بازی درمانی چیست؟ تکنیک ها و چند نمونه بازی درمانی

بازی درمانی چگونه عمل می کند؟

بازی درمانی به کودکان اجازه می‌دهد احساسات و نگرانی‌های درونی خود را بدون نیاز به کلمات بیان کنند، زیرا مهارت‌های زبانی آنها محدود است و ممکن است نتوانند مشکلاتشان را مستقیماً به بزرگسالان بگویند. درمانگر با پیوستن به دنیای کودک و همراهی او در بازی، فضایی امن ایجاد می‌کند تا کودک احساسات خود را به اشتراک بگذارد.

در طول جلسات، درمانگر رفتار کودک، تعامل او با اسباب‌بازی‌ها و واکنش‌هایش به موقعیت‌های مختلف را مشاهده می‌کند تا نیازها و اهداف درمانی را تعیین کند. برنامه درمانی بر اساس هر کودک متفاوت است و ممکن است شامل مشاهده بازی، مصاحبه با والدین یا معلمان، و حتی مشارکت خانواده در جلسات (فیلیال تراپی) باشد. این روش به کودکان کمک می‌کند با ترس‌ها و اضطراب خود کنار بیایند و مهارت‌های حل مسئله و ارتباط را تقویت کنند.

انواع بازی درمانی / چند نمونه بازی درمانی

افراد چه در سنین کودکی و چه بزرگسالی ویژگی ها و روحیات متفاوتی دارند، تجربیات مختلفی داشته و دنیا را از منظر خود متفاوت دیده اند و به همین دلیل از یک بازی خاص تجربه های متفاوتی می توانند داشته باشند.

ما در این قسمت مقاله قصد داریم چند روش بازی درمانی میان کودک و درمانگر را توضیح دهیم اما انتخاب این روش ها واقعا کاریست تخصصی و نیازمند دانش فراوان. عواملی در این انتخاب موثر هستند که عبارتند از:

• بنیادهای شخصیتی و فردی
• میزان تندرستی در انجام فعالیت های فیزیکی
• سطح رشد جسمی و حرکتی
• IQ یا EQ کودک
• دختر یا پسر بودن
• میزان خلاقیت و میزان استفاده از آن
• فرهنگ و ارزش های خانوادگی
• موقعیت جغرافیایی محل زندگی

بازی های فیزیکی در بازی درمانی

از قدیمی ترین نوع بازی ها که اکثرا برای متولدین ایران به بازی های کوچه و خیابانی شباهت دارد. این روش بازی درمانی ابزار مخصوص به خود را دارد که هم به صورت انفرادی و هم به صورت گروهی می تواند انجام شود، برای مصرف انرژی اضافی بدن ونجات یافتن از خستگی و کسالت بسیار مفید است و رفتارهای نا آرام و پرخاشگری توأم با عصبانیت کودک را کاهش می دهد.

کودکان در بازی های مختلف دو نوع عضله خود را درگیر می کنند هرکدام از این عضله های کاربردهای متفاوتی در تمامی سنین کودکان دارد.

بازی های تقلیدی در بازی درمانی

کودکان مقلدین بزرگی از رفتار اطرافیان هستند، تاثیر عمل و رفتار عمیق تر از گفتار، نصیحت، امر و نهی در کودکان است.

درمان گر از روش تقلید در بازی درمانی از می خواهد که او نقش یکی از اطرافیان خود مثل مادر و پدر، برادر یا خواهر خود را انتخاب کند و شبیه آن ها رفتار کند.

کودک از ایفای نقش آنها برون ریزی می کند که از این برون ریزی می توان به علت های بسیاری از اضطراب ها، ترس ها، نقاط قوت شخصیتی یا نقاط ترس او پی برد.

برای مثال: در بازی تقلید کودکی خود را به جای پدر قرار داد که به مادر خویش می گفت این ماهیانه خانه است، برای این پول من زحمت کشیدم سعی کن وسایل آرایشی نخری و پس از آن دعوای بین پدر و مادر خود را شبیه سازی کرد. این برون ریزی نشانه از درگیری ذهن کودک بر روی مسئله شخصی بین مادر و پدر خود که به دعوا منجر شده دارد.

انسان ها در دوره های مختلف سعی می کنند برای خود مقلدی پیدا کنند. در دوره ی دبستان بیشترنقش معلمان برایشان تازگی دارد؛ در حالی که در دوره ی نوجوانی از تقلید رفتار بزرگسالان دوری می کند و به تقلید رفتار همسالان می پردازد که این خود آغازی است برای هماهنگی و همسو شدن با گروه های اجتماعی و ایفای نقش های واقعی زندگی. همانطوری که همیشه گفته می شود کودکان نوجوان علاقه فراوانه به طرفداری از یک Gang یا گروه دوستان دارند.

بازی های نمایشی در بازی درمانی

یکی از حیطه های جذاب برای کودکان در بازی درمانی، نمایش است. بسیار ساده می توانید با درست کردن نقاب های مختلف انسان و حیوان به اجرای نمایش های مرتبط با کودک بپردازید.

برای انجام این بازی ها می توانید به داستان های صوتی ما گوش داده و با ساخت نقاب های آن ها به بازی نمایشی با کودک خود بپردازید. سعی شده در هر داستان صوتی، کاردستی های مرتبط با آن ها قرار داده شوند.

بازی های نمادی در بازی درمانی

تخیل در کودکان حرف اول را می زند، اصولا خلاقیت در کودکان از همین تخیل نشئت می گیرد. یکی از سوالات مهم مادرها و پدرها این است:

• آیا اجازه دهیم کودک ما، انقدر خیال پردازی کند که این خیال پردازی ها منجر به دروغ گفتن نیز شود؟
• تا چه سنی مرزی برای خیال پردازی های کودک خود قرار ندهیم؟
• اکر خیال پردازی کودک ما منجر به آسیب به اطرافیان شد چگونه او را متوجه کنیم؟

و سوالات بیشمار فراوانی که همگی در طی یک گفت و گوی دوستان با خانم بیتا صدیقیان پاسخ داده می شوند.

بازی های خلاقیتی در بازی درمانی

کودکان با خلق یک وسیله به ابراز احساسات خود می پردازد. موسیقی، نقاشی، خمیر بازی، شن بازی یا حتی داستان گویی همه راه هایی برای ابراز احساسات کودک شما است. بسیاری از روانشناسان از روی نقاشی کودکان می توانند به ترس و اضطراب های آن ها آشنایی پیدا کرده و راه های درمان متفاوت تری را پیش بگیرند یا از روی اشکالی که از طریق خمیربازی می سازند نیز به احساسات او دسترسی پیدا کنند.

بازی درمانی گروهی

با توجه به تاثیرات محیطی مثل تعداد کم فرزندان در یک خانه یا خانواده، تمام شدن عمر تعامل در حین بازی با همسالان در کوچه به دلیل ساختار زندگی های امروزی، مواظبت بیش از حد خانواده ها از فرزندان خود، بسیاری از کودکان ایرانی به مشکل خود محورى (Ego centerism) دچار می شوند. بازی درمانی گروهی یکی از راه های تضمین شده از بین بردن این مشکل در کودکان امروزی است. به مرور کودک با افزايش توانائى‌هاى شناختى علاوه بر يادگيرى راه‌هاى ايجاد رابطهٔ سالم و مناسب از خود محورى خارج شده و گرايش به جمع و گروه دوستان را به بازى‌هاى انفرادى ترجيح می دهد.

چند نمونه بازی درمانی (خلاصه)

۱. بازی نقش‌آفرینی (Role Play)

توضیح: کودک نقش شخصیت‌های مختلف (مثلاً معلم، پزشک، والدین یا ابرقهرمان) را بازی می‌کند.
هدف: کمک به کودک برای بیان احساسات، تجربه موقعیت‌های اجتماعی و تمرین حل مسئله در محیطی امن.

۲. بازی با عروسک یا حیوانات اسباب‌بازی

توضیح: کودک با عروسک‌ها یا حیوانات بازی می‌کند و داستان‌ها و تعاملاتی خلق می‌کند.
هدف: شناخت احساسات، فرافکنی هیجانات و یادگیری مهارت‌های اجتماعی و ارتباطی.

۳. بازی هنری و خلاقانه (نقاشی، ساخت کاردستی)

توضیح: کودک با رنگ، خاک، خمیر بازی یا وسایل ساخت کاردستی خلاقیت خود را نشان می‌دهد.
هدف: بیان احساسات، کاهش اضطراب و افزایش مهارت‌های شناختی و حرکتی.

۴. بازی‌های حرکتی و فیزیکی

توضیح: شامل دویدن، پریدن، توپ بازی یا سایر فعالیت‌های بدنی است.
هدف: تخلیه انرژی، کاهش پرتحرکی و اضطراب، و تقویت هماهنگی جسمانی.

۵. بازی‌های تخیلی و ماجراجویی

توضیح: کودک داستان‌های خیالی می‌سازد و نقش قهرمان یا شخصیت‌های داستان را بازی می‌کند.
هدف: تقویت تخیل، خلاقیت و مهارت‌های حل مسئله و مقابله با ترس‌ها.

۶. بازی‌های گروهی و تیمی

توضیح: کودک در بازی‌هایی با سایر کودکان مشارکت می‌کند و همکاری و تعامل اجتماعی را تمرین می‌کند.
هدف: یادگیری مهارت‌های اجتماعی، افزایش اعتماد به نفس و مدیریت هیجانات در تعامل با دیگران.

برخی والدین گمان می‌کنند، اگر آنها از بازی‌ها و نوع اسباب بازی‌ها آگاه شوند، خودشان از آن روش برای بهبود مسائل و مشكلات کودک  استفاده كنند! اما والدین زمانی كه اتاق بازی را مشاهده می كنند از اینكه قرار است وسیله‌های بسیار ساده اتاق بازی، حال كودك آنها را بهبود بخشد، در حالی كه اتاق پر از اسباب بازی فرزندشان تاثیری در احوال او نداشته تعجب می كنند. والدین در طول دوره درمان باید یاد بگیرند كه چطور با فرزند خود بازی كنند ولی نمی‌توانند نقش بازی درمانگر را داشته باشند. اگر کودک شما دارای بیماری روانی یا جسمی است، بازی درمانی جایگزین داروها یا سایر درمان‌های ضروری نمی‌شود. بازی درمانی را می‌توان به تنهایی یا در کنار سایر روش‌های درمانی استفاده کرد.همچنین مطلب مرکز درمان لکنت زبان را مطالعه بفرمایید.

بازی درمانگر از چه تکنیک ها و ابزارهای بازی درمانی استفاده می کند؟