اختلال شخصیت نمایشی؛ از تشخیص تا درمان

اختلال شخصیت نمایشی چیست؟

آیا تا به حال با افرادی برخورد داشته‌اید که احساس کنید در حال نقش بازی کردن و خودنمایی هستند؟ دوست دارند در مرکز توجه باشند و حاضر هستند تا به هر قیمتی به این هدف برسند؟ خود را به شکل‌های عجیب و غریب آراسته می‌کنند یا دوست دارند با بقیه متفاوت باشند، لحن صدای خود را هنگام صحبت، به خصوص با جنس مخالف عوض کرده و رفتاری مصنوعی و دور از شخصیت اصلی‌‌شان نشان دهند؟

این موارد و سایر نمونه‌های مشابه همگی از جمله نشانه‌های افراد مبتلا به «اختلال شخصیت نمایشی» یا «هیستریونیک» است که شباهت‌های بسیار زیادی با اختلال روانی «نارسیسیسم» یا خودشیفتگی دارد.

به ساده‌ترین بیان، اگر فرد از سوی دیگران به شدت تایید و تحسین نشده و در مرکز توجه نباشد، احساس افسردگی به او دست می دهد و حتی افکار خودکشی خواهد داشت. تمام زندگی آن‌ها حول جلب توجه از دیگران و ساختن بهترین نمونه از شخصیت و نشان دادن تفاوت خود با دیگران می‌گذرد.

البته نشانه‌های این بیماری را نباید با رفتارهای اجتماعی محترمانه و صمیمانه اشتباه گرفت، به همین دلیل بسیار اهمیت دارد اطلاعات خود را درباره این بیماری افزایش دهیم. از سویی دیگر نیز با افزایش آگاهی در مورد این بیماری در این مطلب با عوارض این بیماری آشنا شده و می‌‌توانید با شناخت راه‌های درمان و کنترل این بیماری به شخصی در نزدیک‌تان که به این بیماری مبتلا است کمک کنید.

اختلال شخصیت نمایشی (هیستریونیک) | یکی از اختلالات خوشه B

اختلال شخصیت نمایشی یکی از گروهی از اختلالات به نام اختلالات شخصیت خوشه B یا «دراماتیک» است. افراد مبتلا به این نوع اختلالات معمولاً دچار احساسات شدید، ناپایدار و تصورات ذهنی تحریف‌شده از خود هستند.

عزت‌نفس وابسته به تأیید دیگران

در افراد مبتلا به اختلال شخصیت هیستریونیک (HPD)، عزت نفس به‌جای این‌که از احساس درونی ارزشمندی نشأت بگیرد، به تایید دیگران وابسته است. این افراد تمایل زیادی برای جلب توجه دارند و برای رسیدن به این هدف، اغلب رفتارهایی نمایشی، دراماتیک یا حتی نامناسب از خود نشان می‌دهند.

واژه‌ی «هیستریونیک» به‌معنای دراماتیک یا نمایشی است و به‌خوبی ماهیت این اختلال را نشان می‌دهد.

شیوع بیشتر در زنان (یا شاید خطای تشخیص؟)

این اختلال در زنان و افرادی که در بدو تولد به‌عنوان زن شناخته شده‌اند، شایع‌تر است. با این حال، برخی محققان معتقدند که این آمار ممکن است بازتاب‌دهنده‌ی سوگیری در شیوه‌ی تشخیص باشد، نه تفاوت واقعی در میزان ابتلا.

زمان بروز اختلال

اختلال شخصیت نمایشی معمولاً در دوران نوجوانی یا اوایل بزرگسالی نمایان می‌شود و در صورت عدم درمان می‌تواند تأثیر منفی قابل‌توجهی بر روابط فردی، اجتماعی و عاطفی فرد بگذارد.

تقریبا ۹ درصد از جمعیت عمومی به یکی از انواع اختلالات شخصیت مبتلا هستند و اختلال شخصیت نمایشی ۲ تا ۳ درصد جمعیت را به خود اختصاص داده است.

اختلال شخصیت مرزی (BPD) یکی دیگر از شرایط “خوشه B” است. مانند افراد مبتلا به اختلال شخصیت هیستریونیک، افراد مبتلا به BPD احساسات قوی دارند که به سرعت تغییر می کنند. اگر BPD دارید، بسیار نگران این هستید که مردم شما را رها کنند.

تفاوت عمده بین این دو اختلال شخصیت این است که افراد مبتلا به BPD بیشتر احساس ناامیدی می کنند و رفتارهای خودکشی بیشتری از خود نشان می دهند.

اختلال شخصیت خودشیفته (NPD) نیز یک وضعیت “خوشه ای B” است. اگر NPD دارید، نسبت به سایر افراد احساس برتری می کنید و فکر می کنید مستحق تحسین و رفتار ویژه هستید. تفاوت عمده بین اختلالات هیستریونیک و خودشیفتگی این است که فرد مبتلا به NPD بسیار روی خاص بودن آنها متمرکز است، چیزی که کارشناسان آن را “بزرگ بینی” می نامند.

ویژگی‌ها و علائم اختلال شخصیت نمایشی (هیستریونیک)

اختلال شخصیت نمایشی یا هیستریونیک با نیاز شدید به جلب توجه و تأیید دیگران شناخته می‌شود. افراد مبتلا به این اختلال برای رسیدن به مرکز توجه، معمولاً دست به رفتارهای نمایشی و اغراق‌آمیز می‌زنند و در موقعیت‌هایی که دیده نمی‌شوند، احساس ناراحتی و معذب بودن دارند.

ویژگی‌های بارز افراد با شخصیت نمایشی

• جلب توجه هدف اصلی آنهاست و برای این کار ممکن است رفتارهای غیرمعمول مانند لباس‌های عجیب و آرایش‌های زننده داشته باشند.
• احساسات و افکار خود را اغراق می‌کنند و مسائل ساده را بزرگ‌تر جلوه می‌دهند.
• مهارت‌های اجتماعی خوبی دارند اما اغلب از این مهارت‌ها برای کنترل و دستکاری دیگران به منظور جلب توجه استفاده می‌کنند.
• بسیار ساده‌لوح و زود تحت تأثیر دیگران قرار می‌گیرند.
• در حفظ روابط شخصی مشکل دارند و رفتارشان در برخورد با دیگران اغلب سطحی یا غیرواقعی به نظر می‌رسد.
• احساسات، عقاید و باورهای آنها معمولاً زودگذر و ناپایدار است و به راحتی به پیشنهادها واکنش نشان می‌دهند.
• نسبت به انتقاد یا عدم تأیید بسیار حساس هستند و تحمل پایینی در مقابل ناامیدی دارند.
• بیش از حد نگران ظاهر و شکل و شمایل خود هستند.
• اغلب تصمیمات عجولانه می‌گیرند و به راحتی از کارهای روزمره خسته شده و پروژه‌ها را نیمه‌کاره رها می‌کنند.
• خودمحور بوده و به ندرت نسبت به دیگران ابراز نگرانی می‌کنند.
• برای جلب توجه گاهی رفتارهای تحریک‌آمیز جنسی دارند و حتی ممکن است به تهدید یا اقدام به خودکشی روی آورند.

علائم کلینیکی و رفتاری

• احساس ناراحتی شدید زمانی که در مرکز توجه نیستند.
• رفتارهای اغواکننده و انتخاب لباس‌های تحریک‌آمیز برای جلب توجه.
• تغییرات سریع در احساسات و حالات روحی.
• رفتار دراماتیک و نمایشی که گاهی فاقد صداقت به نظر می‌رسد.
• به طور مداوم به دنبال تأیید و اطمینان از دیگران هستند.
• مشکلات پایدار در روابط بین‌فردی و نمایش رفتارهای دروغین یا سطحی.
• تصمیم‌گیری‌های بی‌دقت و بدون تفکر قبلی.

چرا شناخت این ویژگی‌ها مهم است؟

درک دقیق و آگاهانه از این ویژگی‌ها می‌تواند به تشخیص بهتر، پیشگیری و درمان مؤثرتر اختلال شخصیت نمایشی (هیستریونیک) کمک کند. شناخت رفتارهای نمایشی و تفاوت آن‌ها با رفتارهای اجتماعی طبیعی، کلید موفقیت در ارتباط با این افراد است.

تشخیص و معیارهای اختلال شخصیت هیستریونیک (HPD)

اگر به اختلال شخصیت هیستریونیک (HPD) مبتلا باشید، ممکن است از رفتارهای خود آگاه نباشید و به همین دلیل بهتر است نظر اعضای خانواده یا افراد نزدیک خود را درباره رفتارهایتان جویا شوید.

در فضای آنلاین ممکن است آزمون‌ها و خودارزیابی‌هایی برای تشخیص HPD پیدا کنید، اما هیچ تست دقیقی وجود ندارد که بتواند به طور قطعی این اختلال را تشخیص دهد. تنها یک متخصص سلامت روان می‌تواند با ارزیابی دقیق، این بیماری را تشخیص دهد.

معیارهای تشخیص اختلال شخصیت نمایشی بر اساس DSM-5

راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5)، که جدیدترین نسخه آن در سال ۲۰۱۳ منتشر شده است، معیارهای تشخیص اختلال شخصیت هیستریونیک را مشخص کرده است. برای تشخیص HPD، باید حداقل پنج مورد یا بیشتر از رفتارهای زیر به طور مکرر مشاهده شود:

• ناراحت شدن و احساس ناخوشایند زمانی که در مرکز توجه نیستید
• داشتن رفتارهای اغواکننده یا تحریک‌آمیز برای جلب توجه
• داشتن احساسات سطحی که به سرعت تغییر می‌کنند
• استفاده بیش از حد از ظاهر و شکل ظاهری برای جلب توجه
• صحبت مبهم و کلی‌گویی بدون تمرکز بر جزئیات
• باور به این که روابط شخصی‌شان نزدیک‌تر یا صمیمی‌تر از واقعیت هستند
• تحت تأثیر آسان دیگران قرار گرفتن
• احساسات دراماتیک یا اغراق‌آمیز در بیان و رفتار

اهمیت تشخیص دقیق و کمک حرفه‌ای

تشخیص درست اختلال شخصیت نمایشی یا هیستریونیک نقش بسیار مهمی در درمان و کنترل علائم این بیماری دارد. اگر فکر می‌کنید ممکن است به HPD مبتلا باشید، حتما به متخصص روانشناسی یا روانپزشک مراجعه کنید تا ارزیابی دقیق انجام شود.

راه‌هایی برای کنترل علائم اسکیزوفرنی

علل اختلال شخصیت نمایشی (هیستریونیک) | نقش ژنتیک، محیط و سبک تربیتی

اختلال شخصیت نمایشی (هیستریونیک) یک وضعیت روانی پیچیده است که علت مشخص و یکتایی ندارد. بیشتر متخصصان روانشناسی بر این باورند که ترکیبی از عوامل ژنتیکی، محیطی و سبک تربیت دوران کودکی در شکل‌گیری این اختلال نقش دارند. این اختلال اغلب در افرادی دیده می‌شود که یا از لحاظ ژنتیکی مستعد هستند، یا در محیطی بزرگ شده‌اند که رفتارهای نمایشی و اغراق‌آمیز تقویت یا نادیده گرفته شده‌اند.

نقش ژنتیک در بروز اختلال شخصیت هیستریونیک

برخی تحقیقات نشان داده‌اند که این اختلال ممکن است در میان اعضای خانواده به‌صورت ارثی مشاهده شود. در چنین حالتی، فرزند ممکن است نه تنها ویژگی‌های شخصیتی خاصی را از والدین به ارث ببرد، بلکه الگوهای رفتاری والدین مبتلا به اختلال شخصیت را نیز از طریق مشاهده و تقلید یاد بگیرد. این موضوع احتمال نقش ژنتیکی یا «استعداد درونی» در بروز HPD را افزایش می‌دهد.

تأثیر عوامل محیطی و تربیتی در دوران رشد

محیطی که کودک در آن رشد می‌کند، نقشی حیاتی در شکل‌گیری شخصیت او دارد. کودکانی که:

• فقط هنگام انجام رفتارهایی خاص مورد توجه یا تشویق قرار می‌گیرند
• با پیام‌های متناقض از سوی والدین مواجه‌اند (مثلاً رفتاری در خانه رد می‌شود ولی در جمع مورد تمجید قرار می‌گیرد)
• در معرض شیوه‌های فرزندپروری نامنظم، سخت‌گیرانه یا بیش از حد آزادانه هستند
• یا تجربه‌های عاطفی آشفته مانند بی‌توجهی، طرد یا بی‌ثباتی در محبت والدین دارند
• احتمال بیشتری دارد که در بزرگسالی، رفتارهایی نمایشی و اغراق‌آمیز برای جلب توجه دیگران بروز دهند.

تضاد در شیوه‌های تربیتی والدین

در بسیاری از موارد، افراد مبتلا به اختلال شخصیت هیستریونیک در خانواده‌هایی رشد کرده‌اند که الگوی ثابتی برای رفتار صحیح یا نادرست ارائه نداده‌اند. والدینی که گاهی توجه بیش از حد و گاهی بی‌توجهی کامل نشان داده‌اند، یا واکنش‌های عاطفی پیش‌بینی‌ناپذیر داشته‌اند، می‌توانند زمینه‌ساز سردرگمی کودک در تعریف صحیح از رفتار اجتماعی شوند.

ویژگی‌های شخصیتی و سبک مقابله با استرس

نحوه‌ی کنار آمدن فرد با فشارهای روانی، به‌ویژه در سنین پایین، می‌تواند احتمال ابتلا به این اختلال را افزایش دهد. کودکانی که یاد می‌گیرند از طریق احساسات اغراق‌آمیز یا رفتار نمایشی به خواسته‌هایشان برسند، ممکن است همین الگو را در بزرگسالی نیز ادامه دهند.

سایر عوامل خطر مرتبط با اختلال شخصیت نمایشی

عوامل دیگری که می‌توانند خطر ابتلا به اختلال شخصیت نمایشی را افزایش دهند عبارت‌اند از:

• سبک‌های فرزندپروری مستبدانه یا بسیار سهل‌گیرانه
• داشتن والدینی با رفتارهای اغراق‌آمیز یا دراماتیک
• سابقه‌ی خانوادگی از اختلالات روان‌پزشکی، اختلالات شخصیت یا سوء مصرف مواد
• تجربه‌ی رویدادهای آسیب‌زا یا دردناک در دوران کودکی مانند طرد، سوء‌رفتار یا بی‌ثباتی عاطفی

علت اختلال شخصیت نمایشی چیست؟

علت دقیق این اختلال هنوز به‌صورت قطعی مشخص نشده، اما ترکیب ژنتیک، یادگیری، تجربیات عاطفی و سبک فرزندپروری در بروز آن نقش اساسی دارند. آگاهی از این عوامل می‌تواند به پیشگیری، تشخیص زودهنگام و درمان مؤثرتر اختلال شخصیت نمایشی کمک کند.

تفاوت اختلال شخصیت نمایشی و اختلال شخصیت مرزی

بین ویژگی های اختلال شخصیت نمایشی (HPD) و اختلال شخصیت مرزی (BPD) وجود دارد، به طوری که برخی از کارشناسان معتقدند اختلال شخصیت نمایشی از اختلال شخصیت مرزی قابل تشخیص نیست.

برطبق کتاب DSM-5 اختلال مرزی نیز با ویژگی های توجه طلبی، رفتار نمایشی و تغییر سریع احساسات تشخیص داده می شود اما با علائمی مانند خود تخریبی، عصبانیت شدید در روابط نزدیک، احساس مزمن خلا و اختلال هویت از اختلال نمایشی متمایز می شود.

درمان اختلال شخصیت نمایشی (هیستریونیک)

بسیاری از افراد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی (هیستریونیک) ممکن است در ابتدا احساس نکنند که به درمان نیاز دارند. این موضوع به ویژه زمانی شدت می‌گیرد که فرد از انجام کارهای روتین بیزار باشد یا تمایلی به پیروی از یک برنامه درمانی نداشته باشد. اما واقعیت این است که درمان اختلال شخصیت هیستریونیک می‌تواند کیفیت زندگی فرد و روابط او را به طرز چشمگیری بهبود ببخشد.

اغلب درمان اختلال شخصیت نمایشی دشوار است زیرا این افراد به دنبال درمان نمی روند مگر این که این بیماری روانشناختی مشکلات اساسی و جبران ناپذیری را به وجود آورده باشد.

اگر فرد مبتلا به اختلال شخصیت هیستریونیک (نمایشی) خواستار درمان باشد، روش های زیر استفاده می شود.

بهترین روش‌های درمان اختلال شخصیت هیستریونیک

روان‌درمانی یا گفت‌وگو درمانی، رایج‌ترین و مؤثرترین روش برای درمان اختلال شخصیت نمایشی است. در روان‌درمانی، فرد یاد می‌گیرد افکار، انگیزه‌ها و ترس‌های پنهان خود را بشناسد و آن‌ها را کنترل کند. همچنین این روند به بهبود مهارت‌های ارتباطی و کاهش رفتارهای اغراق‌آمیز کمک می‌کند.

روش‌های اصلی درمان اختلال شخصیت نمایشی شامل موارد زیر است:

• روان‌درمانی فردی (روان‌درمانی روان‌پویشی): در این نوع درمان، تمرکز بر ریشه‌های عمیق رفتاری است. درمانگر کمک می‌کند تا فرد ریشه ترس‌ها و احساساتش را درک کرده و آن‌ها را بازسازی کند.
• درمان شناختی رفتاری (CBT): این روش درمانی هدف‌گرا به شناسایی و تغییر الگوهای فکری و رفتاری ناسالم می‌پردازد. فرد یاد می‌گیرد چطور رفتارهای اغراق‌آمیز و واکنش‌های شدید خود را مدیریت کرده و آن‌ها را با الگوهای سالم‌تری جایگزین کند.
• روان‌درمانی حمایتی: تمرکز این روش بر کاهش علائم و تقویت مهارت‌های مقابله‌ای در شرایط پرتنش است. این روش به فرد کمک می‌کند تا احساس امنیت روانی بیشتری تجربه کند.
• گروه‌درمانی: در این روش، فرد در کنار سایر افرادی که دچار اختلالات شخصیت مشابه هستند، تحت نظارت یک متخصص روانشناسی قرار می‌گیرد. این تجربه می‌تواند بینش خوبی درباره نحوه تأثیر رفتار فرد بر دیگران ایجاد کند.

آیا دارودرمانی برای اختلال شخصیت نمایشی لازم است؟

داروها معمولاً برای درمان مستقیم اختلال شخصیت نمایشی تجویز نمی‌شوند، اما اگر فرد همزمان دچار بیماری‌هایی مانند افسردگی، اضطراب یا اختلالات خلقی باشد، روانپزشک ممکن است داروهایی برای کنترل این علائم تجویز کند.

در حالی که هیچ دارویی مورد تأیید FDA برای درمان اختلال شخصیت نمایشی وجود ندارد، ممکن است از داروها برای تنظیم نوسانات خلقی،  درمان عصبانیت، اشک ریختن، اضطراب و افسردگی که اغلب با این اختلال همراه هستند استفاده شود.

هرگونه افسردگی یا اختلال اضطرابی در این افراد با داروهای ضد افسردگی قابل درمان است.

هالستیک تراپی

هالیستیک تراپی یا طب کل نگر یک نوع درمان است که  در آن ذهن، بدن و روح بیمار به عنوان یک واحد کل در نظر گرفته می شود.

در این نوع درمان، تکنیک های ذهن آگاهی، از جمله یوگا، تای چی و بیوفیدبک، به افراد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی کمک تا احساسات درونی خود از جمله تکانشگری و واکنش احساسی را کنترل کنند.

افراد نمایشی

اگر یکی از دوستان یا اعضای خانواده شما به اختلال نمایشی مبتلا است، وظیفه شما این است که او را برای درمان و کمک گرفتن ترغیب کنید. بدون درمان حرفه ای، علائم این اختلال از بین نمی روند. با تمام تلاش خود برای درمان و حمایت او اقدام کنید، تا وضعیت عزیز شما بهبود یابد.

اگر شما یا عزیزان شما با اختلال نمایشی دست و پنجه نرم می کنید، برای بهتر شدن وضعیت خود با کلینیک درمانی ذهن آرا تماس بگیرید و زندگی بهتری را تجربه کنید.