ترس از تاریکی، راه های مقابله با آن در کودکان
ترس از تاریکی یک ترس رایج و معمولی برای اکثر کودکان است. ترس از تاریکی معمولاً با گسترش توانایی های شناختی و افزایش تخیل کودکان شروع می شود و در برخی کودکان هرگز از بین نمی رود. تعدادی از این کودکان، بیشتر از دیگران تحت تاثیر این ترس قرار می گیرند. کودکانی که گرایش نسبت به شخصیت اضظرابی دارند، در هنگام مواجه با این ترس ها ناتوان تر از دیگر کودکان رفتار می کنند. ممکن است دائما والدین خود را تعقیب و از تنهایی قدم گذاشتن در اتاق تاریک، اجتناب کنند. برای این کودکان خوابیدن در تاریکی شب، یک کابوس تمام عیار است. ساعتها طول می کشد تا به خواب بروند و به علت ترس عمیقشان، بارها از خواب بیدار می شوند. فارغ از سن کودک و مدت زمانی که با ترس از تاریکی دست و پنجه نرم می کند، برای شروع درمان و پایان بخشیدن به این ترس دیر نشده است و می توانید با کمک این نکات و در مواقع ضروری، با کمک متخصصین و روانشناسان کودک، مبارزه و رهایی از ترس ها را به کودک خود بیاموزید. والدین می بایست فرزندان خود را با مکانسیم های مقابله ای مسلح کنند تا برای مبارزه با ترس ها مواجه با اینگونه چالش ها آماده شوند. از این 7 تکنیک استفاده کنید و میزان استرس کودک خود را کاهش دهید.
ترس از تاریکی یا نیکتوفوبیا (Nyctophobia) چیست؟
ترس شدید از تاریکی یا شب است که می‌تواند با علائم شدید اضطراب و افسردگی همراه باشد. این ترس زمانی مسئله‌ساز است که بیش‌ازحد و غیرمنطقی باشد و زندگی روزمره‌ی فرد را مختل کند. ترس از تاریکی اغلب در دوران کودکی شروع می‌شود و به‌عنوان بخشی از فرایند رشد طبیعی در نظرگرفته می‌شود. این نوع فوبیا اغلب به دلیل عدم وجود محرک دیداری در شب است. اگر ترس از تاریکی بر روند زندگی و الگوی خواب تأثیر مخرب داشته باشد باید به پزشک متخصص مراجعه شود.
علت ترس از تاریکی چیست؟
ترس از تاریکی می‌تواند ریشه در روند تکاملی داشته باشد (شکارچیان اغلب در شب شکارمیکنند). ترس معمولاً ناشی از خود تاریکی نیست؛ بلکه به علت افکار منفی است که در تاریکی رخ می‌دهد.
در تاریکی احساس امنیت کمتر است و به دلیل آن‌که بینایی کامل نیست و نمی‌توان اطراف را به درستی بررسی کرد، سایر حواس تقویت می‌شوند. معمولاً افراد به‌دلیل‌اینکه محیط اطراف خود را به‌درستی نمی‌بینند دچار ترس شدید از تاریکی می‌شوند.
قرار گرفتن در معرض تاریکی توانایی مغز را در درک سایر حواس دچار چالش می‌کند و این می‌تواند عامل مهمی برای ترس از تاریکی باشد.
علل ترس از تاریکی و تغییرات مغزی
علاوه بر تغییرات مغز که در غیاب نور رخ می‌دهد و به افزایش اضطراب می‌انجامد، ترس از تاریکی ممکن است با ترس از خشونت یا حمله مهاجمان احتمالی ارتباط داشته باشد. یعنی چون فرد در تاریکی جایی را نمی‌بیند، تهدیدهایی احتمالی را تصور می‌کند که ممکن است در تاریکی پنهان شده باشند. بنابراین مهم‌ترین علت ترس از تاریکی به خودِ تاریکی مربوط نیست، بلکه به‌خاطر خطرات ناشناخته پنهان در آن است. به همین دلیل سازندگان فیلم های ترسناک اغلب از تاریکی برای ترساندن بینندگان استفاده می‌کنند.
متخصصان بر این باورند که تاریکی حواس دیگر فرد را هم تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. فرد صدا را می‌شنود و حرکت را حس می‌کند، اما چون نمی‌تواند منبع آنها را ببیند، به‌احتمال زیاد ترس شدیدتری به او دست می‌دهد.
ناامنی و نداشتن اعتماد به نفس هم ممکن است علل ترس از تاریکی باشند، به‌خصوص اگر فرد هنگام تنهایی از تاریکی بیشتر می‌ترسد.
برخی از روانکاوان بر این باورند که ترس از تاریکی در افراد ممکن است با اضطراب جدایی از فردی در ارتباط باشد که بیشترین دل‌بستگی را به او دارند، برای نمونه یکی از والدین. این مسئله به‌دلیل اضطراب جدایی در کودکان رایج‌تر است.
1. ترس از تاریکی کودکان را نادیده نگیرید
یکی از مهم ترین راه ها برای کمک به فرزند خود این است که ابتدا ترس او از تاریکی را تایید و تصدیق کنید.
اغلب اوقات، والدین با وجود ترس کودک، به اشتباه به کودک می گویند که همه چیز مرتب است و او از چیزی نمی ترسد و این ترس حقیقت ندارد.
این اشتباه را مرتکب نشوید و به فرزند خود اطلاع دهید که ترس او را درک و می پذیرید و البته ترس او حقیقی است اما این حقیقت برای خیلی از کودکان رخ می دهد و یک امر طبیعی است.
به فرزند خود توضیح دهید که دلیل ترس از تاریکی او، ندیدن اشیا و محیط اطراف است. زمانی که نمی توانیم آنچه را در اطراف ما وجود دارد، درباره ی اشیایی که واقعی نیستند خیالبافی می کنیم و این خیالات باعث نگرانی و ترس ما می شود.
راه حل درست را به او نشان دهید و بگویید در این مواقع که خیال می کنید شی ترسناکی در اتاق است و در تاریکی به سر می برید، چراغ را روشن کنید و خواهید دید هیچ دلیلی برای ترس وجود ندارد.
2. کلید چراغ برق را در دسترس کودک قرار دهید
کلید چراغ را در دسترس کودک قرار دهید و تخت خواب و لوازم مهم را در نزدیکی چراغ جای دهید. قد کودک خود را در نظر داشته باشید تا دست او به کلید چراغ برسد. در دسترس بودن کلید و توانایی خاموش و روشن کردن اتاق، احساس قدرت می دهد و همین احساس تا حدودی ترس از تاریکی کودکان را کاهش می دهد.
3. با فرزند خود، درباره ی ترس از تاریکی صحبت کنید
کودکان موجودات عجیب با ترس های منحصر به فرد و غیرقابل پیش بینی هستند. یک روانشناس کودک می گوید “یکی از کودکانی که ترس از تاریکی داشت، از سیب زمینی سرخ کرده می ترسید و کابوس سیب زمینی سرخ کرده می دیده است.”
زمانی که از فرزند خود می پرسید از چه چیزی می ترسد، ممکن است پاسخ دهد از یک هیولا یا موجودی ترسناک. والدین می بایست درباره ی تصویر دقیق آن هیولا سوالاتی بپرسند و به هیولای اصلی پی ببرند.
گاهی اوقات از برنامه های تلویزیونی مخصوص کودکان غافل می شویم و فراموش می کنیم که ممکن است موضوعاتی برای کودکان ترسناک باشد. به عنوان مثال کودکی از خرگوش در یک برنامه کودک که توسط گرگ دنبال می شد می ترسید و کابوس های شبانه اش این خرگوش و گرگ را شامل می شد.
کنترل و محدود کردن هر چه که کودک می بیند و می شوند شاید کمی دشوار باشد اما با صحبت درباره ی داستان ها، تصاویر و تخیلاتی ذهنی کودک، می توان میزان ترسناکی آن ها را کاهش داد.
4. از چراغ خواب و یا منابع نوری دیگر استفاده کنید
نور بسیار زیاد بر چرخه خواب کودک تاثیر می گذارد، پس نمی توان چراغ اصلی اتاق را روشن گذاشت. پیدا کردن میزان نور کافی و مناسب شاید کمی دشوار باشد. تاریکی مطلق، ترس را افزایش داده و کودک در طول شب بیدار می ماند. نور کم ممکن است سایه هایی بر روی دیوار ایجاد کند و خود مشکل را چند برابر کند. یک منبع نوری کوچک مانند چراغ خواب را در اتاق کودک قرار دهید.
5. سایه های ترسناک را از بین ببرید
اغلب کودکان درباره ی سایه خاصی در اتاقشان صحبت می کنند که باعث ترس آن ها می شود و شب ها بیدار می مانند و تقریبا هیچ وقت درباره ی این سایه ها با والدین خود صحبت نمی کنند.
معمولا یک شی در اتاق کودک وجود دارد که باعث ایجاد سایه می شود. این گونه عروسک، کلاه و اسباب بازی ها را از اتاق بیرون ببرید. هنگامی که چراغ خواب روشن است، روی تخت کنار فرزند خود بنشینید. از آن ها بخواهید قسمت ها و سایه هایی که شب ها باعث ترس می شوند را به شما نشان دهند. منبع سایه و یا شی را پیدا کنید و به فرزند خود بگویید “من اگه این عروسک را از این جا بردارم، سایه نیز از بین می رود. پس هیچ سایه ی واقعی وجود ندارد و فقط این عروسک تو، باعث ایجاد این سایه شده است.”
6. برای کاهش ترس از تاریکی، با سایه های بازی کنید
بازی عروسکی با سایه ها، یکی از راه های حساسیت زدایی است. نحوه بازی با سایه ها را به کودکان آموزش دهید؛ می توانید با دست های خود بر روی دیوار سایه ایجاد کنید و با سایه های بازی کنید. بازی با سایه ها، مفهوم سایه را از بین برده و در ترس از تاریکی کودکان را کاهش می دهد.
7. چالش های پاداش دار ایجاد کنید
چالش هایی برای فرزند خود ایجاد کنید و در صورت غلبه بر ترس و چالش مورد نظر، پاداش دریافت کنند
. به این مثال دقت کنید: مادری به فرزند خود می گوید “من می توانم همراه تو به آن اتاق تاریک بیایم، اما اگر خودت به تنهایی به اتاق بروی و وسیله مورد نیازت را برداری، در آن صورت یک هدیه از طرف من داری” نوع پاداش به شما و فرزندتان بستگی دارد، می توانید از پاداش درونی و یا بیرونی استفاده کنید.
برخی والدین، جعبه ی اسرار آمیز هدایا آماده می کنند و در صورت برنده شدن و یا انجام کاری، یک جایزه را به صورت تصادفی به فرزند خود تقدیم می کنند. البته هرگز حق انتخاب فرزند خود را نادیده نگیرید و برای شرکت در یک چالش، رقابت و یا مبارزه به او حق تصمیم گیری بدهید. وادار کردن کودک به انجام کارها، نتیجه ای نخواهد داشت و احتمالا مشکلات را در آینده تشدید کند.
اگر شدت ترس از تنهایی کودکان، غیرقابل کنترل شد و بر عملکرد روزانه شما یا فرزندتان تاثیرات مخربی بر جای گذاشت، از متخصصان و روانشناسان کودک کمک بگیرید و به مراکز رواندرمانی و مشاوره کودک مراجعه کنید. روانشناس کودک امکانات و دانش لازم برای درمان تخصصی و بالینی ترس از تنهایی کودک شما را در دست دارد و در مدتی کوتاه تر مشکلات را برطرف خواهد.