تحریک پذیری یعنی چه؟ نشانه ها و علائم آن
تحریک پذیری یعنی چه؟ تحریک‌پذیری شامل خشم یا ناامیدی است که اغلب حتی بر سر کوچکترین چیزها بروز می‌کند. خلق و خوی تحریک‌پذیر هر از گاهی بر همه تأثیر می‌گذارد و این کاملاً طبیعی است.
با این حال، گاهی اوقات می‌تواند نشانه یک اختلال روانشناسی باشد، به خصوص اگر مدت زیادی طول بکشد یا تأثیر زیادی بر زندگی روزمره و روابط شما داشته باشد.
تحریک‌پذیری ممکن است نشانه استرس، افسردگی، اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)، مصرف مواد، اضطراب، اختلال دوقطبی، سندرم پیش از قاعدگی (PMS)، کمبود خواب، اختلالات طیف اوتیسم، زوال عقل، درد مزمن و اسکیزوفرنی باشد.
اگر احساس تحریک‌پذیری مداوم، فراگیر یا ناراحت‌کننده‌ای را تجربه می‌کنید، با روانشناس یا روانپزشک خود صحبت کنید. چنین احساساتی می‌توانند بیش از حد شوند و در زندگی روزمره شما اختلال ایجاد کنند، انجام وظایف روزمره عادی شما را دشوار کنند و می‌توانند روابط شما با دیگران را مختل کنند.
تحریک پذیری در یک نگاه
تحریک‌پذیری یک احساس رایج است که بسیاری از افراد به طور منظم آن را تجربه می‌کنند. وقتی افراد احساس تحریک‌پذیری می‌کنند، ناراحتی‌های کوچکی که معمولاً ممکن است نادیده بگیرند، به منبعی از آشفتگی و خشم تبدیل می‌شوند. اگرچه این اتفاق هر از گاهی برای همه ما می‌افتد، اما می‌تواند نشانه‌ای از یک بیماری روانی یا پزشکی نیز باشد. برای یافتن راه حل، مهم است که ابتدا ریشه آنچه شما را تحریک‌پذیر می‌کند را پیدا کنید، چه اختلالی مانند افسردگی باشد و چه نوعی عامل استرس‌زای موقعیتی.
نشانه های تحریک‌پذیری
تحریک‌پذیری می‌تواند به اشکال مختلفی ظاهر شود. نحوه بروز آن اغلب به فرد و آنچه باعث ایجاد این احساس در او می‌شود بستگی دارد. برخی از علائم رایج تحریک‌پذیری عبارتند از:
- آشفتگی، ناامیدی و آزردگی
- گیجی و مشکل در تمرکز
- مشکل در تطبیق یا تغییر برنامه‌ها
- تعریق بیش از حد
- خستگی
- افزایش سرعت تنفس
- ضربان قلب سریع
- حساسیت بیش از حد
- کم‌حوصلگی
- تنش
افرادی که احساس تحریک‌پذیری می‌کنند، لزوماً همه این علائم را تجربه نمی‌کنند یا همیشه علائم را احساس نمی‌کنند. ممکن است در یک لحظه احساس خوبی داشته باشند، اما یک ناراحتی جزئی ممکن است آنها را تحریک کند. واکنش بعدی ممکن است نامتناسب با موقعیت به نظر برسد.
تحریک‌پذیری اغلب می‌تواند چرخه‌ای را آغاز کند که به مشکلات بیشتری منجر می‌شود. وقتی احساس تحریک‌پذیری می‌کنیم، بیشتر و بیشتر دچار تنش و ناامیدی می‌شویم. نتیجه این است که اغلب نسبت به استرس حساس‌تر و پاسخگوتر می‌شویم.
تشخیص تحریک‌پذیری
اگر مرتباً تحریک‌پذیری را تجربه کرده‌اید، مهم است که با یک متخصص پزشکی یا روانپزشک تماس بگیرید. در طول ویزیت، پزشک شما در مورد مدت، شدت و تأثیر علائم شما با شما صحبت خواهد کرد. از شما در مورد سابقه پزشکی، داروهایی که مصرف می‌کنید و عادات سبک زندگی‌تان سوال خواهد شد.
پزشک شما معاینه فیزیکی انجام می‌دهد و ممکن است آزمایش‌هایی تجویز کند تا هرگونه بیماری پزشکی که ممکن است در علائم شما نقش داشته باشد را رد کند. به عنوان مثال، بیماری‌هایی مانند پرکاری تیروئید و دیابت می‌توانند باعث احساس تحریک‌پذیری شوند.
همچنین ممکن است از شما خواسته شود پرسشنامه‌ای را برای غربالگری علائم بیماری‌های روانی مانند اضطراب یا افسردگی پر کنید.
تحریک‌پذیری می‌تواند علل مختلفی داشته باشد!
احساس تحریک‌پذیری می‌تواند علل مختلفی داشته باشد. گاهی اوقات ممکن است با یک عامل استرس‌زای موقت مرتبط باشد. ممکن است بعد از یک خواب شبانه نامناسب یا بعد از یک روز کاری طولانی، احساس تحریک‌پذیری کنید.
بیشتر افراد هر از گاهی خلق و خوی تحریک‌پذیر را تجربه می‌کنند، اما دوره‌های بیش از حد و طولانی تحریک‌پذیری می‌تواند نشانه یک بیماری زمینه‌ای جسمی یا روانی باشد.
به عنوان مثال، می‌تواند نشانه ای از بیماری‌های روانی زیر باشد:
- اضطراب
- اختلال دوقطبی
- افسردگی
- زوال عقل
- اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)
- سندرم پیش از قاعدگی (PMS)
- اسکیزوفرنی
در دوران کودکی، خلق و خوی تحریک‌پذیرتر می‌تواند در دوره‌های خاصی از رشد طبیعی باشد. با این حال، آنها همچنین می‌توانند نشانه‌ای از بیماری مانند اضطراب، اختلال بیش فعالی کمبود توجه (ADHD) یا اختلال نافرمانی مقابله‌ای (ODD) باشند.
بیماری‌های جسمی و پزشکی نیز می‌توانند در احساس تحریک‌پذیری نقش داشته باشند. برخی از این موارد عبارتند از:
- درد مزمن
- قند خون پایین
- عدم تعادل هورمونی
- پرکاری تیروئید
- درد گردن یا کمر
- کم خوابی
- استرس
- ترک مواد
- دندان درد
داشتن تحریک پذیری به تنهایی برای تشخیص هیچ یک از شرایط فوق کافی نیست. در عوض، پزشک تمام علائم شما را ارزیابی کرده و سپس بر اساس این مشاهدات تشخیص می‌دهد. برای شرایط سلامت روان، آنها به معیارهای تشخیصی مندرج در “راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی” (DSM-5-TR) تکیه می‌کنند.
علل تحریک پذیری
علل تحریک‌پذیری را می‌توان به دو دسته کلی تقسیم کرد: روانی و جسمی.
علل روانی
تحریک‌پذیری علامتی است که با حداقل ۱۵ بیماری در راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی انجمن روانپزشکی آمریکا (APA)، ویرایش پنجم، ویرایش متن (DSM-5-TR) مرتبط است.
DSM-5-TR تحریک‌پذیری مزمن و شدید در کودکان را به عنوان اختلال اختلال تنظیم خلقی مخرب (DMDD) طبقه‌بندی می‌کند. طبق گفته موسسه ملی سلامت روان، این اختلال در سال ۲۰۱۳ به DSM-5-TR اضافه شد.
تحریک‌پذیری همچنین یک علامت رایج مرتبط با چندین بیماری روانی دیگر است که ممکن است کودکان، نوجوانان و بزرگسالان را تحت تأثیر قرار دهد، از جمله:
- اختلالات اضطرابی
- اختلال طیف اوتیسم (AUD)
- افسردگی
- اختلال شخصیت مرزی (BPD)
- اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)
- اختلال بیش‌فعالی کمبود توجه (ADHD)
نویسندگان یک بررسی در سال ۲۰۲۴ دریافتند که تحریک‌پذیری در سنین پایین‌تر با افسردگی و افکار خودکشی در مراحل بعدی زندگی مرتبط است، صرف نظر از اینکه آیا با یک بیماری روانی مرتبط است یا خیر.
اگر متوجه شدید که کودک یا نوجوانی مرتباً تحریک‌پذیر است، صحبت با او یا تلاش برای ارتباط او با یک متخصص مراقبت‌های بهداشتی را در نظر بگیرید که می‌تواند یک برنامه مدیریتی برای کمک به او در مقابله با این مشکل ایجاد کند.
علل جسمی
تحریک‌پذیری همچنین ممکن است علل جسمی داشته باشد، مانند:
- کمبود خواب
- قند خون پایین (هیپوگلیسمی)
- بیماری حاد تنفسی، مانند آنفولانزا و کووید-۱۹
- عفونت گوش
- دندان درد
- تغییرات هورمونی، مانند یائسگی و سندرم پیش از قاعدگی (PMS)
- شرایط پزشکی، مانند دیابت، پرکاری تیروئید و سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)
- مصرف برخی داروها
- اختلال مصرف الکل
- ترک برخی مواد، مانند الکل، نیکوتین و کافئین
نحوه درمان تحریک‌پذیری
درمان تحریک‌پذیری به تشخیص پزشک شما بستگی دارد. تسکین احساس تحریک‌پذیری شامل درمان علل زمینه‌ای است.
سلامت روان و تحریک‌پذیری
برای تحریک‌پذیری ناشی از بیماری‌های روانی مانند اضطراب یا افسردگی، پزشک شما ممکن است روان‌درمانی، دارو یا ترکیبی از هر دو را توصیه کند.
داروهایی مانند داروهای ضدافسردگی و سایر داروهای تثبیت‌کننده خلق و خو ممکن است تجویز شوند.
انواع مختلف درمان ممکن است بسته به تشخیص خاص شما استفاده شود. برخی از گزینه‌ها عبارتند از:
- درمان شناختی رفتاری (CBT)
- رفتاردرمانی دیالکتیکی (DBT)
- درمان پذیرش و تعهد (ACT)
- خانواده درمانی
- درمان بین فردی (IPT)
شرایط پزشکی و تحریک‌پذیری
برای علائم ناشی از یک بیماری پزشکی مانند عدم تعادل هورمونی یا دیابت، پزشک شما درمانی را که برای نیازهای خاص شما مناسب است، توصیه می‌کند.
صرف نظر از علت زمینه‌ای، پزشک شما ممکن است اصلاحاتی در سبک زندگی را نیز توصیه کند که ممکن است به بهبود خلق و خوی شما کمک کند. برای مثال، خواب بیشتر و پیروی از یک رژیم غذایی سالم می‌تواند مفید باشد.
تاکتیک‌هایی که می‌توانند به کاهش تحریک‌پذیری کمک کنند
اگر با احساس تحریک‌پذیری دست و پنجه نرم می‌کنید، تشخیص و درمان صحیح بسیار مهم است. با این حال، کارهایی نیز وجود دارد که می‌توانید خودتان انجام دهید تا تسکین پیدا کنید و به شما کمک کند تا به طور مؤثرتری با آن کنار بیایید.
ممکن است متوجه شوید که برخی از تکنیک‌ها برای شما بهتر از سایرین عمل می‌کنند، بنابراین ممکن است برای تعیین اینکه کدام استراتژی‌ها بیشترین کمک را به شما می‌کنند، نیاز به آزمایش داشته باشید.
مراقب سلامتی خود باشید
مراقبت از سلامت جسمی می‌تواند به تسکین برخی از عوامل جسمی که ممکن است در تحریک‌پذیری نقش داشته باشند، کمک کند:
غذاهای سالم و مغذی بخورید: پیروی از یک رژیم غذایی سالم و اجتناب از غذاهای پرچرب و پرقند می‌تواند به شما کمک کند تا احساس کلی بهتری داشته باشید، که ممکن است به تقویت خلق و خوی شما کمک کند.
فعالیت بدنی منظم داشته باشید: نشان داده شده است که ورزش منظم تأثیر مفیدی بر افسردگی دارد، بنابراین هر روز زمانی را برای تحرک اختصاص دهید، چه یک جلسه کاردیو در باشگاه باشد و چه پیاده‌روی در اطراف خانه.
عادات خواب خوب را تمرین کنید: کمبود خواب یکی از دلایل شایع تحریک‌پذیری است، بنابراین روی داشتن یک برنامه خواب آرامش‌بخش و رفتن به رختخواب و بیدار شدن در یک زمان مشخص در هر روز تمرکز کنید.
محرک‌های خود را شناسایی کنید
در حالی که برخی افراد ممکن است بیشتر اوقات احساس تحریک‌پذیری کنند، در موارد دیگر ممکن است متوجه شوید که موقعیت‌های خاصی وجود دارد که این خلق و خو را تحریک می‌کند. به زمان‌هایی که بیشترین احساس تحریک‌پذیری را دارید توجه کنید.
آیا در یک زمان خاص از روز، پس از رویدادهای خاص یا در اطراف افراد خاص، اذیت می‌شوید؟
وقتی بهتر بفهمید چه چیزی این احساسات را تشدید می‌کند، بهتر می‌توانید به دنبال راه‌هایی برای جلوگیری از خلق و خوی تحریک‌پذیر باشید.
کاهش استرس
بررسی راه‌های مختلف برای مدیریت استرس نیز حیاتی است:
یادگیری تکنیک‌های جدید آرامش: استراتژی‌هایی مانند تنفس عمیق و تجسم می‌تواند به شما کمک کند وقتی شروع به آشفتگی می‌کنید، ذهن و بدن خود را آرام کنید.
تمرین ذهن آگاهی: تحقیقات نشان داده است که ذهن آگاهی، تکنیکی که شامل تمرکز بر لحظه حال است، می‌تواند در کاهش علائم بیماری‌هایی مانند اضطراب و افسردگی مفید باشد. وقتی روی اینجا و اکنون تمرکز می‌کنید، کمتر احتمال دارد که نگران گذشته یا آینده باشید.
به دنبال حمایت اجتماعی باشید: داشتن دوستان و خانواده‌ای که هنگام مقابله با تحریک‌پذیری به آنها تکیه کنید، می‌تواند مفید باشد. به دنبال حمایت اجتماعی بودن و صحبت در مورد نگرانی‌هایتان با دیگران همچنین می‌تواند با ترس، نگرانی و تنهایی که ممکن است در خلق و خوی بدخلق نقش داشته باشد، مبارزه کند.
مدیتیشن را امتحان کنید: تحقیقات نشان می‌دهد که مدیتیشن می‌تواند به افراد در مقابله با استرس و بهبود خلق و خو کمک کند. صرف تنها چند دقیقه در روز می‌تواند راهی عالی برای شروع باشد.
نوشتن در دفتر: نوشتن در دفتر می‌تواند به شما کمک کند تا به مرور زمان الگوهای خلقی خود را جستجو کنید، که ممکن است به شما در شناسایی بهتر چیزهایی که باعث احساس تحریک‌پذیری می‌شوند، کمک کند. نوشتن یک دفتر خاطرات قدردانی را در نظر بگیرید، که می‌تواند به شما کمک کند تا بهتر روی احساسات مثبت تمرکز کنید و با استرس و منفی‌گرایی که ممکن است در احساس آشفتگی و آزردگی نقش داشته باشند، مبارزه کنید.
در حالی که استراتژی‌های خودیاری وجود دارد که می‌تواند به تسکین خلق و خوی تحریک‌پذیر شما کمک کند، اگر این احساسات برای مدت طولانی ادامه پیدا کرد یا بیش از حد شد، همیشه باید با پزشک خود صحبت کنید. پزشک شما می‌تواند تعیین کند که چه چیزی ممکن است باعث این احساسات شود و درمان‌هایی را برای کمک به شما در بهتر شدن توصیه کند.