکان

گوش دادن فقط ساکت نشستن نیست. بلکه به معنی درک دقیق چیزی است که فرد مقابل در حال گفتن است. گوش دادن یک جز مهم ارتباطات سالم است.

علاوه بر این، یادگیری در مدارس بر پایه ی گوش دادن بنا شده است. درک مطالب، یادداشت برداری و تفکر در مورد گفته های معلم، با پیشرفت تحصیلی کودک و احتمال موفقیت تحصیلی در مدارج بالاتر ارتباط مستقیم دارد.

پس مهم است که کودک شما طوری تربیت شود که بتواند به دوستان خود، همسر یا رئیس خود به درستی گوش دهد. یادگرفتن مهارت اجتماعی گوش دادن در عصر دیجیتال سخت تر از گذشته شده است زیرا بسیاری از افراد وقتی که با کسی صحبت می کنند مدام در حال نگاه کردن به صفحه گوشی موبایل خودشان هستند.

چطور مهارت اجتماعی گوش دادن را به کودکان آموزش دهیم؟

هنگام کتاب خواندن برای کودک گاهی مکث کنید و از او بخواهید به شما بگوید تا به اینجا چه چیزهایی متوجه شده است. از کودک بپرسید که ” بگو تا اینجای قصه چی شده” به او کمک کنید تا نقطه های تاریک از ادراک خودش از داستان را پر کند و او را تشویق کنید که همچنان به داستان گوش دهد. همچنین اجازه ندهید که در حرف های دیگران بپرد.

4- مهارت دنبال کردن دستورالعمل ها

دنبال نکردن دستورات می تواند برای کودک عواقب زیادی داشته باشد. مثلا نیاز به انجام دوباره ی تکالیف یا مشکلاتی که به خاطر بد رفتاری با آن مواجه می شوند و غیره.

مهم نیست دستورالعمل جمع کردن اتاق باشد یا یادگرفتن فوتبال. مهم این است که کودک بتواند جهت گیری کند و دستورالعمل ها را دنبال کند.

البته قبل از اینکه از کودک بخواهید دستورالعمل ها را پیگیری کند باید خودتان مهارت لازم در جهت دهی به کودکان را پیدا کرده باشید.

به عنوان مثال، نباید به کودک خردسال، بیش از یک دستورالعمل در یک زمان بدهید. پس به جای اینکه به کودک بگویید “کفش هاتو جمع کن، کتاب هات رو بخون و دست هاتو بشور” بهتر است این دستورات را به طور جدا جدا به او بدهید و پس از پایان یکی، به سراغ دیگری بروید.

یکی دیگر از اشتباهات رایج، بیان دستورالعمل ها به شکل سوالی است. مثلا “میتونی اسباب بازی هاتو جمع کنی؟” که این مفهوم را در ذهن کودک تصویر می کند که می تواند این سوال را با گزینه ی نه پاسخ دهد. پس به شکل مستقیم دستورالعمل را بیان کنید و پس از گفتن آن، از کودک بخواهید که چیزی در جواب بگوید. مثلا بپرسید “چیکار باید کنی؟” و منتظر بمونید که فهم خودش از دستورالعمل رو به شما توضیح دهد.

چطور دنبال کردن دستورالعمل ها را به کودکان آموزش دهیم؟

از کودکان به خاطر پیروی از دستورالعمل ها تشکر کنید. مثلا “ممنون که تلویزیون رو اولین بار که بهت گفتم خاموش کردی.” اگر کودک در انجام دستورات کوتاهی کرد می توانید با گفتن جملاتی مثل “لطفا اون کتاب رو به من بده” و بلافاصله تشکر کردن به خاطر این کار کودک را در این مسیر حرکت دهید.

5- مهارت اجتماعی احترام به حریم شخصی

برخی از کودکان عادت دارند که از فاصله ی نزدیک با دیگران صحبت کنند که این موضوع ممکن است باعث آزار دیگران شود. به همین علت ضروری است که به کودک آموزش دهیم چطور به حریم خصوصی دیگران احترام بگذارد.

قوانینی در خانه بگذارید تا کودکان یاد بگیرند حریم شخصی افراد را رعایت کنند. قوانینی مثل در زدن قبل از ورود به اتاق، یا کم کردن تماس فیزیکی در حین مکالمه با دیگران.

اگر فرزند شما چیزها را از دست دیگران می کشد یا هنگام عصبانیت آن ها را هل می دهد، برای این کارها تنبیه در نظر بگیرید.

اگر کودک عادت دارد که روی پای آشنایان بنشیند یا بسیار نزدیک به دیگران بایستد، از این موقعیت برای آموزش حریم شخصی به او استفاده کنید و به طور خصوصی این موضوع را به کودک گوشزد کنید.

چطور مهارت اجتماعی رعایت حریم خصوصی را به کودکان آموزش دهیم

به کودک یاد دهید که هنگام صحبت کردن با دیگران حداقل یک دست با آنها فاصله بگیرند یا فاصله ی مناسب هنگام ایستادن در صف با نفر جلویی را رعایت کنند. همچنین باید کودک یاد بگیرد که تماس جسمی با افراد را به حداقل برساند. بهتر است برای مشخص شدن موقعیت های نامناسب در زمینه ی حریم های شخصی با کودک به ایفای نقش در سناریو های مختلف بپردازید.

6- مهارت برقراری ارتباط چشمی

یک ارتباط چشمی مناسب بخش مهمی از توانایی ارتباطی به حساب می آید. برخی از کودکان در برقراری ارتباط چشمی با طرف مکالمه ی خود دچار مشکل هستند.

مهم نیست که کودک شما خجالتی است یا حواس او به جای دیگری پرت می شود. در هرحال بایستی کودک این مهارت را فرا بگیرد. اگر کودک شما در ارتباط چشمی دچار مشکل است می توانید برای یادآوری از او بپرسید “وقتی کسی با شما صحبت می کنه کجارو باید نگاه کنی؟” و اگر توانست مهارت اجتماعی ارتباط چشمی را به درستی برقرار کند به او جایزه دهید یا او را تشویق کنید.

چطور برقراری ارتباط چشمی را به کودکان آموزش دهیم

برای این کار می توانید دو سناریوی مختلف بازی کنید. در حالت اول از او بخواهید که برای شما داستانی تعریف کند. درحین تعریف کردن شما مدام به جاهای دیگر نگاه کنید یا چشم هایتان را ببندید یا به زمین خیره شوید. سپس سناریوی دوم را انجام دهید که در آن در حین داستان، نگاه شما به چشمان کودک باشد. سپس از او بخواهید احساس خودش در این دو حالت را بیان کند.

7- مهارت رعایت ادب

استفاده از کلمات مودبانه مثل لطفا، ممنونم و دیگر اصطلاحات محترمانه، باعث می شود که توجه ها به سمت کودک به درستی جلب شود. معلم ها، والدین دیگر و کودکان همسن و سال برای کودک مودب احترام بیشتری قائل هستند.

البته آموزش ادب به کودکان مسیر دشواری است. کودکان بسیاری اوقات دوست دارند کارهایشان خارج از عرف و چارچوب تعریف شده باشد.

با این وجود مهم است که کودک یاد بگیرد چطور محترمانه رفتار کند. چه در خانه و چه در مدرسه.

چطور رعایت ادب را به کودکان آموزش دهیم

بهتر است خودتان به عنوان یک الگوی مناسب رفتار کنید. یعنی به طور مداوم از کلمات محترمانه مثل “نه متشکرم” یا “بله ممنون” در برخورد با کودک استفاده کنید. همچنین وقتی کودک شاهد مکالمه ی شما با دیگران است نیز باید این رفتار را در شما مشاهده کند. اگر کودک فراموش می کند، وقتی به خاطر آورد او را مورد تشویق قرار دهید.

در یک کلام

مهارت های اجتماعی چیزی نیست که انسان با آن به دنیا بیاید. مجموعه ای از مهارت ها است که تا پایان عمر باید فرد در جهت ارتقای آن ها تلاش کند. پس از هر فرصتی برای آموزش این مهارت ها به کودک استفاده کنید. البته برخی مهارت های اجتماعی پیچیده تر هستند به همین علت از مهارت های ساده تر شروع کنید و به مرور زمان به مهارت های پیچیده تر بروید.

اگر احساس می کنید که کودک شما بیشتر از دیگر کودکان با مسائل اجتماعی مشکل دارد بهتر است با یک متخصص و مشاور در حوزه کودک مشورت کنید. ممکن است نیاز به تلاش بیشتری باشد اما در برخی موارد، کمبود مهارت های اجتماعی می تواند نشانه ای از مشکلات دیگر باشد.

مثلا مشکلات سلامت روانی مانند بیش فعالی یا اوتیسم می توانند دلیل کمبود مهارت های اجتماعی در برخی کودکان باشند. پس برای تشخیص دقیق تر و بررسی این که کودک نیاز به دوره های درمانی خاص دارد یا خیر باید به یک روانشناس متخصص مراجعه کنید.