پاروکستین، نحوه مصرف، کاربردها و عوارض

تعداد کمی از کودکان، نوجوانان و بزرگسالان جوان (تا 24 سال) که در طول مطالعات بالینی از داروهای ضدافسردگی (“افزایش دهنده های خلق و خو”) مانند پاروکستین استفاده کردند، دچار خودکشی شدند (به فکر آسیب رساندن یا کشتن خود یا برنامه ریزی یا تلاش برای انجام این کار). کودکان، نوجوانان و بزرگسالان جوانی که برای درمان افسردگی یا سایر بیماری‌های روانی از داروهای ضد افسردگی استفاده می‌کنند، ممکن است نسبت به کودکان، نوجوانان و بزرگسالان جوانی که برای درمان این بیماری‌ها از داروهای ضد افسردگی استفاده نمی‌کنند، بیشتر در معرض خودکشی قرار گیرند. با این حال، زمانی که افسردگی در کودکان و نوجوانان درمان نشود، خطراتی هم وجود دارد. در مورد این خطرات و اینکه آیا کودک شما باید داروی ضدافسردگی مصرف کند، با روانپزشک کودک خود صحبت کنید.

باید بدانید که با مصرف پاروکستین یا سایر داروهای ضدافسردگی برای درمان افسردگی یا سایر بیماری‌های روانی، حتی اگر یک فرد بالغ بالای 24 سال هستید، سلامت روان شما ممکن است به شکل غیرمنتظره‌ای تغییر کند. همچنین اگر زنی هستید که دوز پایین پاروکستین را برای درمان گرگرفتگی مصرف می‌کند و هرگز افسردگی یا بیماری روانی دیگری نداشته‌اید، ممکن است تغییراتی را در سلامت روان خود تجربه کنید. شما ممکن است دچار خودکشی شوید، به خصوص در ابتدای درمان و هر زمانی که دوز شما افزایش یا کاهش یابد. اگر هر یک از علائم زیر را تجربه کردید، شما، خانواده یا مراقبتان باید فوراً با پزشک خود تماس بگیرید: افسردگی جدید یا بدتر شد. فکر کردن به آسیب رساندن یا کشتن خود، یا برنامه ریزی یا تلاش برای انجام آن؛ نگرانی شدید؛ آشفتگی؛ موارد وحشت زدگی؛ مشکل در به خواب رفتن یا ماندن در خواب؛ رفتار پرخاشگرانه؛ تحریک پذیری؛ عمل بدون فکر؛ بی قراری شدید؛ و هیجان غیرعادی دیوانه وار. مطمئن شوید که خانواده یا مراقب شما می‌دانند که کدام علائم ممکن است جدی باشد، بنابراین اگر شما قادر به درمان خود نیستید، می‌توانند با پزشک تماس بگیرند.

روانپزشک شما می‌خواهد در حین مصرف پاروکستین، به خصوص در ابتدای درمان، اغلب شما را ببیند. حتماً تمام قرارهای ملاقات مطب را با پزشک خود حفظ کنید.

هنگامی که درمان با پاروکستین را شروع می کنید، پزشک یا داروساز، برگه اطلاعات (راهنمای دارو) را به شما می دهد. اطلاعات را به دقت بخوانید و اگر سوالی دارید از پزشک یا داروساز خود بپرسید.

مهم نیست که چه سنی دارید، قبل از مصرف یک داروی ضد افسردگی، شما، والدین یا مراقبتان باید با پزشک خود در مورد خطرات و مزایای درمان بیماری خود با داروهای ضدافسردگی یا سایر درمان ها صحبت کنید. همچنین باید در مورد خطرات و مزایای عدم درمان بیماری خود هم صحبت کنید. باید بدانید که داشتن افسردگی یا بیماری روانی دیگر خطر خودکشی را به شدت افزایش می دهد. اگر شما یا هرکسی در خانواده‌تان اختلال دوقطبی (خلقی که از افسرده به هیجان‌انگیز غیرعادی تغییر می‌کند) یا شیدایی (خلق دیوانه‌وار و غیرطبیعی هیجان‌زده) داشته باشید یا به خودکشی فکر کرده یا اقدام به خودکشی کرده باشید، این خطر بیشتر است. در مورد وضعیت، علائم و سابقه پزشکی شخصی و خانوادگی خود با پزشک خود صحبت کنید. شما و پزشکتان تصمیم خواهید گرفت که چه نوع درمانی برای شما مناسب است.

چرا داروی پاروکستین تجویز می شود؟ کاربرد پارکستین

قرص پاروکستین، سوسپانسیون (مایع) و قرص های طولانی رهش (طولانی اثر) برای درمان افسردگی، اختلال هراس (حملات ناگهانی و غیرمنتظره ترس شدید و نگرانی در مورد این حملات) و اختلال اضطراب اجتماعی (ترس شدید از تعامل) استفاده می شود. با دیگران یا اجرا در مقابل دیگران که در زندگی عادی اختلال ایجاد می کند). قرص و سوسپانسیون پاروکستین همچنین برای درمان اختلال وسواس فکری- اجباری (افکار آزاردهنده که از بین نمی‌روند و نیاز به انجام چند کار خاص)، اختلال اضطراب فراگیر (GAD؛ نگرانی بیش از حد که کنترل آن دشوار است) و اختلال استرس پس از سانحه (علائم روانی آزاردهنده که پس از یک تجربه ترسناک ایجاد می شود). قرص های طولانی رهش پاروکستین همچنین برای درمان اختلال دیسفوریک قبل از قاعدگی (PMDD، علائم فیزیکی و روانی که قبل از شروع دوره قاعدگی هر ماه رخ می دهد) استفاده می شود. کپسول پاروکستین (Brisdelle) برای درمان گرگرفتگی (احساس گرمای ناگهانی، به ویژه در صورت، گردن و قفسه سینه) در زنانی که یائسگی را تجربه می کنند (مرحله ای از زندگی که دوره های قاعدگی کمتر می شود و متوقف می شود و زنان ممکن است موارد دیگر را تجربه کنند) استفاده می شود. علائم و تغییرات بدن). پاروکستین در دسته ای از داروها به نام مهارکننده های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs) قرار دارد. این دارو با افزایش میزان سروتونین، ماده ای طبیعی در مغز که به حفظ تعادل روانی کمک می کند، افسردگی و سایر بیماری های روانی را درمان می کند. در حال حاضر اطلاعات کافی در دسترس نیست تا بدانیم پاروکستین چگونه برای درمان فلفل قرمز عمل می کند.

چگونه باید از این دارو استفاده کرد؟ نحوه مصرف پاروکستین

پاروکستین به صورت قرص، سوسپانسیون (مایع)، قرص با رهش کنترل شده (طولانی اثر) و کپسول خوراکی عرضه می شود. قرص ها، سوسپانسیون و قرص های با رهش کنترل شده معمولاً یک بار در روز در صبح یا عصر، با یا بدون غذا مصرف می شوند. کپسول ها معمولاً یک بار در روز هنگام خواب با یا بدون غذا مصرف می شوند. برای جلوگیری از ناراحتی معده ممکن است بخواهید پاروکستین را همراه غذا مصرف کنید. پاروکستین را تقریباً در ساعت معینی هر روز مصرف کنید. دستورالعمل های روی برچسب نسخه خود را به دقت دنبال کنید و از پزشک یا داروساز خود بخواهید هر قسمتی را که متوجه نمی شوید توضیح دهد. پاروکستین را دقیقا طبق دستور مصرف کنید. از مصرف آن بیشتر یا کمتر یا بیشتر از آنچه پزشک تجویز کرده است، مصرف نکنید.

قبل از هر بار مصرف مایع را به خوبی تکان دهید تا دارو به طور یکنواخت مخلوط شود.

قرص های طولانی مدت و معمولی را به طور کامل ببلعید. آنها را نجوید یا له نکنید.

اگر از قرص‌های پاروکستین، سوسپانسیون یا قرص‌های با رهش کنترل‌شده استفاده می‌کنید، ممکن است پزشک با دوز پایین پاروکستین شروع کند و به تدریج دوز شما را افزایش دهد، نه بیش از یک بار در هفته.

کپسول های پاروکستین حاوی دوز کمتری از پاروکستین هستند که برای درمان افسردگی و سایر اشکال بیماری های روانی لازم است. برای درمان بیماری روانی از کپسول پاروکستین استفاده نکنید. اگر فکر می کنید افسردگی یا بیماری روانی دیگری دارید، در مورد درمان با پزشک خود صحبت کنید.

پاروکستین به کنترل علائم شما کمک می کند اما وضعیت شما را درمان نمی کند. ممکن است چندین هفته یا بیشتر طول بکشد تا اینکه تاثیر کامل پاروکستین را احساس کنید. حتی اگر احساس خوبی دارید به مصرف پاروکستین ادامه دهید. بدون مشورت با پزشک مصرف پاروکستین را قطع نکنید. پزشک ممکن است دوز شما را به تدریج کاهش دهد. اگر به طور ناگهانی مصرف قرص پاروکستین، سوسپانسیون یا قرص های با رهش کنترل شده را متوقف کنید، ممکن است علائم ترک مانند افسردگی را تجربه کنید. تغییرات خلق و خوی؛ خلق و خوی دیوانه یا غیرعادی هیجان زده؛ تحریک پذیری؛ اضطراب؛ گیجی؛ سرگیجه؛ سردرد؛ خستگی؛ بی حسی یا سوز سوز شدن در بازوها، پاها، دست ها یا پاها؛ رویاهای غیر معمول؛ مشکل در به خواب رفتن یا ماندن در خواب؛ حالت تهوع؛ یا عرق کردن در صورت کاهش دوز پاروکستین، در صورت مشاهده هر یک از این علائم به پزشک خود اطلاع دهید.

کاربردهای دیگر داروی پاروکستین

پاروکستین همچنین گاهی برای درمان سردردهای مزمن، سوز سوز شدن، درد یا بی حسی در دست ها و پاها ناشی از دیابت و برخی مشکلات جنسی مردانه استفاده می شود. پاروکستین همچنین همراه با سایر داروها برای درمان اختلال دوقطبی (خلقی که از افسردگی به هیجانی غیرطبیعی تغییر می کند) استفاده می شود. با پزشک خود در مورد خطرات احتمالی استفاده از این دارو برای بیماری خود صحبت کنید.

چه اقدامات احتیاطی خاصی را باید رعایت کنم؟

قبل از مصرف پاروکستین، اگر به پاروکستین، هر داروی دیگر یا هر یک از ترکیبات موجود در قرص ها، قرص ها، کپسول ها یا سوسپانسیون پاروکستین با رهش کنترل شده حساسیت دارید، به پزشک و داروساز خود اطلاع دهید. 

اگر از مهارکننده های مونوآمین اکسیداز (MAO) استفاده می کنید، از جمله ایزوکاربوکسازید (مارپلان)، لینزولید (زیووکس)، متیلن بلو، فنلزین (ناردیل)، سلژیلین (امسام، زلاپار) و ترانیل سیپرومین (پارنات) به پزشک خود اطلاع دهید. اگر در 2 هفته گذشته مصرف آنها را متوقف کرده اید؛ یا اگر تیوریدازین یا پیموزاید (Orap) مصرف می کنید. احتمالاً پزشک به شما خواهد گفت که پاروکستین مصرف نکنید. اگر مصرف پاروکستین را متوقف کردید، باید حداقل 2 هفته قبل از شروع مصرف یک مهارکننده MAO صبر کنید.

به پزشک و داروساز خود بگویید که چه داروها و ویتامین های دیگری با نسخه و بدون نسخه مصرف می کنید یا قصد دارید مصرف کنید. هر یک از موارد زیر را حتما ذکر کنید: داروهای ضد انعقاد (رقیق کننده خون) مانند وارفارین (کومادین، جانتوون) و هپارین. داروهای ضد افسردگی (“افزایش دهنده های خلق و خو”) مانند آمی تریپتیلین، آموکساپین، کلومیپرامین (آنافرانیل)، دزیپرامین (نورپرامین)، دوکسپین، ایمی پرامین (توفرانیل)، نورتریپتیلین (پاملور)، پروتریپتیلین، و تریمی پرامین. آنتی هیستامین ها؛ آسپرین و سایر داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن (Advil، Motrin) و ناپروکسن (Aleve، Naprosyn). اتوموکستین (Straterra)؛ بوسپیرون (Buspar); کلرپرومازین (تورازین)؛ سایمتیدین (تاگامت)؛ کلوپیدوگرل (پلاویکس)؛ دکسترومتورفان (در بسیاری از داروهای سرفه یافت می شود؛ در Nuedexta)؛ دیگوکسین (لانوکسین)؛ دی پیریدامول (پرسانتین)؛ دیورتیک ها (“قرص های آب”)؛ فنتانیل (Actiq، Fentora، Lazanda، دیگران)؛ فوزامپرناویر (Lexiva)؛ هالوپریدول (Haldol); ایزونیازید (INH، Nydrazid)؛ لیتیوم (Lithobid)؛ داروهایی برای ضربان قلب نامنظم مانند فلکائینید یا پروپافنون (ریتمول)؛ داروها برای بیماری های روانی و حالت تهوع؛ داروهای سردرد میگرنی مانند آلموتریپتان، التریپتان (Relpax)، فرواتریپتان (Frova)، ناراتریپتان (Amerge)، ریزاتریپتان (Maxalt)، سوماتریپتان (Imitrex) و زولمیتریپتان (Zomig). داروهای تشنج مانند فنوباربیتال و فنی توئین (Dilantin)؛ متوپرولول (Lopressor، Toprol XL)؛ دیگر مهارکننده های انتخابی بازجذب سروتونین مانند سیتالوپرام (Celexa)، فلوکستین (پروزاک)، فلووکسامین (Luvox) و سرترالین (Zoloft). پروپرانولول (ایندرال)؛ ریسپریدون (ریسپردال)؛ ریتونویر (Norvir)؛ داروهای مهارکننده بازجذب سروتونین- نوراپی نفرین (SNRI) مانند دسوونلافاکسین (خدزلا، پریستیق)، دولوکستین (سیمبالتا)، لوومیلناسیپران (فتزیما)، و ونلافاکسین. تاموکسیفن (Soltamox)؛ تئوفیلین (Theobid، Theo-Dur)؛ ترامادول (Conzip، Qdolo، Ultram، در Ultracet)؛ و ترازودون پزشک ممکن است نیاز به تغییر دوز داروهای شما داشته باشد یا شما را به دقت از نظر عوارض جانبی تحت نظر داشته باشد. بسیاری از داروهای دیگر نیز ممکن است با پاروکستین تداخل داشته باشند، بنابراین مطمئن شوید که پزشک خود را در مورد تمام داروهایی که مصرف می کنید، حتی داروهایی که در این لیست وجود ندارند، مطلع کنید.

• باید بدانید که فرآورده‌های پاروکستین با نام‌های تجاری مختلف در دسترس هستند و برای درمان بیماری‌های مختلف استفاده می‌شوند. بیش از یک محصول حاوی پاروکستین را همزمان مصرف نکنید.
• به پزشک خود بگویید که از چه محصولات گیاهی و مکمل های غذایی استفاده می کنید، به خصوص مخمر سنت جان و تریپتوفان.
• اگر اخیراً دچار حمله قلبی شده‌اید، و اگر سطح سدیم خونتان پایین است، به پزشک خود اطلاع دهید. همچنین در صورت داشتن یا تا به حال تشنج به پزشک خود اطلاع دهید. گلوکوم؛ مشکلات خونریزی؛ مشکلات استخوانی از جمله پوکی استخوان (شرایطی که در آن استخوان ها نازک و ضعیف می شوند و به راحتی می شکنند) یا شکستگی استخوان. یا بیماری های کبدی، کلیوی یا قلبی.
• اگر باردار هستید، اگر قصد باردار شدن دارید یا اگر به نوزاد خود شیر می دهید، به پزشک خود اطلاع دهید. اگر در حین مصرف پاروکستین باردار شدید، فوراً با پزشک خود تماس بگیرید. اگر پاروکستین در اوایل بارداری مصرف شود ممکن است باعث نقص قلبی در جنین شود و اگر در ماه های آخر بارداری مصرف شود در نوزادان پس از زایمان مشکلاتی ایجاد می کند.
• اگر 65 سال یا بیشتر دارید، در مورد خطرات و مزایای مصرف پاروکستین با پزشک خود صحبت کنید. افراد مسن معمولا نباید پاروکستین مصرف کنند زیرا به اندازه سایر داروهایی که می توان برای درمان همان بیماری استفاده کرد، ایمن یا موثر نیست.
• اگر تحت عمل جراحی، از جمله جراحی دندانپزشکی هستید، به پزشک یا دندانپزشک بگویید که پاروکستین مصرف می کنید.
• باید بدانید که پاروکستین ممکن است شما را خواب آلود کند و بر قضاوت و تفکر شما تأثیر بگذارد. تا زمانی که متوجه نشدید این دارو بر شما تأثیر می گذارد، رانندگی نکنید یا ماشین آلات کار نکنید.
• از پزشک خود در مورد استفاده ایمن از نوشیدنی های الکلی در حین مصرف پاروکستین سوال کنید.
• باید بدانید که پاروکستین ممکن است باعث گلوکوم با زاویه بسته شود (شرایطی که مایع به طور ناگهانی مسدود می شود و نمی تواند از چشم خارج شود و باعث افزایش سریع و شدید فشار چشم می شود که ممکن است منجر به از دست دادن بینایی شود). قبل از شروع مصرف این دارو با پزشک خود در مورد معاینه چشم صحبت کنید. اگر حالت تهوع، چشم درد، تغییرات در بینایی مانند دیدن حلقه های رنگی در اطراف چراغ ها، و تورم یا قرمزی در داخل یا اطراف چشم دارید، فوراً با پزشک خود تماس بگیرید یا تحت درمان اورژانسی قرار بگیرید.

چه دستورات غذایی خاصی را باید رعایت کنم؟

اگر پزشک به شما دستور دیگری نداده است، رژیم غذایی عادی خود را ادامه دهید.

اگر یک نوبت را فراموش کردم چه باید بکنم؟

دوز فراموش شده را به محض یادآوری مصرف کنید. با این حال، اگر تقریباً زمان مصرف نوبت بعدی فرا رسیده است، دوز فراموش شده را رها کنید و برنامه دوز منظم خود را ادامه دهید. برای جبران نوبت فراموش شده دو دوز مصرف نکنید.

پاروکستین چه عوارضی می تواند ایجاد کند؟

پاروکستین ممکن است عوارض جانبی ایجاد کند. اگر هر یک از این علائم شدید است یا از بین نمی رود، به پزشک خود اطلاع دهید:

• سردرد
• سرگیجه
• ضعف
• مشکل در تمرکز
• عصبی بودن
• فراموشی
• گیجی
• خواب آلودگی
• حالت تهوع
• استفراغ کردن
• اسهال
• یبوست
• گاز
• درد معده
• سوزش سردل
• تغییر در توانایی چشیدن غذا
• کاهش اشتها
• کاهش یا افزایش وزن
• مشکلات جنسی در مردان؛ کاهش میل جنسی، ناتوانی در به دست آوردن یا حفظ نعوظ، یا تاخیر یا عدم انزال
• مشکلات جنسی در زنان؛ کاهش میل جنسی، یا تاخیر در ارگاسم یا ناتوانی در رسیدن به ارگاسم
• خشکی دهان
• عرق کردن
• خمیازه کشیدن
• درد در پشت، ماهیچه ها، استخوان ها یا هر جای دیگری از بدن
• حساسیت یا تورم مفاصل

برخی از عوارض جانبی می تواند جدی باشد. اگر هر یک از علائم زیر یا علائم ذکر شده در بخش هشدارهای مهم یا اقدامات احتیاطی ویژه را تجربه کردید، فوراً با پزشک خود تماس بگیرید یا درمان فوری پزشکی دریافت کنید:

• دیدن چیزهایی یا شنیدن صداهایی که وجود ندارند (توهم)
• غش کردن
• ضربان قلب سریع، تپنده یا نامنظم
• درد قفسه سینه
• مشکل در تنفس
• تشنج
• بی قراری، تب، تعریق، گیجی، ضربان قلب سریع یا نامنظم، و سفتی یا تکان شدید ماهیچه ها، توهم، از دست دادن هماهنگی، حالت تهوع، استفراغ، یا اسهال
• خونریزی یا کبودی غیر طبیعی
• لکه های قرمز ریز مستقیما زیر پوست
• لایه برداری یا تاول زدن پوست
• گلودرد، تب، لرز، سرفه و سایر علائم عفونت
• لرزش غیرقابل کنترل بخشی از بدن
• راه رفتن ناپایدار که ممکن است باعث زمین خوردن شود
• بی حسی یا سوز سوز شدن در دست ها، پاها، بازوها یا پاهای شما
• نعوظ دردناک که ساعت ها طول می کشد
• تهوع ناگهانی، استفراغ، ضعف، گرفتگی عضلات، نفخ، تورم، گرفتگی دست و پا، سرگیجه، سردرد و/یا گیجی
• کهیر
• خارش
• تورم صورت، گلو، زبان، لب‌ها، چشم‌ها، دست‌ها، پاها، مچ پا یا پایین ساق پا
• گرفتگی صدا
• مدفوع سیاه و قیرانی
• خون قرمز در مدفوع
• استفراغ خونی
• استفراغی که شبیه تفاله قهوه است
• درد یا شکستگی استخوان
• حساسیت، تورم یا کبودی یک قسمت از بدن شما

پاروکستین ممکن است باعث کاهش اشتها و کاهش وزن در کودکان شود. پزشک کودک شما به دقت رشد او را زیر نظر خواهد گرفت. اگر در حین مصرف این دارو در مورد رشد یا وزن کودک خود نگرانی دارید با پزشک او صحبت کنید. با پزشک کودک خود در مورد خطرات دادن پاروکستین به کودک خود صحبت کنید.

پاروکستین ممکن است عوارض جانبی دیگری ایجاد کند. در صورت بروز هرگونه مشکل غیرعادی در حین مصرف این دارو با پزشک خود تماس بگیرید.

در مورد نگهداری و دفع این دارو چه چیزهایی باید بدانم؟

این دارو را در ظرفی که درب دار باشد، محکم بسته و دور از دسترس کودکان نگهداری کنید. آن را در دمای اتاق و به دور از گرما و رطوبت اضافی (نه در حمام) نگهداری کنید.

مهم است که تمام داروها را از دید و دسترس کودکان دور نگه دارید، زیرا بسیاری از ظروف (مانند قرص های هفتگی و قطره های چشمی، کرم ها، چسب ها و استنشاق ها) در برابر کودک مقاوم نیستند و کودکان خردسال می توانند آنها را به راحتی باز کنند. برای محافظت از کودکان خردسال در برابر مسمومیت، همیشه درپوش‌های ایمنی را قفل کنید و فوراً دارو را در مکانی امن قرار دهید.

داروهای غیر ضروری باید به روش های خاصی دور ریخته شوند تا اطمینان حاصل شود که حیوانات خانگی، کودکان و سایر افراد نمی توانند آنها را مصرف کنند. با این حال، نباید این دارو را داخل توالت بریزید.

مصرف بیش از حد

در صورت مصرف بیش از حد، با اورژانس تماس بگیرید. اگر قربانی سقوط کرده است، تشنج داشته است، در تنفس مشکل دارد یا نمی تواند بیدار شود، بلافاصله با اورژانس تماس بگیرید.

علائم مصرف بیش از حد ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• خواب آلودگی
• کما
• تشنج
• تب، تعریق، گیجی، ضربان قلب سریع یا نامنظم، و سفتی یا انقباض شدید عضلات
• حالت تهوع، استفراغ، اسهال
• رفتار پرخاشگرانه
• ادرار قرمز تیره یا قهوه ای
• خلق و خوی دیوانه و غیرعادی هیجان زده

چه اطلاعات دیگری باید در رابطه با پاروکستین بدانم؟

تمام ویزیت های خود را با روانپزشک حفظ کنید.

قبل از انجام هر گونه آزمایش (مخصوصاً آزمایشاتی که متیلن بلو را شامل می شود)، به پزشک و پرسنل آزمایشگاه بگویید که پاروکستین مصرف می کنید.

اجازه ندهید شخص دیگری داروی شما را مصرف کند. 

برای شما مهم است که فهرستی مکتوب از تمام داروهای تجویزی و بدون نسخه (بدون نسخه) که مصرف می‌کنید، و همچنین محصولاتی مانند ویتامین‌ها، مواد معدنی یا سایر مکمل‌های غذایی داشته باشید. هر بار که به پزشک مراجعه می کنید یا در بیمارستان بستری می شوید، باید این لیست را همراه خود داشته باشید. همچنین اطلاعات مهمی است که باید در مواقع اضطراری همراه خود داشته باشید.