انواع و علائم بیماری روانی شدید و راهکار تشخیص آن‌ها

بیماری‌های روانی شدید می‌توانند زندگی فرد را به شدت تحت تأثیر قرار دهند و حتی روابط، کار و فعالیت‌های روزمره را مختل کنند. اما شناخت انواع اختلالات روانی، علائم هشداردهنده و راهکارهای تشخیص صحیح، اولین قدم برای پیشگیری و درمان موثر است. در این مقاله، با مهم‌ترین اختلالات روانی شدید و نشانه‌های آن‌ها آشنا می‌شوید تا بتوانید در صورت مشاهده هر علامتی، به موقع اقدام کنید و مسیر سلامت روان خود یا اطرافیانتان را هموار کنید.

انواع بیماری های روانی و اختلالات روانی و درمان‌های آن

بیماری روانی به اختلالاتی اطلاق می‌شود که بر تفکر، احساسات و رفتار فرد تأثیر منفی می‌گذارند. این بیماری‌ها ممکن است زندگی اجتماعی، شغلی و روزمره فرد را مختل کرده و مشکلات جدی ایجاد کنند. بیماری‌های روانی به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شوند و با توجه به شدت و نوع آن‌ها، درمان‌های متفاوتی دارند.

تاریخچه اختلالات و بیماری های روانی

طی قرون گذشته با افرادی که به بیماری یا اختلال روانی مبتلا بودند به خوبی رفتار نمی‌شد، در حقیقت رفتاری بسیار خشن و وحشیانه با آنها داشتند؛ در گذشته مردم تصور می‌کردند که علت این اختلالات روانی حلول شیطان یا نیروهای ماورایی در فرد بیمار است و برای اینکه شیطان بدن فرد را ترک کند بیمار را در بدترین شرایط جسمی و روانی قرار می‌دادند، شرایطی مانند با آب داغ غسل دادن آنها، شلاق زدن، گرسنگی دادن و هر شکنجه دیگری. اما در دوران رنساس دیدگاه برخی اطباء درباره بیماری روانی تغییر کرد، حتی بعضی نسبت به بی مسئولیتی جادوگران دربرابر اعمالی که در مواجه با بیماران انجام می‌دهند شدیدا انتقاد کردند.

در قرن هجدهم به دلیل روشنگری‌ها و دستاوردهای علمی، تفکرات قدیمی جای خود را به تئوری‌های جدید درباره بیماری روانی دادند و به‌تدریج فعالیت پزشکان در این زمینه باعث اتفاق مهمی شد یکی از تأثیرگذارترین اشخاص در این دوره فیلیپ پینل بود. او زنجیر را از پای بیماران روانی باز کرد همچنین طبقه‌بندی از بیماری روانی را ارائه کرد، او وراثت و تأثیرات محیطی را از دلایل اصلی ابتلا به بیماری روانی بیان کرد، حتی توانست با ارائه متد درمان اخلاقی علائم برخی بیماران را کاهش دهد. بسیاری فیلیپ پینل را پدر علم روانپزشکی می‌دانند.

شیوع بیماری‌های روانی

تقریباً ۲۰٪ از جمعیت ایالات متحده مبتلا به بیماری‌های روانی هستند. این اختلالات به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند: بیماری روانی عمومی (AMI) و بیماری روانی شدید (SMI). از هر ۲۵ بزرگسال آمریکایی، یک نفر ممکن است بیماری روانی شدیدی را تجربه کند که فعالیت‌های روزمره‌اش را مختل می‌سازد.

همچنین ممکن است بیش از یک بیماری روانی در یک زمان در فرد وجود داشته باشد. به عنوان مثال، فردی که دارای اضطراب فراگیر است، ممکن است مبتلا به اختلال نارسایی قلبی نیز باشد. یا ممکن است فردی با بی اشتهایی عصبی نیز دچار افسردگی شود.

انواع بیماری‌های روانی

دفترچه راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5) بیماری‌های روانی را در دسته‌های مختلفی قرار می‌دهد که شامل موارد زیر می‌باشد:

۱. اختلالات عصبی-تکاملی (Neurodevelopmental Disorders)

• اختلال طیف اوتیسم (ASD): مشکلات در تعاملات اجتماعی و رفتارهای تکراری.

• اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی (ADHD): تمرکز پایین و بیش‌فعالی/بی‌قراری.

• اختلال یادگیری ویژه: مشکلات در خواندن، نوشتن یا ریاضیات.

• اختلالات رشد حرکتی و گفتار: شامل دیس پرکسیا و اختلال زبان.

۲. اختلالات اسکیزوفرنی و دیگر اختلالات روان‌پریشی (Schizophrenia Spectrum & Other Psychotic Disorders)

• اسکیزوفرنی: هذیان، توهم، اختلال در تفکر و رفتار.

• اختلال اسکیزوافکتیو: ترکیبی از علائم اسکیزوفرنی و اختلال خلقی.

• اختلال روان‌پریشی کوتاه مدت: بروز ناگهانی روان‌پریشی، معمولاً با علت استرس.

۳. اختلالات خلقی (Mood Disorders)

• اختلال افسردگی اساسی: افسردگی شدید، کاهش انرژی و علاقه.

• اختلال دو قطبی: نوسانات شدید بین افسردگی و شیدایی.

• اختلال افسردگی مداوم (Dysthymia): افسردگی مزمن ولی خفیف‌تر.

• اختلال خلقی ناشی از شرایط پزشکی یا داروها.

۴. اختلالات اضطرابی (Anxiety Disorders)

• اختلال اضطراب فراگیر (GAD): نگرانی مزمن و غیرقابل کنترل.

• اختلال هراس (Panic Disorder): حملات ناگهانی ترس شدید.

• فوبیاهای خاص: ترس غیرمنطقی از اشیا یا موقعیت‌ها.

• اختلال اضطراب اجتماعی: ترس شدید از ارزیابی یا قضاوت دیگران.

• اختلال اضطراب جدایی: بیشتر در کودکان، ترس از جدایی از والدین.

۵. اختلالات وسواسی-اجباری و مرتبط (Obsessive-Compulsive & Related Disorders)

• اختلال وسواس فکری-عملی (OCD): افکار مزاحم و رفتارهای تکراری.

• اختلال بدشکلی بدن (BDD): نگرانی وسواس‌گونه درباره ظاهر.

• تریکوتیلومانیا و پوست‌کندن اختلالی: کشیدن مو یا کندن پوست.

۶. اختلالات مرتبط با تروما و استرس (Trauma & Stressor-Related Disorders)

• اختلال استرس پس از سانحه (PTSD): پس‌لرزه روانی بعد از تجربه آسیب.

• اختلال استرس حاد: علائم مشابه PTSD، کوتاه‌مدت.

• اختلال سازگاری (Adjustment Disorder): مشکل روانی بعد از تغییر یا فشار شدید.

۷. اختلالات تجزیه‌ای (Dissociative Disorders)

• اختلال هویت تجزیه‌ای (DID): وجود دو یا چند شخصیت.

• فراموشی روان‌تنی (Dissociative Amnesia): فراموشی حوادث مهم شخصی.

• جابجایی هویت یا تجزیه واقعیت کوتاه مدت.

۸. اختلالات جسمانی-روانی (Somatic Symptom & Related Disorders)

• اختلال علائم جسمی (Somatic Symptom Disorder): درد یا بیماری جسمانی بدون علت پزشکی کافی.

• اختلال بیماری خیالی (Illness Anxiety Disorder): نگرانی مفرط از بیماری.

• تغییر شکل جسمانی اجباری: اختلالات مربوط به رفتار جسمانی برای کاهش اضطراب.

۹. اختلالات غذا خوردن و تغذیه‌ای (Feeding & Eating Disorders)

• بی‌اشتهایی عصبی (Anorexia Nervosa): کاهش وزن شدید و ترس از افزایش وزن.

• پرخوری عصبی (Bulimia Nervosa): دوره‌های پرخوری و پاک‌سازی.

• پرخوری اختلالی (Binge Eating Disorder): پرخوری مکرر بدون رفتار پاک‌سازی.

۱۰. اختلالات کنترل تکانه و رفتارهای ضد اجتماعی (Disruptive, Impulse-Control & Conduct Disorders)

• اختلال سلوک (Conduct Disorder): رفتارهای ضد اجتماعی در کودکان و نوجوانان.

• اختلال پرخاشگری انفجاری (Intermittent Explosive Disorder): پرخاشگری ناگهانی و شدید.

• اختلال دزدی بیمارگونه (Kleptomania) و آتش‌افروزی بیمارگونه (Pyromania).

۱۱. اختلالات وابسته به مواد و اعتیاد (Substance-Related & Addictive Disorders)

• اعتیاد به الکل و مواد مخدر: مصرف اختلال‌زا و وابستگی.

• اختلال بازی‌های اینترنتی و قمار: وابستگی رفتاری.

۱۲. اختلالات شخصیتی (Personality Disorders)

• خوش‌برخورد/اجتماعی (Cluster B): ضد اجتماعی، خودشیفته، مرزی.

• اجتماعی/اجتنابی (Cluster C): وابسته، وسواسی-جبری، اجتنابی.

• عاطفی/خودمحافظ (Cluster A): پارانویید، اسکیزوئید، اسکیزوتایپال.

۱۳. اختلالات شناختی و دمانس (Neurocognitive Disorders)

• زوال عقل آلزایمر: کاهش حافظه و عملکرد شناختی.

• دمانس عروقی و فرونتوتمپورال: ناشی از مشکلات عروقی یا لوب پیشانی-گیجگاهی.

• اختلال شناختی خفیف (MCI).

۱۴. اختلالات خواب-بیداری (Sleep-Wake Disorders)

• بی‌خوابی مزمن

• آپنه خواب

• نارکولپسی: خواب‌آلودگی شدید روزانه.

• اختلال حرکت در خواب (Restless Legs Syndrome)

۱۵. اختلالات جنسی و هویت جنسیتی (Sexual & Gender Dysphoria Disorders)

• اختلال عملکرد جنسی: مشکلات در میل یا عملکرد جنسی.

• دیسفوریا جنسیتی: نارضایتی شدید از جنسیت مشخص.

۱۶. سایر اختلالات روانی

• اختلال روانی ناشی از بیماری‌های جسمانی

• اختلالات ناشی از دارو یا سموم

علائم بیماری‌های روانی

علائم بیماری‌های روانی بسته به نوع بیماری می‌تواند متفاوت باشد، اما برخی علائم رایج عبارتند از:

• تغییرات در خواب و اشتها
• کاهش انگیزه و علاقه به فعالیت‌های روزمره
• احساس افسردگی، اضطراب و بی‌قراری
• مشکلات در تمرکز و انجام کارهای روزانه
• افکار خودکشی یا آسیب به خود
• ناتوانی در برقراری ارتباط یا جدا شدن از واقعیت

اگر علائم به مدت طولانی ادامه یابد، ممکن است به درمان نیاز باشد.

علائم بیماری روانی شدید

بیماری روانی شدید معمولاً با مجموعه‌ای از تغییرات قابل توجه در تفکر، احساسات و رفتار فرد ظاهر می‌شود. شناسایی این علائم به تشخیص زودهنگام و درمان کمک می‌کند.

۱. تغییرات در تفکر

• افکار غیرواقعی یا هذیانی: باور به چیزهایی که واقعی نیستند، مانند حس تعقیب شدن.

• مشکلات تمرکز و تصمیم‌گیری: ناتوانی در تمرکز روی کارهای روزمره یا گرفتن تصمیمات ساده.

• اختلال در ارتباط: گفتار نامفهوم یا پرش از یک موضوع به موضوع دیگر.

۲. تغییرات احساسی

• نوسانات شدید خلقی: غمگینی عمیق یا شادی غیرمعمول.

• اضطراب شدید یا ترس بی‌دلیل: احساس خطر دائم بدون علت واقعی.

• تحریک‌پذیری و خشم غیرمعمول: واکنش‌های شدید نسبت به مسائل کوچک.

۳. تغییرات رفتاری

• انزوای اجتماعی: دور شدن از دوستان و خانواده.

• فعالیت‌های خطرناک یا خودآسیب‌رسان: اقدام به رفتارهای پرخطر یا آسیب به خود.

• از دست دادن توانایی انجام فعالیت‌های روزمره: مانند مراقبت از خود یا کارهای شخصی.

۴. علائم فیزیکی همراه

• بی‌خوابی یا پرخوابی شدید

• کاهش یا افزایش وزن غیرمنتظره

• خستگی مفرط و کاهش انرژی

نکته: این علائم باید شدید و پایدار باشند و زندگی فرد را به شکل قابل توجهی مختل کنند تا به عنوان بیماری روانی شدید تشخیص داده شوند.

علل بیماری‌های روانی

علت دقیق بسیاری از بیماری‌های روانی مشخص نیست، اما ترکیبی از عوامل ژنتیکی، محیطی، تجربیات زندگی و تغییرات شیمیایی مغز می‌تواند در بروز این اختلالات نقش داشته باشد.

عوارض بیماری‌های روانی

اگر بیماری‌های روانی درمان نشوند، می‌توانند عوارض جدی به دنبال داشته باشند. این عوارض شامل:

• مشکلات در روابط اجتماعی و شغلی
• افزایش غیبت از مدرسه یا محل کار
• مشکلات مالی و قانونی
• احتمال بالا رفتن خطر خودکشی

تشخیص بیماری‌های روانی

برای تشخیص اختلالات روانی، معمولاً فرد به مصاحبه بالینی و ارزیابی‌های روانشناختی نیاز دارد. این ارزیابی‌ها می‌توانند شامل مصاحبه با بیمار و اعضای خانواده، تست‌های روان‌شناختی و آزمایش‌های بدنی برای رد احتمال مشکلات پزشکی مشابه باشند.

درمان بیماری‌های روانی

درمان بیماری‌های روانی به نوع، شدت و ویژگی‌های فردی هر بیمار بستگی دارد. انتخاب روش درمانی صحیح می‌تواند به فرد کمک کند تا با مشکلات روانی خود مقابله کرده و کیفیت زندگی خود را بهبود بخشد. درمان‌ها معمولاً شامل چندین رویکرد هستند که به طور همزمان یا جداگانه برای بهبود وضعیت بیمار مورد استفاده قرار می‌گیرند.

۱. دارودرمانی

برای برخی از اختلالات روانی، دارو درمانی بخش مهمی از روند درمان است. داروها می‌توانند به تنظیم عملکرد شیمیایی مغز کمک کرده و علائم بیماری را کاهش دهند. به عنوان مثال:

داروهای ضدافسردگی: این داروها برای درمان افسردگی‌های شدید و اختلالات اضطرابی استفاده می‌شوند و به تنظیم سطح مواد شیمیایی مغز مانند سروتونین کمک می‌کنند.

داروهای ضداضطراب: این داروها به کاهش اضطراب و استرس مزمن کمک می‌کنند و معمولاً برای اختلالات اضطرابی مانند اختلال پانیک تجویز می‌شوند.

داروهای تثبیت‌کننده خلق: برای افرادی که اختلال دوقطبی دارند، این داروها برای حفظ تعادل میان حالت‌های شیدایی و افسردگی استفاده می‌شوند.

دارو درمانی می‌تواند به سرعت علائم را کاهش دهد، اما ممکن است برای برخی افراد با عوارض جانبی همراه باشد. بنابراین، نظارت دقیق پزشک بر فرآیند درمان ضروری است.

۲. روان‌درمانی

روان‌درمانی، که به آن درمان گفتاری نیز گفته می‌شود، به افراد کمک می‌کند تا به بررسی و درک احساسات، رفتارها و افکار خود پرداخته و مهارت‌های مقابله با مشکلات روانی را یاد بگیرند. انواع مختلفی از روان‌درمانی وجود دارند که بسته به نوع بیماری و نیاز فرد، ممکن است استفاده شوند:

درمان شناختی-رفتاری (CBT): یکی از متداول‌ترین انواع روان‌درمانی است که در آن به فرد کمک می‌شود تا الگوهای فکری منفی خود را شناسایی و اصلاح کند. این درمان به کاهش اضطراب، افسردگی و اختلالات رفتاری کمک می‌کند.

درمان روان‌تحلیلی: این نوع درمان بیشتر بر شناخت عمیق‌تر مشکلات و ریشه‌های ناخودآگاه آن‌ها تمرکز دارد و می‌تواند برای اختلالات شخصیتی و مشکلات عاطفی مزمن مفید باشد.

درمان پذیرش و تعهد (ACT): در این درمان به افراد کمک می‌شود تا با احساسات و افکار منفی خود به شیوه‌ای سازگارانه‌تر کنار بیایند و بر ارزش‌ها و اهداف زندگی خود تمرکز کنند.

۳. مداخلات خانواده

در بسیاری از موارد، بیماری‌های روانی نه تنها بر فرد مبتلا بلکه بر اعضای خانواده نیز تأثیر می‌گذارند. آموزش اعضای خانواده در مورد بیماری روانی و نحوه پشتیبانی از فرد مبتلا می‌تواند نقشی اساسی در روند درمان ایفا کند. این مداخلات شامل موارد زیر می‌شوند:

آموزش خانواده: اعضای خانواده باید درک کنند که بیماری روانی تنها به فرد مبتلا محدود نمی‌شود و خودشان نیز نیاز به حمایت و آموزش دارند.

گروه‌های حمایتی خانواده: این گروه‌ها به اعضای خانواده کمک می‌کنند تا احساس تنهایی و استرس را کاهش دهند و راه‌های مؤثری برای کمک به فرد مبتلا پیدا کنند.

پشتیبانی عاطفی و عملی: خانواده‌ها می‌توانند نقش مهمی در فراهم کردن محیطی امن و حمایتی برای فرد مبتلا ایفا کنند.

۴. رویکردهای ترکیبی

در بسیاری از موارد، ترکیب درمان‌های مختلف بهترین نتایج را به همراه دارد. این رویکرد شامل استفاده همزمان از دارو درمانی و روان‌درمانی است. به ویژه برای افرادی که به شدت از اختلالات روانی رنج می‌برند، این ترکیب می‌تواند منجر به تسریع در بهبود و کاهش علائم شود.

ترکیب دارو درمانی با درمان‌های شناختی-رفتاری: این ترکیب می‌تواند به فرد کمک کند تا نه تنها علائم جسمی بیماری (مانند اضطراب یا افسردگی) کاهش یابد، بلکه فرد به صورت عملی یاد بگیرد که چگونه با مشکلات روانی خود کنار بیاید.

برنامه‌ریزی درمانی جامع: در این رویکرد، تیم‌های درمانی شامل روان‌شناسان، روان‌پزشکان و حتی مشاوران اجتماعی برای بهبود همه‌جانبه وضعیت بیمار با هم همکاری می‌کنند.

در نهایت، درمان بیماری‌های روانی نیاز به یک رویکرد شخصی‌سازی شده دارد. ممکن است در طول درمان، نیاز به تعدیل روش‌ها و ترکیب‌های مختلف باشد تا بهترین نتیجه حاصل شود. بنابراین، مشاوره و پیگیری منظم با پزشک و روان‌شناس از اهمیت بالایی برخوردار است.

خدمات درمان بیماری‌های روانی در کلینیک ذهن آرا

کلینیک روانشناسی ذهن آرا با تیم متخصص خود در زمینه تشخیص و درمان بیماری‌های روانی در تهران، به شما کمک می‌کند تا مسیر درمانی خود را به طور علمی و تخصصی طی کنید. این مرکز با سابقه‌ای درخشان در ارائه خدمات روانشناسی و درمان‌های مختلف، آماده است تا به شما در فرآیند ارزیابی، تشخیص و درمان کمک کند.

بیماری‌های روانی در کودکان

اختلالات روانی در کودکان، مانند اوتیسم و اختلال کم‌توجهی بیش‌فعالی (ADHD)، تاثیرات قابل توجهی بر رشد اجتماعی و شناختی آن‌ها دارند. والدین باید به علائم اولیه این اختلالات توجه کرده و در صورت نیاز، اقدامات درمانی لازم را انجام دهند.

نتیجه‌گیری

بیماری‌های روانی ممکن است در هر سنی بروز کنند و تأثیر زیادی بر زندگی فرد و خانواده‌اش بگذارند. تشخیص زودهنگام و درمان مناسب می‌تواند به بهبود شرایط کمک کند. در صورتی که مشکوک به بیماری روانی هستید، توصیه می‌شود با یک متخصص روانشناسی مشورت کنید.