بیش فعالی در کودکان یک اختلال رشدی است که می‌تواند تا بزرگسالی ادامه داشته باشد. این کودکان اغلب با مشکلاتی مانند نقص توجه و رفتار تکانشی مواجه هستند. از این رو آشنایی با اصول مراقبت و نگهداری از کودکان بیش‌ فعال برای والدین آن‌ها الزامی است. کودکان مبتلا به بیش فعالی (ADHD) با ویژگی‌هایی مانند اعتماد‌به ‌نفس پایین، عملکرد ضعیف در مدرسه و روابط آشفته شناخته می‌شوند. این علائم گاهی با افزایش سن کاهش پیدا می‌کند، اما به‌طور کلی کودک ADHD ممکن است به خاطر داشتن هوش زیاد، دائما با چالش‌های مختلفی روبه‌رو شود. در این وضعیت آن‌ها می‌توانند برای برطرف کردن چالش‌ها، استراتژی‌های مختلفی بیاموزند.

بیش فعالی در کودکان چیست؟

بیش فعالی در کودکان فعالیت و تحرک بیش از حد است. اسباب بازی ها و فعالیت ها ممکن است علاقه کودک شما را برای مدت طولانی حفظ نکنند. تکرار برای بچه های بیش فعال می توانند امری خسته کننده باشد. اگر کودک شما بیش فعال است، ممکن است از رفتار های او به شدت خسته شده باشید، خانه را دائم مرتب می کنید اما فایده ای ندارد و هیچ چیز در راستای نظم پیش نمی رود. تمام وقت شما برای کنترل کودک صرف می شود. بچه های بیش فعال بیش از حد صحبت می کنند، مدام حرکت می کنند و هرگز یک جا نمی نشینند.

علائم بیش فعالی در کودکان / مشاوره کودکان بیش فعال

دائما در حرکت هستند

بچه های بیش فعال اغلب در مدرسه، سر میز غذا، هنگام خواندن کتاب و دیگر فعالیت ها، روی صندلی خود نمی نشینند.

بی قراری بیش از سایر کودکان

بچه های بیش فعال تقریباً دائماً در حال حرکت هستند، ضربه می زنند، با چیزی بازی می کنند، می پرند و بازی های هیجانی را انتخاب می کنند. این کودکان در مدرسه رفتن و یادگیری نیز دچار مشکل هستند.

برخورد با بچه های دیگر

بچه های بیش فعال ممکن است برای ماندن در فضای خودشان در کلاس درس یا زمین بازی مشکل داشته باشند. بنابراین یا مدام با هم سن و سالان خود درگیر می شوند یا آشفتگی ایجاد می کنند. به عنوان مثال: بچه های بیش فعال اسباب بازی ها، وسایل مدرسه و سایر وسایل را در همه جا رها می کنند و نظم ندارند.

نقص توجه

بچه های بیش فعال ممکن است به راحتی حواسشان پرت شود و نتوانند برای مدت طولانی روی یک فعالیت تمرکز کنند. ممکن است به نظر برسد که آنها بدون جهت یا هدف مشخصی در حال فعالیت هستند. به همین دلیل ممکن است در انجام کارهای روزمره خود دچار مشکل شوند.

علل بیش فعالی در کودکان

بیش فعالی می تواند دلایل مختلفی داشته باشد. برای والدین مهم است که نسبت به کودکان بیش فعال دلسوزی کنند. اغلب، این حرکت بیش از حد حالت طبیعی بدن کودک است. 5 دقیقه نشستن در کلاس ممکن است برای کودک شما حسی را داشته باشد که ساعت ها در آسانسور گیر کرده باشد. روانشناسی سنتی، به ویژه رویکرد رفتارگرایی، یک مدل تقویت کننده بود. آنها فکر می کردند که تقریباً هر رفتاری را می توان با پاسخ های محیط توضیح داد. اساساً اگر رفتاری تقویت شود، ادامه می یابد و اگر نباشد، رفتار از بین می رود. اما محققان اکنون بسیاری از رفتارهای دوران کودکی را نتیجه یک سیستم عصبی غیرقابل تنظیم می دانند. بیش فعالی، در این مدل، با یک تفاوت عصبی واقعی توضیح داده می شود. بدن کودک با آرام شدن با یک چالش واقعی روبرو است. اگر کودک مشکل یا نقصی در ژنتیک و رشد ذهنی نداشته باشد، باید رفتار هایی را بررسی کنیم که زمینه ساز بیش فعالی کودک ما شده است:

ورزش محدود

کودکان باید به طور منظم حرکت کنند و ورزش کنند. برخی از بچه‌ها وقتی فرصتی برای ورزش کردن ندارند، در آرام کردن و بی‌حرکت نشستن با مشکلات شدیدی مواجه خواهند شد. پس کودک خود را اجبار به نشستن نکنید و سعی کنید فعالیت را در روزمرگی او بگنجانید تا بتوانند انرژی خود را تخلیه کنند.

عادات غذایی ضعیف

وقتی بچه ها خوب غذا نمی خورند، ممکن است بیش از حد پرخاشگر باشند. اگر متوجه شدید که فرزندتان در صورت حذف صبحانه یا خوردن مقدار زیادی کربوهیدرات، به شدت نگران است، باید رژیم غذایی او را تنظیم کنید. در همین راستا، ثابت نگه داشتن وعده های غذایی بسیار مهم است. اگر کودک شما هر روز تقریباً در ساعت معینی غذا بخورد، تنظیم بهتری خواهد داشت. برای کودکان بسیار فعال معمول است که از نشستن برای غذا خوردن خودداری کنند و برای مدت طولانی بدون غذا بمانند. این الگو باعث تشدید بیش فعالی و بی نظمی می شود.

تفاوت پردازش حسی

کودکانی که بیشتر به دنبال حس هستند ممکن است بیش فعال باشند. گاهی اوقات این مسائل حسی و بیش فعالی با ADHD یا اختلال طیف اوتیسم همراه است. این بچه های بیش فعال ممکن است از پریدن از مکان های بلند، کوبیدن به صندلی کیسه ای یا پرواز از روی مبل روی زمین لذت ببرند. اگر این اتفاق می افتد، والدین باید توجه داشته باشند که این نشانه یک سیستم عصبی به طور طبیعی بی نظم است. به جای تنبیه بچه ها به خاطر این رفتارها، سعی کنید راه های امنی برای این انرژی پیدا کنید. ثبت نام در یک باشگاه ورزشی و بازی های چالشی می‌تواند برای دریافت تحریک حسی، یرای کودک مفید باشد.

مشکلات خلقی

کودکانی که اختلالات خلقی یا اضطرابی دارند ممکن است بیش فعالی یا بیقراری را نشان دهند. بسیاری از کودکان مبتلا به اختلال دوقطبی رفتار بیش فعال یا تکانشی نشان می دهند. اگرچه ممکن است این نشانه ای از ADHD یا اختلال دیگری به نظر برسد، اغلب کودکانی که احساسات شدید دارند بیش فعالی را به عنوان راهی برای بیان اختلال عاطفی خود عمل می کنند.

خواب بد

کودکانی که خوب نمی خوابند ممکن است بیش فعال باشند. مشکلات خواب در واقع یکی از دلایل بسیار شایع بیش فعالی و سایر مسائل رفتاری است. به همین دلیل، والدین باید مراقب داشتن یک برنامه ثابت و زمان خواب منظم باشند. گاهی اوقات فقط رعایت دقیق برنامه می تواند برای مهار بیش فعالی کافی باشد.

تغییرات ناگهانی در زندگی

کودکان ممکن است در هنگام تجربه یک رویداد بزرگ، بیش از حد عمل کنند یا زخمی شوند. تغییر در روند زندگی ممکن است شامل مرگ در خانواده، طلاق یا بیماری ناگهانی باشد. همه این اتفاقات می تواند باعث بیش فعالی شود. اگر این مورد برای فرزندتان رخ داده است، با کودک خود صبور و دلسوز باشید. با گذشت زمان، با حمایت مداوم، این رفتارها را بهبود بخشید.

تشخیص بیش فعالی

تشخیص بیش فعالی امری بسیار مهم است. گاهی اوقات بیش فعالی مسئله ای اساسی است نه یک مشکل رفتاری. اگر علائم کودک شما فراگیر باشد، به این معنی که این مشکل تقریباً در تمام طول روز، هر روز اتفاق می افتد، احتمالاً نشانه ای از یک اختلال رشد است. شناخت و درمان بیش فعالی در مرکز درمان بیش فعالی می تواند به فرزند شما کمک کند تا در هر زمینه ای دچار مشکل نشود. اگر این مشکل درمان نشود، در سال های نوجوانی، کودکان بیش فعال معمولاً در انجام وظایف و سازماندهی با مشکل مواجه می شوند. نوجوانان ممکن است با مدیریت زمان مشکل داشته باشند. ممکن است فراموشکار باشند. آنها ممکن است برخی رفتارهای تکانشی و جبران ناپذیر نیز از خود نشان دهند. همچنین کودکان بیش فعال در دوران نوجوانی ریسک های بزرگی را متحمل می شوند. آن ها ممکن است در برخورد با شرایط به خود آسیب برسانند.

چه زمانی برای بیش فعالی در کودکان باید از مشاوره کودکان بیش فعال کمک بگیریم؟

زمانی که بیش فعالی مانع شادی فرزند شما می شود، مشکل ساز می شود. همچنین ممکن است مشکلاتی در مهارت های اجتماعی وجود داشته باشد که منجر به تعارضات زیادی با همسالان یا تعاملات اجتماعی منفی شود. در این صورت بهتر است قبل از ایجاد مشکلات بزرگتر با یک مشاور صحبت کنید.

رفتار درمانی می تواند به کودک شما با علائم بیش فعالی و علائم بی توجهی کمک کند. این درمان، تقویت معناداری برای رفتار در حین کار و تکمیل کار فراهم می کند. یک مشاور می تواند به فرزند شما کمک کند تا یاد بگیرد که چگونه رفتار های خود را کنترل کند و در مسیر درست حرکت کند.

بسیاری از والدین از ترس اینکه برای فرزندشان داروهای محرک تجویز شود، در جستجوی تشخیص ADHD و مراجعه به درمانگر تردید دارند. اما باید گفت متغیرهای مختلفی وجود دارد که در استفاده یا عدم استفاده دارو نقش دارند. شدت وضعیت کودک شما، تداخل علائم او با زندگی روزمره، همه عواملی در تصمیم گیری درمانگر بر مصرف دارو هستند.

درمان بیش فعالی

علاوه بر مصرف دارو، درمان های مختلف می تواند در درمان ADHD در کودکان، نوجوانان و بزرگسالان مفید باشد. درمان همچنین در درمان مشکلات اضافی، مانند اختلالات سلوک یا اضطراب، که ممکن است با ADHD ظاهر شود، موثر است.

آموزش روانی

آموزش روانی به این معنی است که شما یا فرزندتان تشویق خواهید شد تا در مورد ADHD و اثرات آن صحبت کنید. این می تواند به کودکان، نوجوانان و بزرگسالان کمک کند تا تشخیص ADHD را درک کنند و به شما کمک کند تا با این بیماری کنار بیایید و زندگی کنید.

رفتار درمانی

رفتار درمانی برای مراقبان کودکان مبتلا به ADHD حمایت می کند و ممکن است معلمان و والدین را نیز درگیر کند. رفتار درمانی معمولاً شامل مدیریت رفتار است که از سیستمی از پاداش‌ها برای تشویق فرزندتان برای کنترل ADHD خود استفاده می‌کند. اگر فرزند شما ADHD دارد، می توانید انواع رفتارهایی را که می خواهید تشویق کنید، مانند نشستن پشت میز برای غذا خوردن، شناسایی کنید. سپس به فرزند شما نوعی پاداش کوچک برای رفتار خوب داده می شود.

برنامه های آموزشی و تربیتی والدین

اگر فرزندتان ADHD دارد، برنامه‌های آموزشی و آموزشی ویژه والدین می‌تواند به شما کمک کند تا روش‌های خاص صحبت کردن با فرزندتان را بیاموزید و برای بهبود توجه و رفتار با او بازی کنید. همچنین ممکن است قبل از تشخیص رسمی ADHD فرزندتان، آموزش والدین به شما پیشنهاد شود.

درمان شناختی رفتاری (CBT)

CBT یک روش گفتار درمانی است که می تواند به شما در مدیریت مشکلاتتان با تغییر طرز فکر و رفتارتان کمک کند. یک درمانگر سعی می کند احساس شما یا فرزندتان را در مورد یک موقعیت تغییر دهد که به نوبه خود رفتار آنها را تغییر می دهد. CBT را می توان با یک درمانگر به صورت فردی یا گروهی انجام داد.

طرز رفتار مشاور با کودکان بیش فعال

برای درمان کودکان بیش فعال، یک متخصص از راهکار هایی استفاده می کند که بتواند به خوبی رفتار کودک را کنترل کرده و با او دوستانه وارد امر درمان شود. بنابراین در این زمینه نکاتی را در نظر میگیرد.

اطمینان از درک کودک از قوانین

اینکه بگوید فلان کار را انجام بده و به سراغ قلان کار نرو، کافی نیست. برای انکه مطمئن شوید که کودکان متوجه حرف های شما شده است یا خیر فهرستی از تمام قوانین طراحی کنید. مثلا یک لیست از کارهایی که کودکان نباید در مدرسه به سراغ آنها برود را مشخص کنید و با او مرور کنید.
برای رفتار درمانی کودکان بیش فعال باید اطمینان حاصل کنید که کودک به تمامی قوانین آگاهی داشته باشند. قوانین مداوما مرور کنید تا کودک آنها را به فراموشی نرسد. اگر کودک از قوانین پیروی نمی کند احتمالا به اختلال نافرمانی مقابله ای مبتلا شده است.

واضح بیان کردن دستورات برای درمان کودکان

در رفتار درمانی کودکان بیش فعال کودکان ابتدا نام فرزندان را صدا کنید. بعد که توجه او جلب شد به او بگویید که دقیقا از او می خواهید تا چه کاری را انجام دهد. اگر دستوری به کودک می دهید باید کاملا واضح باشد تا او را به همان شکل عملی کنید.
برای مثال اگر در صف ایستاده اید به جای انکه بگوید درست بایست در عوض بگویید کنار من بایست و به چیزی دست نزن. در این حالت کودک به درستی تمام جزئیات درخواست شما را بهتر متوجه شده است. همچنین به او عواقب سرپیچی را متذکر شوید تا از فرمان شما سرپیچی نکند.

کنار گذاشتن انتظارات زیاد از کودک

در حوزه رفتار درمانی کودکان بیش فعال شما باید بین تعریف و تمجید و انتقاد کردن از کودک تعادل برقرار کنید. همچنین متخصصان حوزه کودک معتقد اند که تعریف از کودک باید ۳ تا ۵ برابر بیشتر از انتقاد کردن انجام شود. والدین با داشتن انتظارات از نتایج فوری و کامل کودکشان را برای شکست آماده خواهند کرد.

تشویق و پاداش

مثلا اگر کودک شما در عوض انجام کارهای خونه و به انجام رسیدن تکالیفش از شما درخواستی دارد. به آنها بگویید که بعد از تمیز کردن خانه یا به انجام رساندن وظایف اش به او اجازه می دهید که با دوستانش بیرون برود. برای کودکان بیش فعال کم سن و سال باید این پاداش دادن بلافاصله بعد از انجام تکالیفشان انجام شوند.

آمادگی قبل از مراجعه به مشاوره کودکان بیش فعال

برای اینکه برای اولین جلسه مشاوره آماده باشید:

• یک فهرست از علائم و مشکلات فرزندتان در خانه یا مدرسه تهیه کنید.
• اطلاعات شخصی مهم از جمله عوامل استرس‌زا یا تغییراتی که اخیرا در زندگی فرزندتان رخ داده‌اند را بنویسید.
• نتایج هر گونه ارزیابی که در گذشته انجام شده است و کارنامه مدرسه فرزندتان را همراه داشته باشید.
• سوالاتی که می‌خواهید از مشاور بپرسید را یادداشت کنید.