کودکم دست بزن دارد!【علت و درمان】
کودکم دست بزن دارد: دلایل و راهکارهای مؤثر برای متوقف کردن آن
اگر کودکتان دست بزن دارد، بهتر است بدانید که :
کودکان نوپا معمولاً از روی “بد بودن” دیگران را نمی‌زنند، بلکه هنوز توانایی مدیریت احساسات خود را ندارند. آنها ممکن است از روی عصبانیت، کنجکاوی، یا حتی برای دیدن واکنش اطرافیان این رفتار را انجام دهند.
در مواقع ناامیدی، کودکان نوپا ممکن است کتک بزنند، جیغ بکشند یا گریه کنند، مخصوصاً زمانی که خشمگین هستند. حتی گاهی بدون هیچ دلیل مشخصی ممکن است به دیگران ضربه بزنند.
چگونه با پرخاشگری کودک نوپا برخورد کنیم؟
🔹 درک احساسات کودک: کودکان در این سن هنوز تفاوت بین درست و غلط را به خوبی درک نمی‌کنند و حس همدلی آنها به طور کامل شکل نگرفته است.
🔹 واکنش مناسب والدین: نحوه واکنش والدین و مراقبین به رفتار کودک تأثیر زیادی بر تداوم یا کاهش پرخاشگری او دارد. برخورد نادرست می‌تواند این رفتار را تشدید کند.
🔹 آموزش مهارت‌های ارتباطی: کمک به کودک برای بیان احساسات خود با کلمات می‌تواند جایگزین رفتارهای پرخاشگرانه شود.
اگر می‌خواهید بدانید چرا کودک شما دیگران را کتک می‌زند و چگونه می‌توان این رفتار را اصلاح کرد، به خواندن ادامه دهید.
چرا کودکم دست بزن دارد؟ بررسی علت‌ها و راهکارهای مؤثر
کودکان نوپا ممکن است به دلایل مختلفی به دیگران ضربه بزنند. کتک زدن کودک نوپا همیشه از روی پرخاشگری نیست، بلکه می‌تواند روشی برای کشف دنیای اطراف، جلب توجه یا حتی دفاع از خود باشد.
دلایل اصلی کتک زدن کودک نوپا
🔹 کاوش در جهان
کودکان نوپا از طریق لمس و حرکت دنیای اطراف خود را کشف می‌کنند. ممکن است ضربه بزنند تا صدای آن را بشنوند یا واکنش اطرافیان را ببینند.
🔹 جلب توجه
گاهی اوقات، کودک نوپا برای جذب توجه والدین یا مراقبین خود، دیگران را می‌زند. اگر واکنش شدیدی نشان داده شود، ممکن است این رفتار تکرار شود.
🔹 مهارت‌های حرکتی ناپخته
برخی کودکان هنگام نوازش کردن افراد یا حیوانات، ناخواسته بیش از حد محکم ضربه می‌زنند. این رفتار به دلیل تکامل نیافتن مهارت‌های حرکتی ظریف آنها رخ می‌دهد.
🔹 کج‌خلقی و ناتوانی در کنترل احساسات
کودکان نوپا هنگام عصبانیت، ناراحتی یا ناامیدی ممکن است ضربه بزنند، جیغ بکشند، گاز بگیرند یا اشیاء را پرتاب کنند.
🔹 دفاع از خود
زمانی که کودک احساس خطر کند—مثلاً اگر کسی او را بزند یا بترساند—ممکن است برای دفاع از خود واکنش نشان دهد. حتی برخی از والدین که از روش‌های تنبیهی فیزیکی استفاده می‌کنند، ممکن است ناخواسته این رفتار را در کودک تقویت کنند.
🔹 تقلید از دیگران
تحقیقات نشان می‌دهد که کودکان نوپا رفتارهای پرخاشگرانه را از اطرافیان خود یاد می‌گیرند. اگر کودک مشاهده کند که بزرگ‌ترها یا همسالانش ضربه می‌زنند، ممکن است او هم این رفتار را تقلید کند.
🔹 دلایل غیرمرتبط با پریشانی
مطالعات نشان داده‌اند که بیش از نیمی از رفتارهای پرخاشگرانه کودکان نوپا، ناشی از ناراحتی یا استرس نیست، بلکه تحت تأثیر عوامل دیگر مانند کنجکاوی یا الگوگیری از محیط رخ می‌دهد.
صرف‌نظر از دلیل این رفتار، کتک زدن کودک نوپا نشان می‌دهد که او هنوز توانایی مدیریت احساسات و واکنش‌های خود را به درستی ندارد. والدین و مراقبین می‌توانند با آموزش صحیح، راهکارهای جایگزین برای تخلیه هیجانات و مدل‌سازی رفتارهای مثبت، به کاهش این رفتار کمک کنند.
آیا کودکان نوپا به مرور از کتک زدن دست می‌کشند؟
بله، بسیاری از کودکان نوپا با گذشت زمان و رشد مهارت‌های زبانی و اجتماعی، این رفتار را کاهش می‌دهند. مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۶ نشان داد که رفتارهای پرخاشگرانه بدون دلیل در اواخر سال دوم زندگی کاهش می‌یابد.
چه عواملی در تداوم یا کاهش این رفتار تأثیر دارند؟
🔹 دلیل اصلی ضربه زدن
اینکه آیا کودک نوپا به طور طبیعی از این رفتار دست می‌کشد، بستگی زیادی به علت اولیه آن دارد. مطالعه‌ای در سال ۲۰۲۲ نشان داد که بین کج‌خلقی شدید و پرخاشگری طولانی‌مدت ارتباط وجود دارد. در برخی موارد، کودکان با مشکلات رفتاری مداوم ممکن است در بزرگسالی نیز چالش‌هایی در کنترل خشم داشته باشند.
🔹 نحوه واکنش والدین و مراقبان
تحقیقات نشان داده‌اند که نحوه برخورد والدین با این رفتار می‌تواند تأثیر مستقیم بر آینده کودک داشته باشد. اگر کودکان با تنبیه فیزیکی یا پرخاشگری کلامی مواجه شوند، ممکن است رفتارهای پرخاشگرانه آنها افزایش یابد.
🔹 چرا تنبیه فیزیکی تأثیر منفی دارد؟
کودکان نوپا هنوز درک کاملی از درست و غلط ندارند. اگر مراقبان آنها از روش‌هایی مانند کتک زدن یا فریاد زدن استفاده کنند، کودک ممکن است دچار سردرگمی، ترس و حتی خشم نسبت به آنها شود. در نتیجه، این رفتار به جای کاهش، ممکن است تشدید شود.
توصیه‌های متخصصان
آکادمی اطفال آمریکا (AAP) در سال ۲۰۱۸ ممنوعیت تنبیه بدنی را توصیه کرد و اعلام کرد که تنبیه فیزیکی و پرخاشگری کلامی می‌تواند تأثیرات منفی طولانی‌مدتی بر رشد روانی و رفتاری کودکان داشته باشد.
چگونه کودکان نوپا را از کتک زدن بازداریم؟ راهکارهای عملی و مؤثر
نحوه‌ی واکنش والدین و مراقبان در برابر کتک زدن کودک نوپا نقش کلیدی در اصلاح این رفتار دارد. این برخورد باید متناسب با سن و سطح درک کودک باشد. در ادامه، چند راهکار مؤثر برای جلوگیری از این رفتار آورده شده است:
۱. هنگام ضربه زدن کودک چه باید کرد؟
🔹 فوراً مداخله کنید
اگر کودک بدون دلیل مشخصی کسی را کتک زد، سریع واکنش نشان دهید. به جای اینکه فقط بگویید “نزن!”، رفتار صحیح را توصیف کنید. برای مثال:
✅ “ما با دست‌های خود به آرامی لمس می‌کنیم، نه اینکه ضربه بزنیم.”
🔹 کودک را از موقعیت دور کنید
اگر کودک عصبانی یا مضطرب است و همچنان به زدن ادامه می‌دهد، او را از آن موقعیت خارج کنید و کوتاه و واضح توضیح دهید که علت آن رفتار پرخاشگرانه است.
🔹 یک خروجی مناسب برای تخلیه احساسات فراهم کنید
اگر کودک نیاز به تخلیه‌ی انرژی دارد، یک جایگزین ایمن برای ضربه زدن یا لگد زدن به او بدهید، مثلاً یک بالش یا عروسک نرم.
🔹 به او کمک کنید تا درک کند
پس از آرام شدن کودک، توضیح دهید که چرا ضربه زدن درست نیست. تمرکز را بر نتایج عمل او بگذارید. مثلاً بگویید:
✅ “کتک زدن به دیگران آسیب می‌زند و مهربان نیست.”
🔹 کودک را تشویق کنید که دوباره تلاش کند
به جای کتک زدن، به کودک رفتار جایگزین را آموزش دهید. به عنوان مثال، بگویید:
✅ “اگر مشکلی داری، اسم من را صدا کن تا کمکت کنم.”
✅ “دوباره امتحان کن، اما این بار آرام‌تر لمس کن.”
اگر کودک در لمس آرام دیگران مشکل دارد، می‌توانید دست او را راهنمایی کنید تا این کار را تمرین کند.
🔹 مرزبندی و تعیین پیامدهای مناسب
اگر کودک به کتک زدن ادامه داد، به او به‌وضوح پیامدهای رفتارش را توضیح دهید و بلافاصله اجرا کنید. مثلاً بگویید:
✅ “اگر باز هم سارا را بزنی، باید از اینجا بروی و تنها بازی کنی.”
⚠️ نکته: کودکان نوپا عواقب تاخیری را درک نمی‌کنند، بنابراین پیامدها باید فوری و واضح باشند تا کودک رابطه‌ی علت و معلول را بفهمد.
🔹 آرامش خود را حفظ کنید
واکنش شدید و پرتنش والدین ممکن است این رفتار را تشدید کند. اگر کودک بفهمد که با این کار می‌تواند توجه جلب کند، ممکن است دوباره آن را تکرار کند. پس آرام بمانید و واکنش بیش از حد نشان ندهید.
۲. چگونه از ضربه زدن کودک نوپا جلوگیری کنیم؟ راهکارهای پیشگیرانه و مؤثر
کتک زدن کودک نوپا، به‌ویژه هنگام عصبانیت یا کج‌خلقی، تا حدی طبیعی است. اگرچه نمی‌توان به طور کامل از آن جلوگیری کرد، اما می‌توان با روش‌های مناسب، دفعات و شدت این رفتار را کاهش داد.
۱. قوانین را از قبل توضیح دهید
به جای اینکه فقط بعد از ضربه زدن کودک واکنش نشان دهید، از قبل رفتار صحیح را به او بیاموزید. مثلاً بگویید:
✅ “ما با دست‌های خود مهربانانه رفتار می‌کنیم.”
✅ “اگر ناراحت شدی، به من بگو به جای اینکه ضربه بزنی.”
۲. الگوی لمس ملایم باشید
کودکان از رفتار والدین تقلید می‌کنند، پس هنگام بازی یا تعامل با کودک، لمس ملایم را تمرین کنید. مثلاً هنگام نوازش او بگویید:
✅ “ببین، من چقدر آرام دستت را می‌گیرم. تو هم می‌توانی این کار را انجام دهی.”
۳. از تقویت مثبت استفاده کنید
زمانی که کودک در موقعیت‌های چالش‌برانگیز از ضربه زدن اجتناب می‌کند، او را تحسین کنید. برای مثال:
✅ “تو خیلی خوب توانستی صبور باشی، آفرین!”
✅ “خیلی خوشحالم که وقتی ناراحت شدی، فقط حرف زدی و کسی را نزدی!”
این کار انگیزه‌ی کودک را برای کنترل رفتارهای پرخاشگرانه افزایش می‌دهد.
۴. آموزش هوش هیجانی
🔹 به کودک کلمات مرتبط با احساسات را یاد بدهید تا بتواند احساسات خود را به جای پرخاشگری بیان کند.
🔹 اگر کودک نمی‌تواند احساس خود را توضیح دهد، شما آن را برایش بازگو کنید:
✅ “به نظر می‌رسد که خیلی ناراحت هستی، می‌خواهی در موردش صحبت کنیم؟”
این کار به کودک کمک می‌کند که احساسات خود را بهتر بشناسد و با روش‌های سالم‌تری آنها را بروز دهد.
۵. ایجاد روتین‌های سالم
🔹 فعالیت بدنی کافی: کودکان باید حداقل ۱ ساعت در روز فعالیت بدنی داشته باشند تا انرژی خود را به طور سالم تخلیه کنند.
🔹 خواب کافی: خستگی می‌تواند باعث بدخلقی و افزایش رفتارهای پرخاشگرانه شود.
🔹 محدود کردن زمان نمایشگر: طبق توصیه‌ی AAP، کودکان زیر ۱۸ ماه نباید به جز تماس تصویری از صفحه‌نمایش استفاده کنند و کودکان ۲ تا ۵ ساله، روزانه حداکثر ۱ ساعت اجازه‌ی استفاده از آن را داشته باشند.
۶. ایجاد فضای آرام برای کودک
🔹 در صورت امکان، یک محیط آرام برای کودک فراهم کنید تا هنگام استرس یا عصبانیت از آن استفاده کند.
🔹 برخی از کودکان با پتوهای سنگین یا عروسک‌های خاص احساس امنیت بیشتری می‌کنند.
۷. شناسایی و حذف محرک‌ها
🔹 بررسی کنید که آیا محرک‌های خاصی باعث افزایش پرخاشگری کودک می‌شوند، مانند:
✅ خستگی زیاد
✅ گرسنگی
✅ اختلال در برنامه‌ی روزانه
🔹 با شناسایی این عوامل و جلوگیری از آنها، می‌توان احتمال بروز رفتارهای پرخاشگرانه را کاهش داد.
۸. محافظت از کودک در برابر رفتارهای پرخاشگرانه
🔹 اگر خواهر و برادرها یا سایر کودکان کودک را کتک می‌زنند یا رفتارهای پرخاشگرانه‌ای دارند، سریع مداخله کنید.
🔹 اگر کودک توسط فردی دیگر مورد ضربه یا فریاد قرار گرفت، او را از موقعیت خارج کنید تا احساس امنیت کند.
چرا کودکم دست بزن دارد و این کار را تکرار می کند؟ و چگونه می‌توانم کمک کنم؟
کتک زدن کودک نوپا ممکن است برای شما به عنوان والدین یا مراقب بسیار ناامیدکننده باشد. این رفتار ممکن است در خانه، مدرسه یا در تعاملات اجتماعی دیگر اتفاق بیفتد. با این حال، این رفتار معمولاً به معنای بی‌ادبی یا خشونت نیست بلکه اغلب ناشی از نیاز به ابراز احساسات، درخواست چیزی یا حتی جلب توجه است. در اینجا چند مرحله و استراتژی برای کمک به کاهش و اصلاح این رفتار آورده شده است.
✅مرحله ۱: دست‌ها برای ضربه زدن نیستند
یادآوری به کودک: به کودک خود یادآوری کنید که دست‌ها برای فعالیت‌های مثبت مانند تکان دادن، شستن، کف زدن، نقاشی کردن، و در آغوش گرفتن استفاده می‌شوند، نه برای ضربه زدن. برای مثال، می‌توانید بگویید: “دست‌ها برای ضربه زدن نیستند. دست‌ها برای محبت و بازی خوب هستند.”
✅مرحله ۲: از کلمات استفاده کنید
آموزش کلمات مناسب: به کودک خود کلماتی برای بیان خواسته‌ها و درخواست‌ها بیاموزید. به عنوان مثال: “آیا می‌توانم لطفاً نوبت خود را داشته باشم؟” یا “می‌توانم این اسباب‌بازی را ببینم؟” این کلمات به کودک کمک می‌کنند که به جای ضربه زدن، از زبان خود برای درخواست چیزی استفاده کند.
✅مرحله ۳: ضربه زدن درد دارد
آموزش پیامدهای ضربه زدن: اگر کودک شما ضربه بزند، از او بخواهید که به کودک دیگر بگوید: “من این را دوست ندارم، درد دارد!” این کار به کودک کمک می‌کند تا پیامدهای رفتار خود را درک کند و احساس همدلی را توسعه دهد.
✅مرحله ۴: از زور عذرخواهی نکنید
اجتناب از اجبار به عذرخواهی: اگر کودک شما رفتار نامناسبی مانند ضربه زدن را انجام داده است، او را مجبور به عذرخواهی نکنید. عذرخواهی اجباری ممکن است مفهوم عذرخواهی واقعی را کاهش دهد و کودک ممکن است فکر کند که ضربه زدن اشکالی ندارد چون می‌تواند بعد از آن عذرخواهی کند. به جای این کار، به کودک خود یادآوری کنید که ضربه زدن دیگران را آزار می‌دهد و او باید از کلمات برای بیان خواسته‌ها و احساسات خود استفاده کند.
آیا دست بزن داشتن کودک می‌تواند نشانه‌ای از ADHD یا اوتیسم باشد؟
کج‌خلقی و پرخاشگری گاه‌به‌گاه در کودکان نوپا کاملاً طبیعی است و به تنهایی نمی‌تواند نشانه‌ای از اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD) یا اوتیسم باشد. اما اگر شدت و تکرار ضربه زدن بیش از حد معمول باشد، ممکن است دلایل دیگری از جمله واگرایی عصبی (Neurodivergence) یا مشکلات احساسی در آن نقش داشته باشند.
ارتباط ضربه زدن با ADHD
کودکان مبتلا به ADHD ممکن است:
🔹 در کنترل تکانه‌ها مشکل داشته باشند، بنابراین ممکن است بدون قصد بد، ناگهان ضربه بزنند.
🔹 در پردازش احساسات شدید دچار مشکل شوند، که می‌تواند به رفتارهای پرخاشگرانه منجر شود.
🔹 در تنظیم هیجان و خشم ضعیف باشند، که باعث واکنش‌های ناگهانی می‌شود.
✅ اگر ضربه زدن ناشی از ADHD باشد، معمولاً با رفتارهای دیگری مانند بی‌قراری مداوم، مشکل در تمرکز و انجام دستورات همراه است.
کودکم دست بزن دارد،آیا این ارتباطی به اوتیسم دارد؟
کودکان اوتیستیک ممکن است به دلایل زیر بیشتر از همسالان خود ضربه بزنند:
🔹 حساسیت بیش از حد به محیط: برخی از محرک‌ها (صدا، نور، تماس فیزیکی) ممکن است کودک را ناراحت کنند.
🔹 مشکل در ارتباط کلامی: اگر کودک هنوز مهارت‌های زبانی کافی نداشته باشد، ممکن است با ضربه زدن نیاز یا احساسات خود را بیان کند.
🔹 رفتارهای کلیشه‌ای یا تکراری: برخی از کودکان اوتیستیک ممکن است ضربه زدن را به عنوان بخشی از رفتارهای تکراری انجام دهند.
🔹 مشکل در درک نشانه‌های اجتماعی: ممکن است ندانند که ضربه زدن به دیگران چگونه بر احساسات آنها تأثیر می‌گذارد.
✅ در صورتی که ضربه زدن با مشکلات ارتباطی، حساسیت‌های حسی یا علاقه به رفتارهای تکراری همراه باشد، بهتر است ارزیابی بیشتری انجام شود.
پس آیا ضربه زدن نشانه قطعی ADHD یا اوتیسم است؟
❌ خیر، ضربه زدن به تنهایی نشانه‌ی قطعی هیچ‌یک از این اختلالات نیست.
✅ اما اگر همراه با سایر علائم ADHD یا اوتیسم باشد، بهتر است با یک متخصص رشد کودک یا روانشناس مشورت کنید.
چه زمانی باید نگران شد؟
اگر کودک علاوه بر کتک زدن:
🔹 کنترل هیجانات بسیار ضعیفی دارد و به سختی آرام می‌شود.
🔹 به نظر می‌رسد تفاوت‌های رفتاری بارزی دارد، مانند بی‌توجهی شدید، تأخیر گفتاری، یا حساسیت‌های حسی زیاد.
🔹 رفتار پرخاشگرانه‌ی او به جای بهبود، شدیدتر می‌شود.
🔹 نسبت به تغییرات واکنش شدید نشان می‌دهد و به سختی تطبیق پیدا می‌کند.
در این موارد، بهتر است با متخصص کودک و نوجوان مشورت کنید تا اگر نیاز باشد، تشخیص زودهنگام و مداخلات حمایتی مناسب انجام شود.
چه زمانی باید به دنبال کمک حرفه‌ای بود؟
در حالی که کودکم دست بزن دارد و این معمولاً بخشی طبیعی از رشد اوست، گاهی این رفتار ممکن است نشانه‌ی یک چالش عمیق‌تر باشد که نیاز به بررسی بیشتر دارد. اگر کودک شما یکی از شرایط زیر را دارد، بهتر است با یک متخصص اطفال، روانشناس کودک یا مشاور تربیتی مشورت کنید:
📌 نشانه‌هایی که نیاز به بررسی دارند:
پرخاشگری شدید یا مداوم: اگر کودک به طور مکرر و علیرغم تلاش برای اصلاح رفتار، همچنان به دیگران آسیب می‌زند.
رفتار پرخاشگرانه فزاینده: اگر رفتارهای تهاجمی کودک به جای کاهش، بیشتر و شدیدتر شود.
نشانه‌های آشفتگی عاطفی:
🔹 تغییرات ناگهانی در خواب یا غذا خوردن.
🔹 کناره‌گیری اجتماعی و تمایل به تنهایی.
🔹 افزایش گریه یا ناتوانی در آرام شدن.
رفتارهای غیرعادی یا جدید:
🔹افزایش بیش‌فعالی یا مشکلات تمرکز.
🔹بروز رفتارهایی که قبلاً وجود نداشته‌اند و دلیل واضحی برای آنها نیست.
احتمال تجربه‌ی سوء‌استفاده: اگر احتمال می‌دهید کودک در معرض آزار جسمی یا روانی قرار گرفته باشد.
احساس ناتوانی در کنترل رفتار کودک: اگر والدین یا مراقبان احساس می‌کنند که نمی‌توانند با آرامش و بدون تنبیه بدنی این رفتار را مدیریت کنند.
چه کسی می‌تواند کمک کند؟
✅ متخصص اطفال: برای بررسی دلایل جسمی یا عصبی احتمالی.
✅ روانشناس کودک: برای ارزیابی مشکلات هیجانی، رفتاری و ارائه راهکارهای مؤثر.
✅ مشاور تربیتی: برای ارائه تکنیک‌های مؤثر در مدیریت رفتار کودک.
✅ متخصص رشد و تکامل کودک: اگر نگرانی درباره‌ی واگرایی عصبی (مانند ADHD یا اوتیسم) وجود دارد.
منابع
Toddler hitting others: Causes and how to stop it_ Medically reviewed by Karen Gill, M.D. — Written by Zawn Villines on October 4, 2023