اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) نوعی اختلال ناتوان کننده است که با برخی اختلالات رفتاری، مشکلات جسمی و برخی ناسازگاری های سلامت روانی مثل افسردگی با احتمال بالای خودکشی همراه می باشد.

درمان این بیماری چالش برانگیز است، به گونه ای که داروهایی مثل داروی ضدافسردگی، داروهای ضدانعقادی، آنتاگونیست های بتا آدرنرژیک، مواد مخدر و کورتیزول در مواجهه با این بیماری، نتایجی متفاوتی را نشان داده است. از آنجایی که بروز این اختلال وابسته به فرد است، تکنیک های پیشگیری نیز می تواند متنوع و دارای اثرات مختلف بر افراد باشد.

PTSD یک مشکل سلامت عمومی با اثراتی مخرب بر افراد آسیب دیده، خانواده هایشان و به طور کلی جامعه است. علائم PTSD مرتبط با عواملی مثل جنسیت، سوابق اضطراب فردی و خانوادگی و نیز داشتن تجربیات دردناک قبلی می باشند. علاوه بر این، طبق یافته های پیشین احتمال به ارث بردن علائم این اختلال در دوقلوها نیز قابل توجه است. در حقیقت سن دوقلوها به عنوان عاملی مهم در ایجاد PTSD شناخته شده است. علاوه براین، دوقلوها محیط خانوادگی مشترکی را در حین رشد تجربه می کنند (مثل نوع رژیم غذایی، عوامل اجتماعی اقتصادی و والدین) که خود به ایجاد PTSD مشترک کمک می کند. در نهایت، طبق مطالعات پیرامون دوقلوها این نکته به اثبات رسیده است که ژنتیک نقشی مهم در اختلال استرس پس از سانحه و علائم اضطراب دارد.

اختلال استرس پس از سانحه چیست؟

اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) یک وضعیت جدی است که پس از تجربه یا مشاهده یک حادثه آسیب زا یا وحشتناک ایجاد می شود و ممکن است در فرد این حادثه مورد تهدید جسمی جدی یا آسیب قرار گرفته باشد. PTSD ینتیجه ی یک رویداد آسیب زا است که باعث ترس شدید، درماندگی یا وحشت می شود. رویدادهایی مانند تجاوز حنسی یا جسمی، مرگ غیر منتظره یکی از عزیزان، تصادف، جنگ یا بالاهای طبیعی از جمله اتفاقاتی هستند که باعث استرس پس از سانحه می شوند.

اکثر افرادی که یک رویداد آسیب زا را تجربه می کنند، واکنش هایی را مانند بهت زدگی، عصبانیت، پرخاشگری، ترس و حتی احساس گناه نشان می دهند. این ها واکنش های رایجی هستند که برای اکثر افراد، با مرور زمان از بین می روند. با این حال، فردی که به اختلال استرس پس از سانحه مبتلا می شود، این احساسات را همچنان تجربه خواهد کرد و گاها این علائم به قدری قوی می شوند که عملکرد فرد را مختل می کنند.

نشانه های اختلال استرس پس از سانحه

علائم PTSD اغلب پس از گذشت 3 ماه از حادثه ی آسیب زا شروع می شوند. با این حال، در برخی از موارد، این علائم تا سال ها بعد خود را نشان نمی دهند. میزان شدت و تدوام نشانه ها در افراد با یکدیگر تفوات بسیاری دارد. برخی ظرف 6 ماه بهبود می یابند و بهبودی برای برخی دیگر، بسیار به طول می انجامد.

علائم اختلال استرس پس از سانحه، در چهار دسته اصلی گروه بندی می شوند.

• بازسازی یا تجسم دوباره ی رویداد آسیب زا: افراد مبتلا به PTSD، از طریق افکار و خاطرات مرتبط با تروما مانند فلش بک، توهم و کابوس، بارها و بارها حادثه ی آسیب زا را تجربه می کنند. عوامل خاصی مانند سالگرد تاریخ آن رویداد که حادثه آسیب زا را برای فرد یادآوری می کنند، آشفتگی شدیدی را باعث می شوند.
• اجتناب: فرد آسیب دیده از افراد، مکان ها یا موقعیت هایی که تروما را یادآوری می کنند، دوری می کند. این علائم، باعث جدایی و انزوای فرد از خانواده و دوستان می شود و علاقه فرد نسبت به انجام فعالیت هایی که پیش از حادثه از آن ها لذت می برده، کاهش می یابد. .
• برانگیختگی افزایش یافته: این دسته از علائم شامل احساسات بیش از حد مانند مشکلات مرتبط با دیگران؛ از جمله احساس یا ابراز محبت، اختلال خوب، تحریک پذیری، عدم تمرکز و مشکل در تمرکز کردن، انفجار خشم و به آسانی یکه خوردن می باشد. همچنین ممکن است فرد از علائم جسمانی مانند افزایش فشار خون و ضربان قلب، تنفس سریع، تنش عضلانی، حالت تهوع و اسهال نیز رنج ببرد.
• شناخت ها و خلق و خوی منفی: آخرین دسته از علائم به افکار و احساسات منفی مرتبط با سرزنش، بیگانگی و خاطرات حادثه آسیب زا اشاره دارد.

کودکان مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه، ممکن است در زمینه هایی از رشد مانند یادگیری توالت رفتن، مهارت های حرکتی و یادگیری زبان تاخیر رشدی داشته باشند.

شدت علائم PTSD در زمان های مختلف، متفاوت است. هنگامی که استرسی را تجربه می کنید و یا خاطرات خاصی از حادثه را به یاد می آورید، شدت نشانه ها نیز افزایش می یابد.

علل و عوامل خطر اختلال استرس پس از سانحه

افراد در هنگام مواجه با رویدادهای آسیب زا، به شکل های مختلفی واکنش نشان می دهند. هر فردی در نحوه ی مدیریت ترس، اضطراب و تهدید ناشی از تروما، منحصر به فرد عمل می کند. به همین دلیل، همه افرادی که حادثه آسیب زایی را تجربه می کنند، دچار PTSD نمی شوند. کمک و حمایت از فرد آسیب دیده توسط دوستان، خانواده و متخصصین، بر میزان پیشرفت علائم PTSD تاثیر می گذارد.

PTSD ابتدا توسط جانبازان جنگ مورد توجه جامعه پزشکی قرار گرفت. با این وجود، ممکن است هر شخصی که با حادثه ی آسیب زایی مواجه شود، به PTSD دچار شود. افرادی که در کودکی مورد تجاوز قرار گرفته اند و اشخاصی که بارها در معرض تهدید های زندگی بوده اند، به احتمال بیشتری دچار این اختلال می شوند.

اگر فردی سابقه ابتلا به سایر مشکلات سلامت روان، اعضای خانواده مبتلا به مشکلا روانی، یا سوءمصرف موارد و الکل داشته باشد، به احتمال زیاد پس از تجربه ی یک رویداد آسیب زا، به PTSD مبتلا خواهد شد.

تشخیص PTSD

علائم PTSD خداقل تا یک ماه پس از وقوع حادثه آسیب زا، قابل تشخیص نیستند.در صورت تدوام علائم پس از یک ماه، روانشناس بالینی با گرفتن تاریخچه ی پزشکی و معاینه ی فیزیکی، ارزیابی را آغاز می کند. ابتدا پزشک برای ریشه یابی کردن نشانه های جسمانی، از آزمایشاتی کمک می گیرد تا علت این نشانه ها را بیابد.

در صورت عدم وجود بیماری جسمی، تشخیص دقیق و درمان آغاز می شود. روانپزشکان و روانشناسان از ابزارهای مصاحبه و ارزیابی برای تشخیص ابتلا به PTSD استفاده می کنند. اگر فرد معیار های این اختلال بر طبق DSM-5 را داشته باشد، درمان متناسب با ویژگی های فرد و تخصص درمانگر آغاز می شود.

درمان اختلال استرس پس از سانحه

درمان استرس پس از سانحه، به منظور کاهش نشانه های روانی و جسمانی این اختلال، بهبود عملکرد روازنه فرد و کمک به مدیریت بهتر رویدادهای آسیب زا صورت می گیرد. برای درمان اختلال PTSD از روان درمانی (گفت و گو درمانی) یا دارودرمانی و یا هر دو نوع درمان استفاده می شود.

برای آشنایی بیشتر با این موضوع، نوشته ی درمان اختلال اضطراب پس از سانحه را مطالعه نمایید.

بهبود PTSD، فرایندی تدریجی و مدوام است. از بین رفتن کامل نشانه های اختلال استرس پس از سانحه به زمان و صبر زیادی دارد و در بیشتر مواقع درمان راه های مدیریت موثر این نشانه ها را آموزش می دهد. روان درمانی و دارودرمانی باعث کاهش علائم شدید و افزایش توانایی مدیریت احساسات فرد آسیب دیده می شود.

سخن نهایی
PTSD یک اختلال شایع و ناتوان کننده است و اگر نشانه های کاهش نیابند و درمان نشوند، زندگی عادی فرد را دچار اختلال می کند. برخی از مطالعات نشان می دهند که مداخله زودهنگام برای افرادی که دچار آسیب شده اند، ممکن است برخی نشانه های این اختلال را کاهش داده و یا از تمام آن نشانگان پیشگیری کند.