عقده روانی چیست؟ بهترین راه درمان و راهکارها
عقده روانی چیست؟
عقده روانی یا complex، به عنوان یک اختلال روانی در افراد شناخته می شود که بر اساس تعریف علم روانشناسی، به عنوان یک نوع اختلال روانی مزمن در فرد تشخیص داده می‌شود. در صورتی که فرد دچار باورهای منفی و نادرست شود که به طور مداوم در ذهن خود مرور می نماید و به او احساس تحریک و اضطراب دارد را به عنوان عقده روانی تلقی می کنند. این باورها معمولاً به دلایل شخصیتی، فرهنگی، اجتماعی و یا روابط شخصی فرد با دیگران شکل می‌گیرند.
این اختلال می‌تواند به شکل کم یا زیاد، در تمامی ارکان زندگی و برای همه انسان ها وجود داشته باشد و تأثیر گذاری مشخصی دارد و باعث شود که فرد از انجام کارهای معمولی مثل رفتن به محل کار، دیدار با دوستان و یا حتی خرید کردن منع شود. باورهای منفی و سمی که از یک فرد دیگر تقلید شده یا به واسطه شرایطی در ضمیر ناخودآگاه فرد شکل گرفته و در ذهن فرد وجود دارند، از جمله علل اصلی عقده روانی هستند.
علل ایجاد عقده روانی چیست؟
علل عقده روانی به شخصیت و دیدگاه های افراد بستگی دارد و هر شخصیت عقده های روانی خاص خود را دارا می باشد اما برخی از مسائل مشترک مانند عوامل ژنتیکی، محیطی، شخصیتی و … در بین تمامی افراد در جهت شکل گیری انواع اختلالات روانی و شکل گیری عقده وجود دارد که عبارتنداز:
– عوامل شخصیتی: رفتار های مانند خجالتی بودن در معاشرت با افراد دیگر، ناراحتی بی دلیل از افراد نزدیک در زندگی و ترس از دست دادن هستند.
– عوامل فرهنگی: فقر و محدودیت‌های فرهنگی بر اساس محیط زندگی یا افراد در اتباط، تحقیر کردن فرهنگی و عدم آگاهی فرهنگی هم می‌توانند عامل عقده روانی باشند.
– عوامل اجتماعی: پدیده منع و محدود کردن دیگران، بی اعتمادی به دیگران و عدم علاقه به دیگران به صورت عادی نیز می‌تواند به عقده روانی منجر شود.
– عوامل روابط شخصی: شامل تجربه ناامیدی از روابط قبلی، تجربه ترک کردن یا احساس تحقیر شدن در ارتباطات روزمره و یا تجربه تعرض به طور جدی به حقوق شخصی فرد می‌شود.
عقده روانی چه علائمی دارد؟
- افزایش استرس و اضطراب در مواجهه با موقعیت‌های خاص.
- اجتناب از انجام کارهای روزمره به دلیل ترس از عواقب نامطلوب.
- محدودیت‌های شدید در زندگی روزمره به دلیل باورهای نادرست.
- تجربه احساسات منفی مانند ناامیدی، ناراحتی و افسردگی.
4 روش اساسی برای درمان عقده روانی
1. روش‌های روان‌درمانی
این روش شامل تکنیک‌هایی مانند روان‌درمانی شناختی-رفتاری است. جلسات و صحبت هایی در خصوص ضدافسردگی و ضداضطراب می‌تواند به کنترل علائم عقده روانی فرد کمک قابل ملاحضه ای کند. همچنین، برای از تکنیک‌های روان‌درمانی شناختی-رفتاری مانند تحلیل باورهای نادرست، تمرینات ارتقای خودباوری و تمرینات آموزشی برای مهارت‌های اجتماعی استفاده می‌شود.
2. روش‌های متمرکز بر رفتار
در این روش، فرد با تمرین در مواجهه با موقعیت‌هایی که باورهای نادرست دارد، به تدریج می‌تواند باورهای منفی خود را تغییر دهد و مهارت‌های اجتماعی خود را تقویت کند. به عنوان مثال، تمریناتی مانند مکالمه با افراد ناشناخته، شرکت در جمع‌های اجتماعی و تمرینات مرتبط با مهارت‌های ارتباطی می‌تواند به کنترل عقده روانی کمک کند.
3. تمرینات مثبت اندیشی و مدیریت استرس
این روش شامل تمرینات تنفس عمیق، مدیتیشن و یوگا است که به کاهش استرس و افزایش آرامش فرد کمک می‌کنند. همچنین، تمرینات مثبت اندیشیدنی مانند درک واقعیت، تمرکز بر نقاط قوت شخصی، تمرینات خودشناسی و تقویت خودباوری نیز می‌توانند به کاهش عقده روانی کمک کنند.
4. درمان دارویی
برای درمان عقده روانی از طریق دارو فرد باید مصرف داروهای ضدافسردگی و ضداضطراب شروع کند. این داروها به کنترل علائم عقده روانی کمک می‌کنند و می‌توانند بهبودی سریعتری را در برخی موارد به همراه داشته باشند.
ضدافسردگی‌ها معمولاً با افزایش سطح هورمون‌های مغزی مانند سروتونین، نوراپی‌نفرین و دوپامین به کاهش علائم اختلال روانی کمک می‌کنند. این داروها برای افرادی که با اضطراب و عقده روانی همراه با افسردگی دست و پنجه نرم می‌کنند، مفید هستند. البته قبل از تهیه و مصرف این دارو ها حتما به روانشناس خوب مراجعه کنید و از میزان دوز و نحوه مصرف آن با دستور پزشک انجام دهید.
مصرف بیش از حد این داروها ممکن است با عوارض جانبی همراه باشد، مانند خشکی دهان، سرگیجه، خواب آلودگی و تهوع.در کل، درمان دارویی یکی از روش‌های درمان عقده روانی است که زیاد مورد توجه روانپزشکان و متخصصصین روانی تجویز نمی شود و باید با روش‌های دیگری همچون روان‌درمانی و تمرینات مثبت اندیشیدنی ترکیب شود تا به کنترل علائم عقده روانی کمک کند.
انواع عقده روانی
این عقده‌ها می‌توانند در زمینه‌های مختلفی از جمله ارتباطات، کارآفرینی، شخصیت، خانواده، جنسیت، شغل و… شکل گیرند. برخی از انواع عقده روانی عبارتند از:
1- عقده در روابط: شامل باورهای نامناسب در مورد روابط با دیگران مانند خیانت کار دانستن دوستان و عدم اعتماد به اطرافیان ، وجود شک و تردید در هر رابطه و ایجاد سوظن برای فرد مقابل.
2- عقده شخصیتی: ایجاد باورهای نادرست در مورد شخصیت افراد مختلف مانند فرض کردن اینکه همیشه ناتوان هستید و نمی‌توانید در موفقیت‌های دیگران شریک شوید.
3- عقده خانوادگی: عدم وجود باور بر اعضای خانواده و روابط خانوادگی مانند ایجاد ذهنیت با این باور که خانواده همیشه باید در کنار هم باشند و هرگز نباید جدا شوند.
4- عقده جنسیتی: باور سازی های جنسیتی و عدم مستثنی قائل شدن به جنسیت ها مانند فرض کردن اینکه باید به عنوان یک مرد یا زن خاصی عمل کرد و نمی‌توان به عنوان یک نفر عادی زندگی کرد.
5- عقده شغلی: نداشتن اعتماد به نفس کافی در محل کار یا در انجام آن تخصص با وجود داشتن مهارت کافی در آن مانند اینکه هرگز نمی‌توانید در شغل خود پیشرفت کنید و هیچ کاری نمی‌تواند به شما رضایت بخش باشد.
6- عقده تغذیه‌ای: نداشتن رضایت بر نوع تغذیه یا وزن جسمی مانند اینکه شخص این نیاز را در خود ایجاد می کند که باید همیشه رژیم غذایی را رعایت کند و نباید هرگز غذای ناسالم مصرف کرد.
7- عقده ارزشی: باورهای نامناسب در مورد ارزش شخصی، ثروت و موفقیت مانند فرض کردن اینکه فقط ثروتمندان موفق هستند و بدون پول نمی‌توان زندگی خوبی داشت.
8- عقده اجتماعی: شامل باورهای نامناسب در مورد اجتماعی بودن و رفتار در جمع مانند فرض کردن اینکه می‌توان همه را خوشحال کرد و نباید به دیگران ناراحتی وارد کرد.
9- عقده ترسی: شامل باورهای نامناسب در مورد ترس و ترسیدن مانند فرض کردن اینکه همیشه باید از خطرات جان و امنیتی نگران باشید و هیچ‌وقت به خودتان اجازه آرامش ندهید.
10- عقده خودکشی: برخی افراد خود را بی ارزش و ناتوان برای زندگی می دانند به همین دلیل باور دارند که جهان بدون آنها بهتر خواهد بود و برای خودکشی تلاش می کنند.
11- عقده فراشناختی: وسواس فکری در مورد مسائل غیر مادی و معنویت مانند تصور اینکه باید همیشه به دنبال یافتن معنای زندگی باشید و نباید به مسائل دنیوی و مادی توجه کنید.
راه های تشخیص عقده روانی چیست؟
برای تشخیص عقده‌های روانی، از روش‌های روانشناختی و مشاوره فردی استفاده می‌شود. یکی از روش‌های رایج، مصاحبه بالینی است. در این روش، یک روانشناس بالینی با فرد مصاحبه‌ای انجام می‌دهد تا اطلاعاتی در مورد نحوه تفکر، نحوه بروز احساسات و رفتارهای روزمرگی فرد جمع‌آوری کند. این رویکرد به کمک پرسش‌های باز و گوش دادن فعال به پاسخ‌های فرد، کمک می‌کند تا روانشناس عقده‌های روانی را تشخیص دهد.
روش دیگر برای تشخیص عقده‌های روانی، تست های روانشناسی هستند. در این روش، از پرسش‌نامه‌های استاندارد برای اندازه‌گیری ساختارهای روانی مانند اضطراب یا افسردگی استفاده می‌شود. به عنوان مثال، تست افسردگی بک و تست اضطراب می‌توانند به شناسایی وجود عقده‌های روانی کمک کنند.
روش سوم که برای تشخیص عقده‌های روانی افراد استفاده می‌شود، مشاهدات رفتاری و کنترل فرآیند های انجام شده فرد است. در این روش، روانشناس باید رفتار های فرد را در محیط‌های مختلف مشاهده و سپس تحلیل و انالیز کند، مثلا در محیط خانه یا در مواقع اجتماعی، الگوهای رفتاری و فکری را شناسایی کند. این نوع مشاهدات می‌تواند به شناسایی وجود عقده‌های روانی و درک نحوه تأثیر آنها بر زندگی روزمره فرد کمک کند.