بیش فعالی یا ADHD اختلال یادگیری به حساب نمی آید. اگرچه یادگیری را دشوار می کند. مشخصاً یادگیری زمانی که نمی توانید روی گفته های معلم تمرکز کنید یا در جای خود آرام بنشینید کار ساده ای نخواهد بود.

راسل بارکلی در کتاب “آموزش کودکان با نقص توجه بیش‌فعالی: راهنمایی جامع و معتبر برای والدین، معلمان و متخصصان” توضیح می دهد که کودکان بیش فعال نسبت به دیگر کودکان به احتمال بیشتری دچار اختلال یادگیری خواهند شد.

ارتباط بین کارکردهای اجرایی، بیش فعالی و اختلالات یادگیری

یادگیری شامل استفاده از کارکرد های اجرایی مغز به ویژه  توانایی تمرکز، توجه، مشارکت در کار و استفاده از حافظه ی فعال می شود. می دانیم که بیش فعالی باعث ایجاد اختلال در کارکرد های اجرایی مغز می شود. در حقیقت، به گفته ی دکتر راسل بارکلی، به طور دقیق تر بایستی اسم بیش فعالی را “اختلال رشدی کارکردهای اجرایی” نامگذاری کرد.

بسیاری از کودکان مبتلا به بیش فعالی، به دلیل همین اختلالات کارکرد های اجرایی مغز، با یادگیری یا حل تکالیف خود مشکل دارند، اما این مشکلات به اندازه ای نیست که بتوان آن ها را به عنوان اختلال یادگیری تشخیص داد.

افرادی که به طور همزمان مشکل بیش فعالی و اختلال یادگیری را دارند به این معنی است که کارکردهای اجرایی مغز آن ها دچار مشکل است و همچنین در مهارت های خاص مورد نیاز برای خواندن، نوشتن و محاسبات اختلال دارند.

اختلال یادگیری چیست؟

اختلالات یادگیری از وجود مشکل در دستگاه عصبی شخص حکایت دارند و به هیچ عنوان ارتباطی به هوش کودک یا تلاش های والدین برای تربیت درست کودک ندارند. تعریف ساده ای از اختلال یادگیری وجود دارد که می گوید: “اختلال یادگیری نتیجه ی اتصال متفاوت نورون های درون مغز است که سبب می شود شما اطلاعات و ورودی ها را به شکل متفاوتی دریافت و پردازش کنید”. اختلال یادگیری سبب می شود که خواندن، نوشتن، هجی کردن و حل کردن مسائل ریاضی بسیار دشوار شود. همچنین این اختلال می تواند روی توانایی شما در ساماندهی و فراخوانی اطلاعات، صحبت کردن و گوش دادن تاثیر منفی بگذارد و حتی خاطرات کوتاه مدت و بلند مدت شما را دچار اخلال کند.

اصطلاح اختلال یادگیری یک اصطلاح جمعی برای طیف وسیعی از چالش های یادگیری است. البته اختلال یادگیری شامل مشکلات یادگیری که به دلیل مشکلات بینایی یا شنوایی یا دیگر مشکلات ثانویه به وجود می آیند نمی شود. افراد مبتلا به اختلال یادگیری معمولا دارای هوش متوسط و بالاتر از متوسط هستند ولی با این وجود بین توانایی های آن ها و دستاوردهایشان اختلاف زیادی وجود دارد. البته با دریافت خدمات درمانی و حمایت های لازم، می توان این اختلاف را به حداقل رساند تا مهارت های آن ها فرصت ظهور پیدا کند.

برخی از نمونه های اختلالات یادگیری عبارت اند از :

دیسکالوسی

Dyscalculia شامل طیف گسترده ای از مشکل ریاضی است. Dyscalculia شامل عدم توانایی در درک معنای تعداد مقادیر خود می شود. دانش آموزانی که دارای Dyscalculia نمی توانند عملیات اساسی اضافه کردن و تفریق را درک کنند. آنها ممکن است مشکلات پیچیده مانند ضرب، تقسیم و مشکلات انتزاعی را درک نکنند.

نوشتار پریشی

نوشتار پریشی(دیسگرافیا) به مجموعه‌ای خاص از چالش‌ها اشاره دارد . این اختلال ، مهارت‌های نوشتاری مانند دستخط ، تایپ ، و هجی کردن را تحت‌ تاثیر قرار می‌دهد

اختلال کنش پریشی

این اختلال در واقع اختلالی در تکامل عملکرد مغز است که موجب می‌شود عملکرد مغز درابعاد شناختی یا حرکتی و به‌ویژه در فعالیت هایی که نیاز به هماهنگی بین دو نیمکره مغز وجود دارد، دچار اختلال شود.

زبان پریشی/ آفازی

آفازی (به انگلیسی: Aphasia) یا زبان پریشی اختلال در زبان است که بر روی درک، بیان، خواندن و نوشتن تاثیر می گذارد. آفازی همیشه در نتیجه آسیب مغزی اتفاق می افتد که یکی از شایع ترین علت های آن سکته مغزی می باشد. اگرچه دلایل دیگری نظیر تصادف، ضربه به سر، تومور یا التهاب مغزی می تواند منجر به زبان پریشی شود.

اختلال پردازش شنوایی

در اختلال پردازش مرکزی شنوایی یا بدشنوایی، سیستم محیطی از لاله گوش تا حلزون شنوایی سالم است. درحقیقت مشکل فیزیکی در سیستم شنوایی وجود ندارد و شنوایی طبیعی است.
ولی ضعف عملکرد در مسیرهای عصب شنیداری تا قشر شنوایی در مغز وجود دارد و پردازش اطلاعات زبان، گفتار و تمایز آنها در مغز به خوبی انجام نمی‌شود و فرد نمی‌تواند کلمات و مفاهیم را تفکیک ذهنی کند و معنایش را دریابد

اختلال پردازش بینایی

مغز اطلاعات بینایی را به شیوه های مختلفی پردازش می کند. ضعف در هر قسمت پردازش بینایی می تواند موجب مشکلات عملکردی مرتبط با بینایی گردد.
توجه داشته باشید که این اختلال می تواند همزمان در یک یا بیشتر از یک طبقه بندی رخ دهد. بسیاری از افراد با اختلال پردازش بینایی برخی مشکلات یادگیری و رفتاری را تجربه می کنند. اگر این مشکلات در طول زمان ادامه داشته باشد باید حتما ارزیابی توسط متخصص صورت گیرد.

تاثیرات اختلال یادگیری و بیش فعالی

اختلالات یادگیری عموما در مدرسه و به خاطر مشکلات درسی کشف می شوند ولی تاثیرات آن ها محدود به محیط تحصیلی نمی شود. اختلال یادگیری می تواند روابط فرد با خانواده و یا محیط کاری را نیز تحت تاثیر قرار دهد.

علاوه بر این، اختلال یادگیری روی اعتماد به نفس کودکان نیز تاثیر گذار است. یک باور عمومی وجود دارد که اگر کسی باهوش باشد لزوما نمرات درسی خوبی کسب خواهد کرد. اما این قضیه درباره ی افراد با مشکلات بیش فعالی یا اختلال یادگیری صدق نمی کند.

اختلال یادگیری به این معناست که دانش آموز در یادگیری و بروز دانش خود به روش سنتی دچار مشکل می شود. دانش آموزان مبتلا به بیش فعالی نیز در بروز رفتار متناسب با انتظار مدرسه دچار مشکل هستند. مثلا نشستن سر کلاس برای مدتی طولانی در طول روز بدون هیچ حرکات اضافه ای. دانش آموز هنگامی که متوجه می شود انجام دادن کارهایی که برای دیگران عادی و روزمره است برای او دشوار و شاید غیر ممکن است دچار سرخوردگی و انزوا می شود.

تشخیص بیش فعالی همراه با اختلال یادگیری در یک فرد

وقتی فرد بیشتر از یک اختلال داشته باشد تشخیص آن دشوارتر خواهد شد زیرا نشانه های اختلالات می توانند با یکدیگر همپوشانی داشته باشند. به همین علت اگر برای یک شخص بیش فعالی تشخیص داده شده باشد، کار سختی است که بتوان اختلال یادگیری در فرد را نیز ثابت کرد زیرا معمولا تمامی مشکلات فرد به بیش فعالی ارتباط داده می شود. علاوه بر این، هم بیش فعالی و هم اختلال یادگیری در هر فرد به شکل متفاوتی بروز پیدا می کنند که تشخیص آن ها را سخت تر خواهد کرد.

همانند بیش فعالی، اختلال یادگیری نیز می تواند عامل ژنتیکی داشته باشد. به این معنی که اگر شما یا همسرتان دچار اختلال یادگیری باشید، احتمال وجود این اختلال در فرزند شما بالاتر می رود.

تشخیص اختلال یادگیری از بیش فعالی

متخصصین زیادی هستند که توانایی و مهارت لازم برای تشخیص اختلال یادگیری و بیش فعالی را دارند. بسته به محل زندگی و صلاحدید شخصی می توانید به یکی از موارد زیر مراجعه کنید و برای تشخیص اقدام کنید.

روانشناس بالینی یا مرکز روانشناسی: یک روانشناس بالینی می تواند هردوی این اختلالات را ارزیابی کند و تشخیص دهد.

روانشناس مدرسه: اگر روانشناس مدرسه فقط در مدرسه مشغول به کار باشد فقط قادر به تشخیص اختلال یادگیری هست و نمی تواند بیش فعالی را تشخیص دهد اما اگر به شکل خصوصی در جاهایی خارج از مدرسه هم درمان انجام می دهد ممکن است بتواند بیش فعالی را نیز تشخیص دهد.

روانپزشک کودک: روانپزشک تنها می تواند بیش فعالی را تشخیص دهد و تشخیص اختلال یادگیری کار روانپزشک نیست.

روانشناس تربیتی: روانشناسان تربیتی می توانند اختلال یادگیری را تشخیص دهند و بسته به نوع دوره های آموزش دیده می توانند بیش فعالی را نیز تشخیص دهند.

نوروتراپیست: نوروتراپیست ها می توانند هردوی اختلالات بیش فعالی و یادگیری را تشخیص دهند.

اهمیت درمان هردو اختلال بیش فعالی و اختلال یادگیری

بسیار مهم است که هردوی این اختلالات را پیگیری و درمان کنید. برای مثال، اگر کودک شما برای درمان بیش فعالی دارو مصرف می کند، اما مشکل اختلال یادگیری او همچنان برقرار خواهد ماند. یا اگر درمان های لازم برای اختلال یادگیری را دریافت می کنند، تا وقتی که توانایی تمرکز و توجه نداشته باشند از مزایای این درمان ها بهره کافی نخواهند برد.

هیچ کدام از اختلالات بیش فعالی و اختلال یادگیری درمان قطعی ندارند. ولی به این معنی نیست که کودک مبتلا به بیش فعالی یا اختلال یادگیری نمی تواند زندگی شاد و موفقی داشته باشد. افراد موفق زیادی در تاریخ وجود داشته و دارند که با بیش فعالی یا اختلال یادگیری زندگی را ادامه داده اند. مثلا ریچارد برانسون، کارآفرین و سرمایه‌گذار بریتانیایی و رئیس و بنیان‌گذار گروه شرکت‌های ویرجین یا دکتر هالوول که بیش از 20 کتاب تالیف کرده و کمک بسیار زیادی به افراد مبتلا به بیش فعالی کرده است.