سندروم سروتونین، نشانه ها و علت ها
سندروم سروتونین یک واکنش دارویی جدی است که در اثر تجمع بیش از حد سروتونین در بدن ایجاد می‌شود.
سروتونین ماده‌ای شیمیایی است که به‌طور طبیعی در بدن تولید می‌شود و برای عملکرد سلول‌های عصبی و مغز ضروری است. اما وقتی مقدار آن بیش از حد شود، می‌تواند علائمی ایجاد کند که از خفیف (مثل لرز و اسهال) تا شدید (مانند سفتی عضلات، تب و تشنج) متغیر هستند. در موارد شدید، اگر درمان نشود، ممکن است منجر به مرگ شود.
سندروم سروتونین معمولاً زمانی رخ می‌دهد که دوز داروی خاصی افزایش یابد یا داروی جدیدی شروع شود. اغلب این حالت در اثر مصرف هم‌زمان داروهایی که روی سطح سروتونین تأثیر می‌گذارند مثل ترکیب داروهای میگرن و ضدافسردگی رخ می‌دهد. برخی مواد مخدر و مکمل‌های غذایی هم می‌توانند باعث بروز این سندروم شوند.
در موارد خفیف، با قطع داروهای عامل و گاهی مصرف داروهای مسدودکننده سروتونین، علائم ممکن است طی یک تا دو روز برطرف شوند.
سندرم سروتونین؛ وقتی «هورمون حال خوب» از کنترل خارج می‌شود
سروتونین معمولاً به‌عنوان «هورمون شادی» شناخته می‌شود؛ ماده‌ای شیمیایی که نقش مهمی در خلق‌وخو، خواب، اشتها و حتی گوارش دارد. اما شاید تعجب کنید اگر بدانید همین ماده‌ی مفید، در شرایطی خاص می‌تواند خطرناک و حتی کشنده باشد! این اختلال نادر ولی جدی، سندرم سروتونین نام دارد.
علائم سندروم سروتونین
علائم سندروم سروتونین معمولاً چند ساعت پس از مصرف داروی جدید یا افزایش دوز داروی قبلی ظاهر می‌شوند.
علائم و نشانه‌ها ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- بی‌قراری یا تحریک‌پذیری
- بی‌خوابی
- سردرگمی
- افزایش ضربان قلب و فشار خون
- گشاد شدن مردمک چشم
- پرش عضلات یا از دست رفتن هماهنگی عضلانی
- سفتی عضلات
- تعریق شدید
- اسهال
- سردرد
- لرز
- برجسته شدن موهای بدن (حالت سیخ شدن موها یا “مورمور شدن”)
در موارد شدید، سندروم سروتونین می‌تواند خطرناک و تهدیدکننده زندگی باشد. علائم جدی‌تر شامل موارد زیر است:
- تب بالا
- لرزش شدید
- تشنج
- ضربان قلب نامنظم
- از دست دادن هوشیاری
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر پس از شروع یک داروی جدید یا افزایش دوز داروی قبلی، مشکوک به سندروم سروتونین شدید، فوراً با پزشک تماس بگیرید یا به اورژانس مراجعه کنید. اگر علائم شدید یا به‌سرعت در حال بدتر شدن هستند، بلافاصله به درمان اورژانسی نیاز دارید.
نشانه‌ها را جدی بگیرید!
علائم این سندرم معمولاً چند ساعت بعد از مصرف داروی جدید یا افزایش دوز ظاهر می‌شوند. علائم اولیه شامل بی‌قراری، تعریق شدید، لرزش، اسهال، و تپش قلب هستند. اما اگر درمان نشود، ممکن است به گرفتگی شدید عضلات، تب بالا، توهم، تشنج و از دست رفتن هوشیاری منجر شود.
چه کسی در خطر است؟
اگر چند داروی مختلف را هم‌زمان مصرف می‌کنید، به‌ویژه داروهای ضدافسردگی، داروی میگرن یا داروی ضد درد، در معرض خطر بالاتری هستید. همچنین اگر از مکمل‌های گیاهی یا مواد مخدر مانند اکستازی یا LSD استفاده می‌کنید، باید بیشتر مراقب باشید.
درمان سریع = نجات
خبر خوب این است که اگر سندرم سروتونین به‌موقع تشخیص داده شود، معمولاً بدون عارضه‌ی بلندمدت درمان می‌شود. گام اول، قطع فوری داروهای محرک این وضعیت است. گاهی پزشک داروهایی تجویز می‌کند که اثر سروتونین را خنثی می‌کنند. در موارد شدید، نیاز به بستری شدن در بیمارستان وجود دارد.
علت‌های سندروم سروتونین
علائم سندروم سروتونین در اثر تجمع بیش از حد سروتونین در بدن ایجاد می‌شود. در حالت طبیعی، سلول‌های عصبی در مغز و نخاع سروتونینی تولید می‌کنند که به تنظیم تمرکز، رفتار و دمای بدن کمک می‌کند. همچنین، سلول‌های عصبی دیگری در بدن، به‌ویژه در دستگاه گوارش، نیز سروتونین تولید می‌کنند. سروتونین در تنظیم فرآیند گوارش، جریان خون و تنفس نقش دارد.
گرچه در برخی افراد، حتی مصرف یک داروی افزایش‌دهنده سطح سروتونین می‌تواند باعث بروز سندروم سروتونین شود، اما این وضعیت اغلب زمانی رخ می‌دهد که چند دارو به‌طور هم‌زمان مصرف شوند.
برای مثال، مصرف هم‌زمان داروی ضدافسردگی با داروی میگرن یا داروی ضدافسردگی با داروی مسکن اپیوییدی می‌تواند منجر به بروز این سندروم شود.
مصرف بیش از حد عمدی داروهای ضدافسردگی نیز یکی از دلایل دیگر این عارضه است.
تعدادی از داروهای بدون نسخه و داروهای تجویزی با سندروم سروتونین در ارتباط هستند، به‌ویژه داروهای ضدافسردگی. برخی مواد مخدر و مکمل‌های گیاهی نیز می‌توانند باعث این مشکل شوند.
داروها و مکمل‌هایی که احتمال بروز سندروم سروتونین را دارند، عبارتند از:
- مهارکننده‌های بازجذب سروتونین (SSRI) مانند: سیتالوپرام (Celexa)، فلوکستین (Prozac)، فلووکسامین (Luvox)، اس‌سیتالوپرام (Lexapro)، پاروکستین (Paxil، Pexeva، Brisdelle)، سرترالین (Zoloft)
- مهارکننده‌های بازجذب سروتونین و نوراپی‌نفرین (SNRI) مانند: دسوِنافاکسین (Pristiq)، لِوو‌میلناسیپران (Fetzima)، میلناسیپران (Savella)، دولوکستین (Cymbalta، Drizalma)، وِنافاکسین (Effexor XR)
- بوپروپیون (Zyban، Wellbutrin)، که ضدافسردگی و داروی ترک سیگار است
- ضدافسردگی‌های سه‌حلقه‌ای مانند: آمی‌تریپتیلین و نورتریپتیلین (Pamelor)
- مهارکننده‌های مونوآمین‌اکسیداز (MAOI) مانند: ایزوکاربوکسازید (Marplan) و فنلزین (Nardil)
- داروهای ضد میگرن مانند: کاربامازپین (Tegretol)، اسید والپروئیک و تریپتان‌ها مثل آلموتریپتان، ناراتریپتان (Amerge)، و سوما‌تریپتان (Imitrex)
- مسکن‌های اپیوییدی مانند: کدئین، فنتانیل (Duragesic)، هیدروکودون (Hysingla ER)، مپریدین (Demerol)، اکسی‌کدون (Oxycontin)، ترامادول (Ultram)
- لیتیم (Lithobid)، به‌عنوان داروی تثبیت‌کننده خلق
- مواد مخدر مانند: LSD، اکستازی، کوکائین و آمفتامین‌ها
- مکمل‌های گیاهی مانند: گل راعی (St. John’s wort)، جینسینگ و جوز هندی (نات‌مگ)
- شربت‌های سرفه و داروهای سرماخوردگی بدون نسخه که حاوی دکسترومتورفان هستند (مثل Delsym)
- داروهای ضد تهوع مانند: گرانیزترون (Sancuso)، متوکلوپرامید (Reglan)، دروپریدول (Inapsine) و اندانسترون (Zofran)
- آنتی‌بیوتیک لِینزولید (Zyvox)
- داروی ضدویروس ریتوناویر (Norvir) که برای درمان HIV استفاده می‌شود.
عوامل خطر
برخی افراد نسبت به دیگران بیشتر در برابر داروها و مکمل‌هایی که سطح سروتونین را افزایش می‌دهند، حساس هستند؛ اما سندروم سروتونین می‌تواند برای هر کسی رخ دهد.
خطر ابتلا به سندروم سروتونین در شرایط زیر بیشتر می‌شود:
اگر به‌تازگی شروع به مصرف دارویی کرده‌اید که سطح سروتونین را افزایش می‌دهد، یا دوز آن را زیاد کرده‌اید
اگر بیش از یک داروی مؤثر بر سروتونین مصرف می‌کنید
اگر از مکمل‌های گیاهی‌ای استفاده می‌کنید که سطح سروتونین را بالا می‌برند
اگر از مواد مخدر غیرقانونی که باعث افزایش سروتونین می‌شوند استفاده می‌کنید
عوارض
سندرم سروتونین معمولاً پس از بازگشت سطح سروتونین به حالت طبیعی، مشکل خاصی ایجاد نمی‌کند.
اما در صورت درمان نشدن، شکل شدید آن می‌تواند منجر به بیهوشی و حتی مرگ شود.
پیشگیری از سندروم سروتونین
مصرف چند داروی مرتبط با سروتونین یا افزایش دوز آن‌ها، خطر ابتلا به سندروم سروتونین را افزایش می‌دهد.
مهم است که بدانید چه داروهایی مصرف می‌کنید و فهرست کامل داروهای خود را در اختیار پزشک یا داروساز قرار دهید.
اگر شما یا یکی از اعضای خانواده‌تان پس از مصرف دارویی دچار علائم غیرعادی شده‌اید، حتماً با پزشک مشورت کنید.
در مورد خطرات احتمالی نیز با پزشک گفت‌وگو کنید و هیچ دارویی را خودسرانه قطع نکنید.
اگر قرار است داروی جدیدی برایتان تجویز شود، پزشک باید از تمام داروهایی که مصرف می‌کنید مطلع باشد، به‌ویژه اگر نسخه از چند پزشک دریافت می‌کنید.
اگر شما و پزشکتان تصمیم گرفتید که مصرف هم‌زمان چند داروی مرتبط با سروتونین مزایای بیشتری نسبت به خطرات آن دارد، باید هوشیار باشید و علائم سندروم سروتونین را بشناسید.