کودکان از همان سال های اولیه زندگی معنای اعمال را به صورت درست یا نادرسن درک می کنند و می دانند که تمام اعمال خود و دیگران عواقبی به دنبال دارد. آن ها می دانند اگر رفتار مناسبی داشته باشند، مورد تشویق و پذیرش قرار می گیرند و اگر رفتار نامناسبی از خود نشان دهند، مورد تنبیه و توبیخ والدین و معمان خود قرار می گیرند. احساس گناه کودک از همین دوران شکل می گیرد و قرار گرفتن منظم در معرض این پیامدها باعث می شود کودکان یاد بگیرند که چه رفتارهایی مشکلاتی را به وجود می آورد و چه رفتارهایی شرایط ایده آل را فراهم می کند.

اغلب، وقتی در کودکی اشتباه می کنیم، مجازات می شویم، به عنوان مثال؛ مورد سرزنش قرار می گیریم، با عدم رضایت والدین روبرو می شویم و یا برچسب هایی زده می شوید که همگی به گونه ای شرمساری و احساس گناه کودک را شکل می دهند. این روش تربیتی بر این اصل بنا شده است تا کودکان را از اشتباه کردن دور کنند و با انجام این کار، اشتباهات با احساس گناه کودک و شرم همراه می شود.

گناه و شرم چیست؟

احساس گناه، احساس پشیمانی از اشتباهاتی است که از احساس مسئولیت ناشی می شود. زمانی که کودک لیوان مورد علاقه مادرش را می شکند، احساس بدی دارد زیرا می داند این کار مادرش را ناراحت می کند. شرمندگی احساس خجالت از انجام اشتباهی است که بر وجهه ادراک شده از خود تأثیر می گذارد. کودکی که لیوان مورد علاقه مادرش را شکست، به خاطر دست و پا چلفتی از خودش خجالت می کشد. بنابراین، احساس گناه ناشی از کاری است که انجام داده اید و شرم به احساس شما در مورد خود اشاره دارد.

احساس گناه و شرم بخش طبیعی از زندگی است زیرا جامعه از ما انتظار دارد که مسئولیت اعمال خود را بر عهده بگیریم. وقتی اشتباهی مرتکب می شویم، به خاطر آن سرزنش می شویم و همچنین احساس بدی (گناه و شرمندگی) از آن داریم. این راهی است که جامعه برای بهبود پیشرفت فردی از طریق کاهش و جلوگیری از اشتباهات پیش می گیرد، زیرا اجتناب از موارد ناخوشایند و آزارنده یکی از انگیزه های انسانی است. احساس گناه و شرم نیز از جمله پیامدهای ناخوشایندی هستند که ما همیشه سعی می کنیم از آنها اجتناب کنیم.

خواندن این مقاله می تواند مفید باشد: برخورد با کودک بهانه گیر با 8 توصیه کاربردی

تنظیم احساس گناه کودک

همانطور که جامعه با ما این گونه رفتار کرده است، بنابراین طبیعی است که والدین یا معلمان هنگام مشاهده اشتباهات یا رفتارهای نادرست، کودکان را سرزنش کنند. کودکان ممکن است این تنبیه و سرزنش را نتیجه ی آنچه که هستند بدانند و در این صورت از خود و آنچه که انجام می دهند شرمنده می شوند. والدین می بایست این موضوع را روشن کنند که مجازات اعمال شده در نتیجه ی رفتار اشتباه کودک است و نه خود شخصیت کودک. به عنوان مثال، به جای گفتن ” تو خیلی احمقی که …”، بهتر است که بگویید: “کاری که کردید بسیار احمقانه بود. دیگر این کار را نکن.” کودکان باید یاد بگیرند که در قبال رفتارهای خود پاسخگو باشند، اما به شخصیت خود برچسب اشتباه بودن نزنند. کودکان می بایست با اشتباهات خود کنار بیایند و آن را بپذیرند و به زندگی ادامه دهند.بنابراین، والدین و معلمان باید مراقب باشند که روی یک اشتباهات کودک خود برای مدت طولانی متمرکز نشده و باعث ایجاد احساس گناه و شرمندگی بیشتر در کودکان خود نشوند.

به عنوان یک انسان ناقص، ما روزانه اشتباهات مختلفی را مرتکب می شویم. بخشی از فرآیند بزرگ شدن و رشد کردن، یادگیری نحوه مدیریت ناامیدی ناشی از اشتباهات، و همچنین احساس گناه کودک و شرمندگی است که هنگام تعامل با دیگران، به ویژه والدین تجربه می کنیم. احساس گناه و شرم باید به درستی مدیریت شود. اگر این احساس در درون فرد باقی بماند، به بار سنگینی در زندگی تبدیل می شود و ممکن است یکی از عوامل دخیل در اختلالات مختلف مانند افسردگی و اضطراب شوند. احساس گناه عمیق کودک می تواند منجر به شرم و نفرت شدید از خود شود که احتمال ابتلا به افسردگی را افزایش داده یا باعث احساس عصبانیت بی جا نسبت به دیگران می شود. احساس گناه شدید معمولاً در نوجوانی یا بزرگسالی ظاهر می شود، زیرا بروز این شدت از احساس گناه زمان می برد، اما احساس گناه در کودک نیز عموما رخ می دهد.
هنگام سرزنش کودکان خود، سعی کنید احساسات آنها را کنترل کرده و مطمئن شوید که می توانند تعادل مناسبی میان بازخوردهای دریافتی و تلاش برای جبران آن برقرار کنند. به کودکان خود نشان دهید که آنها اعضای ارزشمند خانواده و جامعه هستند. احساس احساس تعلق به خانواده و اجتماع یکی از مهم ترین مولفه های بهزیستی است، به این معنی که به دلیل هر آنچه که هستی در جامعه و خانواده پذیرفته می شوید و اجازه مشارکت در امور مختلف را دارید.

احساس گناه سالم و ناسالم کودک

برخی از کودکان از همسالان خود حساس تر هستند و ممکن است مستعد احساس گناه و شرم باشند. آنها می توانند در معرض ملایم ترین رفتارها و تربیت قرار گیرند، اما همچنان احساس گناه و شرم را تجربه کنند. همه چیز به نحوه درک آنها از خودکنترلی، مسئولیت ها و ویژگی های شخصی خود بستگی دارد. والدین و معلمان باید کودکان را راهنمایی کنند تا نحوه ی مدیریت احساس گناه را از طریق پذیرش اشتباهات و تلاش برای جبران آن بیاموزند. زمانی که احساس گناه به درستی تجربه شود، از نظر جامعه یک ویژگی برای افزایش سازگاری و عملکرد فردی است. با این حال، هنگامی که احساس گناه کودک بیش از حد و ناسالم شود، می توانند یک بار عاطفی اضافی باشد، هنگامی که این بار اضافی و احساس گناه ناسالم به احساست و هیجانات آسیب وارد کند، بر عملکرد روزانه فرد تأثیر می گذارد.

قدرت بخشش

یکی از مهم ترین راه های کنترل احساس گناه و شرم، مفهوم بخشش است. به محض بزرگ شدن بچه ها، به آموزش این مفهوم بپردازید. بخشش را به صورت آشکارا با همسر و خانواده ی خود تمرین کنید با الگوی فرزندان خود باشید. بخشش یک عمل قدرتمند است که به افراد کمک می کند احساس گناه خود را رها کرده و در نهایت احساس شرم خود را کاهش دهند. در حالی که به کودکان می آموزید که در قبال رفتارهایشان مسئولیت پذیر باشند، به آنها یادآوری کنید که می توانند از شما تقاضای بخشش کنند و به آنها کمک کنید تا از اشتباه خود درس بگیرند و زندگی را ادامه دهند.

نکته ی مهم این است که شما نیز آنها را صادقانه ببخشید و به روند عادی زندگی ادامه دهید. اگر به صورت ناخودآگاه موجب یا یادآوری اشتباهات آنها شوید، احساس گناه کودک و ناامیدی را در او پرورش خواهید داد. صداقت و احترام از اجزای بسیار مهم بخشش هستند. اینها را به کودکان آموزش دهید تا احساس شرم و گناه را با موفقیت مدیریت کنند. در غیر این صورت، این خطر وجود دارد که کودک شما در این احساس غرق شود یا به طور کلی هرگز دیگر احساس گناه را تجربه کند و شرمنده هیچ یک از اعمال خود نشود.

مقاله مرتبط: چگونه با کودک لجباز برخورد کنیم؟

تمرکز بر تربیت مثبت

والدین و بزرگسالان چه کارهایی می توانند انجام دهند تا احساس گناه و شرم سالم را در کودک پرورش دهند؟

روش اصلی، تمرکز بر تربیت مثبت است. هدف از انجام این کار هدف قرار دادن رفتار مناسب است. به عنوان مثال، اگر می خواهید فرزند خود را بابت انجام ندادن تکالیفش تنبیه کنید، هرگز او را به عنوان فردی تنبل خطاب نکنید، زیرا نتیجه ای نخواهد داشت و تنها او را از نظر احساسی دلسرد می کند و در نتیجه بر بهره وری او تأثیر منفی خواهید گذاشت.

در عوض، از استراتژی هایی استفاده کنید تا باعث افزایش مشارکت او و درنتیجه انجام تکالیف شوید. استفاده از استراتژی های تشویقی از سرزنش های منفی نتیجه بخش تر خواهند بود. اگر کودک خود را به دلیل اشتباه مرتکب شده تنبیه کنید، تربیت منفی انجام داده اید. یک راه سازنده تر این است که به جای تمرکز بر رفتارهای نامطلوب، رفتارهای مطلوب انجام شده را تشویق کنید. یکی از فواید اصلی تمرکز بر نکات مثبت این است که احساس ناراحتی کمتری تجربه خواهد شد. این امر در اغلب موارد احساس گناه و شرمندگی را در هر دو طرف کاهش می دهد. البته، مواقعی وجود دارد که تنبیه ضروری است، اما همیشه به فرزندان خود کمک کنید تا پس از مورد تنبیه و سرزنش قرار گرفتن، با احساس گناه و شرم خود کنار بیایند. تخریب عزت نفس بسیار آسان تر از ایجاد آن است. بنابراین، هنگام تربیت فرزند خود تمرکز کافی داشته و دقت کنید تا عزت نفس او تخریب نشود.