درمان کودکان دیرآموز، راهکار برای دانش آموز کند
یکی از مشکلاتی که ممکن است والدین با آن روبرو شوند، زمانی است که کودک آنها در یادگیری مهارت‌های ابتدایی یا یادگیری برخی از موضوعات پیش پا افتاده، تأخیر داشته باشد. این کودکان به عنوان “کودک دیر آموز” (Late Bloomer) شناخته می‌شوند. در واقعیت دیر آموز بودن کودکان نباید به معنای این باشد که آنها توانایی یادگیری را ندارند بلکه نیاز به تلاش بیشتر و فعالیت یادگیری بالاتری نسبت به هم نوع و همسن خودشان دارند. در این مقاله، به بررسی تعریف، دلایل و رویکردهای درمانی برای کودکان دیر آموز خواهیم پرداخت.
چه کودکی دیر آموز است؟
کودک دیر آموز یا دانش آموز دیرآموز به کودکانی گفته می شود که در توسعه مهارت‌های بدنی، زبانی یا اجتماعی و مهارت‌های فکری او با سرعت بسیار کمتری نسبت به همسالانش رشد کند. این تأخیر می‌تواند در یک یا چندین زمینه رخ دهد و کودک دقیقاً همان مراحل رشدی را مانند همسالان خود، اما با سرعت نسبتاً آهسته، طی می کند. برخی از این کودکان در نهایت ممکن است به سطح همسنان خود برسند، در حالی که برخی دیگر ممکن است نیاز به حمایت‌های خاص در طول زندگی داشته باشند. در برخی موارد ممکن است، کودک دارای هوش کمتر از حد متوسط باشد.
دلایل تأخیر در یادگیری / علت دیر آموز بودن کودک
تأخیر در یادگیری می‌تواند به دلیل مشکلات مادی، زمینه‌های ژنتیکی، محیطی یا ترکیبی از این عوامل رخ دهد. در برخی موارد، عامل خاصی قابل شناسایی نیست. عوامل ممکن عبارتند از:
مشکلات حسی – حرکتی در کودکان دیرآموز
برخی از کودکان ممکن است مشکلات در توانایی شناخت، ادراک یا پاسخ به فعالیت های حسی یا حرکتی داشته باشند. به عنوان مثال، کودکی را در نظر بگیرید که مشکلاتی در بینایی یا شنوایی داشته باشند و همین عامل باعث می شود تا اتفاقات محیط پیرامون خود را با تاخیر دریافت کند یا درک نماید بنابراین این کودک دچار مشکل یادگیری خواهد شد.
برخی از این کودکان مشکلات دیداری – حرکتی، یادگیری شفاهی را بر یادگیری بصری ترجیح می‌دهند. آنها تشخیص تمایز بین اشیاء با اندازه ها، رنگ ها و شکل های مختلف را دشوار می دانند. آنها نمی توانند اشیاء مشابه را درک کنند و در به خاطر آوردن آنها مشکل دارند. این کودکان معمولا دستخط ضعیفی دارند و دوست دارند به جای یادگیری کاملبه صورت ناقص یادگیری را انجام دهند و همچنین در برخی از موارد دیده شده ممکن است حرکات بدنی نامناسبی داشته باشند.
مشکلات زبانی – کلامی
برخی از کودکان ممکن است با ایجاد کلمات یا درک زبان دچار مشکل شوند و بیان کلامی آنها دشوار است و نمی توانند به راحتی منظورشان را بیان کنند. در صورتی که کودک از نظر یادگیری این علائم را داشته باشد دچار مشکلات زبانی باشد که شامل مشکلات در تصویرسازی کلمات، فهمیدن معنی کلمات یا تولید جملات مناسب با فعل و فعال مشخص باشد همچنین خواندن چیزی در سکوت برای آنها آسانتر از خواندن با صدای بلند است.
اختلالات یادگیری
اختلالات یادگیری، مانند اختلال خواندن (Dyslexia) یا اختلال ریاضی (Dyscalculia)، می‌تواند در یادگیری مشکلاتی ایجاد کند. کودکان 6 ساله دیرآموز در بیشتر موارد قادر به حفظ آنچه می‌آموزند نیستند. بر اساس میزان تمرکز و توجه، دامنه توجه بسیار کوتاهی دارند و توانایی ایجاد یک پیوستگی و ارتباط معنایی در یادگیری های خود ندارند برای مثال فرض کنید دو مسئله بیان می شود و هر دو دارای مفهوم یکسان هستند اما کودک قادر نیست بین این ارتباطی مفهومی ایجاد کند، مگر اینکه به طور خاص گفته شود.
محیط زندگی
همه کودکان در سنین مختلف از محیط پیرامون خود تاثیر پذیری بالایی دارند، بنابراین ممکن است محیط خانه، مدرسه یا جامعه، تأثیر قابل توجهی بر یادگیری آنها داشته باشد. استرس، خشونت، فقر یا نادیده گرفته شدن نیاز‌های بنیادی کودک می‌تواند به تأخیر در یادگیری منجر شود. الگوی رفتاری اجتماعی کودکان دیرآموز عمدتاً نابالغ و ناپایدار است. آنها فاقد قضاوت هستند و گاهی اوقات می توانند در مورد مسائل جزئی پرخاشگر شوند. آنها خودآگاه هستند، تمایل زیادی به رویاپردازی دارند و دوست دارند زمانی را در تنهایی یا در جمع بچه های کوچکتر بگذرانند. آنها ممکن است هنگام کار در یک گروه از نظر کلامی مناسب نباشند و خلق و خوی آنها در چند ثانیه تغییر کند.
علل تاخیر یادگیری و دیرآموزی کودک چیست؟
عواملی که ممکن است در تاخیر یادگیری نقش داشته باشند ممکن است قبل از تولد کودک، در طول فرآیند تولد و پس از تولد رخ دهند. این موارد می تواند شامل موارد زیر باشد:
- شرایط ژنتیکی یا ارثی مانند سندرم داون
- اختلالات متابولیک مانند فنیل کتونوری (PKU)
- ضربه به مغز، مانند سندرم تکان خوردن نوزاد
- آسیب های روانی اجتماعی شدید، مانند اختلال استرس پس از سانحه
- قرار گرفتن در معرض برخی از مواد سمی مانند قرار گرفتن در معرض الکل قبل از تولد یا مسمومیت با سرب
- برخی از عفونت های بسیار جدی
- محرومیت از غذا یا محیط زیست
- در برخی موارد نیز ممکن است نتوان علت تاخیر رشد را پیدا کرد.
علائم و نشانه های تاخیر رشد
علائم و نشانه های مختلفی از تاخیر وجود دارد که می تواند در کودکان وجود داشته باشد و اغلب بسته به ویژگی های خاص متفاوت است. گاهی اوقات ممکن است علائمی را در دوران نوزادی مشاهده کنید، اما در موارد دیگر ممکن است تا زمانی که فرزندتان به سن مدرسه نرسد، این علائم قابل توجه نباشد. برخی از رایج ترین علائم می تواند شامل موارد زیر باشد:
- یادگیری و رشد کندتر از سایر کودکان هم سن و سال
- غلت زدن، نشستن، خزیدن یا راه رفتن و غذا خوردن خیلی دیرتر از زمانی که مناسب رشد است
- مشکل در برقراری ارتباط یا معاشرت با دیگران
- نمرات پایین تر از میانگین در تست های هوش
- مشکل در صحبت کردن یا دیر صحبت کردن
- داشتن مشکل در به خاطر سپردن
- ناتوانی در ارتباط دادن علائم و ارتباط محیطی
- مشکل در حل مسئله یا تفکر منطقی
- مشکل یادگیری در مدرسه و دریافت نمرات پایین
- ناتوانی در انجام کارهای روزمره مانند پوشیدن لباس یا استفاده از دستشویی بدون کمک
- تنه و اندام های فلاپی یا شل
- محدودیت حرکتی در قسمت بازوها و پاها
- ناتوانی در نشستن بدون حمایت تا سن 9 ماهگی
- تسلط رفلکس های غیر ارادی بر حرکات ارادی
- ناتوانی در تحمل وزن روی پاها و ایستادن در حدود یک سالگی
اگر دلیل پزشکی زمینه‌ای وجود داشته باشد که باعث تاخیر رشدی شود، شناسایی و درمان آن وضعیت ممکن است مهارت‌های رشدی کودک شما را بهبود بخشد.
درمان کودکان دیرآموز
با توجه به علت های مختلف بیان شده تأخیر در یادگیری، روش‌های متنوعی برای کمک به کودکان دیر آموز وجود دارد. این روش های درمانی عبارتند از:
1. درمان فیزیوتراپی
این نوع درمان برای کودکانی که با مشکلات حرکتی مواجه هستند، مفید است. فیزیوتراپیست می‌تواند با کودک کار کند تا به بهبود قدرت، تعادل و توانایی حرکتی کمک کند.
2. درمان گفتار و زبان
متخصص گفتاردرمانی می‌توانند با کودکان در زمینه گفتاری و لکنت زبان کار کنند تا به آنها کمک کنند صحب روان تری داشته باشند یا درک گفتاری خود را بهبود ببخشند. این می‌تواند شامل کار با کودک برای تقویت مهارت‌های فهم زبان، ارتباط چندگانه و مهارت‌های بیانی باشد.
3. درمان توسط کاردرمانگر
این نوع درمان می‌تواند به کودکان کمک کند تا مهارت‌های روزمره را یاد بگیرند و بهبود توانایی‌های حسی و حرکتی خود را تقویت کنند.
4. مشاوره
در برخی موارد، کودکان دیر آموز ممکن است نیاز به مشاوره داشته باشند تا با احساسات و دغدغه‌های خود مواجه شوند. مشاوره می‌تواند به آنها کمک کند تا با استرس و اضطراب که ممکن است ناشی از تأخیر در یادگیری باشد، مقابله کنند.
5. حمایت‌های آموزشی
کودکان دیر آموز ممکن است از برنامه‌های آموزشی خاص، مانند آموزش ویژه (Special Education) یا حمایت‌های آموزشی مثل اقدامات تقویتی (Remedial Actions) بهره‌مند شوند. این کودکان نیاز به کار بیشتر توسط مادر یا معلم خصوصی دارند و باید بیشتر از همسن و سال های خود بر روی مسائل یادگیری تلاش کنند.
به یاد داشته باشید که هر کودک منحصر به فرد است و به تدابیر و حمایت‌های مختلفی نیاز دارد. بنابراین، برنامه درمانی باید بر اساس نیازها و توانایی‌های هر کودک طراحی شود.
آیا کودکان اوتیسمی دیر آموز هستند؟
اختلال طیف اوتیسم (ASD) اصطلاحی است که برای توصیف چندین وضعیت عصبی رشدی استفاده می شود. افراد اوتیستیک ممکن است متفاوت از افراد عصبی فکر کنند، حرکت کنند، ارتباط برقرار کنند و حواس را پردازش کنند.اوتیسم معمولا در اوایل کودکی تشخیص داده می شود و شامل تاخیر قابل توجهی در رشد زبانی و اجتماعی است.
علائم اوتیسم در دیرآموزی فرزند شما گاهی اوقات در اوایل آشکار می شوند، اما ممکن است تا زمانی که کودک به سن 2 یا 3 سالگی نرسد، متوجه آن نشوید.علائم و نشانه‌های ASD متفاوت است، اما معمولاً شامل تاخیر در مهارت‌های گفتاری و زبانی و چالش‌های برقراری ارتباط و تعامل با دیگران است.
برخی از علائم عبارتند از:
- عدم توانایی در استفاده از نام ها به درستی
- دوست نداشتن در آغوش گرفتن یا بازی با دیگران
- ناتوانی در ادامه مکالمه یا به خاطر سپردن کلمات و جملات
- انجام حرکات تکراری و حرف های تکراری
- مشکلات هماهنگی و تقارن در کار های روزمرگی
راهبرد برای دانش آموزان دیرآموز
تقریباً در هر مدرسه ای می توان دانش آموزان کند را پیدا کرد. بنابراین، معلمان پیش دبستانی با بسیاری از دیرآموزان مواجه شده اند و راهبردها و مواد آموزشی مورد نیاز برای ایجاد محیطی سازنده برای دانش آموزان دیرآموز را توسعه داده اند.
به گفته انجمن بین المللی سوادآموزی، برخی از استراتژی های اثبات شده ای که معلمان یا والدین برای کمک به یادگیرندگان کند استفاده کرده اند عبارتند از:
- برای کاهش حواس‌پرتی‌ها، فضایی آرام برای کار در اختیار دانش‌آموزان قرار دهید.
- با تأکید بر نقاط قوت آنها و دادن بازخوردهای مثبت، مرتباً تحسین واقعی کنید.
- زمان کوتاه با محدود کردن زمان کار به چند دوره کاری کوتاه به جای یک دوره طولانی
- تغییر تکنیک های آموزشی با استفاده از تجربیات یادگیری فعال مانند بازی های آموزشی، پازل و غیره.
- اجازه دادن به آنها برای کار بر روی مواد یادگیری چالش برانگیز؛ و به آرامی به آنها اطمینان داده و در صورت بروز اشتباهات گاه به گاه آنها را اصلاح کنید.
- ارائه فعالیت های معنادار و ملموس به جای فعالیت های انتزاعی
- گنجاندن مواد صوتی و تصویری – دیرآموزان معمولاً با دیدن و شنیدن بهتر یاد می گیرند تا با خواندن.
- شما نیز می توانید با مطالعه و تمرین مکرر به فرزندتان کمک کنید تا بهتر یاد بگیرد.
بر اساس روش های ذکر شده در بالا می توانید:
1- مکانی آرام برای مطالعه فراهم کنید
این مکان آرام می تواند یک میز مطالعه کوچک در گوشه خانه شما یا یک منطقه مطالعه مشخص شده با اتاق خواب آنها باشد. تا زمانی که مکانی آرام و بدون حواس‌پرتی مانند وسایل الکترونیکی یا اسباب‌بازی باشد، محیطی ایده‌آل برای کودک شما فراهم می‌شود که به او اجازه می‌دهد روی کار خود تمرکز کند. همچنین باید مکانی را انتخاب کنید که در صورت نیاز فرزندتان به راحتی با شما ارتباط برقرار کند.
۲- جلسات تکالیف فرزندتان را سازماندهی کنید
در حالی که تنظیم یک برنامه می تواند به فرزند شما کمک کند تا وارد فضای اصلی یادگیری شود، شما باید جلسات تکالیف او را به دوره های زمانی کوتاه تقسیم کنید.
کودکانی که دیر یاد می گیرند اغلب وقت و انرژی بیشتری برای تمرکز و درک کار خود می گیرند. داشتن وقفه های بیشتر در این بین به آنها امکان می دهد اطلاعات را بررسی و پردازش کنند.
3- یک یا دو فعالیت سرگرم کننده برنامه ریزی کنید
تجارب فعال یادگیری مانند انجام بازی های آموزشی، خواندن آهنگ های مهد کودک و انجام آزمایش های علمی کوچک، علاقه بیشتری را به خود جلب می کند و تأثیر قوی تری بر کودک می گذارد.
به همین دلیل است که کودک شما بیشتر احتمال دارد آنچه را که در حین گرفتن اتفاق افتاده در زمان بازی به خاطر بیاورد تا لغات جدیدی را که در آن روز یاد گرفته است. دانش فرزندتان را با انجام فعالیت هایی که مربوط به مفاهیمی است که فرزندتان به تازگی یاد گرفته است، تقویت کنید.
4- راهبردهای یادگیری را با معلمان خود در میان بگذارید
معلمان نیز تمام تلاش خود را برای کمک به یادگیری فرزند شما انجام می دهند. آنها تجربه آموزش به آهسته‌آموزانی مانند فرزند شما را دارند و می‌دانند که کدام روش برای فرزند شما بهتر عمل می‌کند. از معلمان پیش دبستانی بپرسید که چه کاری می توانید برای حمایت از تحصیل فرزندتان در خانه انجام دهید.
همچنین می‌توانید با معلم فرزندتان در مورد میزان تکالیفی که فرزندتان دریافت می‌کند صحبت کنید. با کاهش حجم کار، فرزند شما می‌تواند کار خود را مدیریت کند و اطلاعات را بسیار آسانتر پردازش کند و به کودک شما احساس موفقیت می‌دهد.
5- به فرزندتان زمان کافی بدهید تا به مشکلات تکالیفش فکر کند
فشار ناشی از محدودیت‌های زمانی می‌تواند روند تفکر کودک شما را مختل کند، زیرا او به جای اینکه بفهمد چه چیزی می‌آموزد، نگران تمام کردن کار خود است.
به اندازه ای که برای تکمیل کارشان نیاز دارند به آنها زمان بدهید. به این ترتیب آنها احساس غرق شدن نخواهند کرد و می توانند به جای اتمام کار خود بر یادگیری تمرکز کنند.
6- در مورد موضوعات مدرسه یا تکالیف از او سوال بپرسید
آهسته‌آموزان اغلب در به خاطر آوردن مطالبی که آموخته‌اند مشکل دارند. به سادگی از آنها بپرسید که در پایان یک روز مدرسه چه چیزهایی یاد گرفته اند، کودک شما توانایی خود را برای به خاطر سپردن و بیان افکار خود تمرین می کند که اعتماد به نفس او را تقویت می کند. همچنین به آنها کمک می کند مفاهیم یادگیری را بسیار آسان تر به خاطر بیاورند.
7- به آنها جایزه بدهید
گاهی اوقات، زمانی که کار سخت می شود، فرزند شما برای تکمیل کار خود به کمی انگیزه نیاز دارد. با اضافه شدن برنامه تکالیف فرزندتان، می‌توانید نقاط عطف را با پاداش‌های کوچک تعیین کنید تا او را تشویق کنید تا به یادگیری ادامه دهد.
به عنوان مثال، اگر آنها باید سه سری از تکالیف خود را به پایان برسانند، بین هر مجموعه فاصله‌هایی را وارد کنید. سپس، به فرزندتان بگویید که وقتی یک سری از تکالیف خود را تمام کرد، می تواند استراحت کند، مثلاً 10 دقیقه از تماشای تلویزیون استفاده کند.