دپاکین (Valproate) یکی از داروهای اصلی در درمان صرع، اختلالات تشنجی، دوقطبی و برخی اختلالات خلقی است. این دارو معمولاً با دوز ۲۵۰ یا ۵۰۰ تجویز می‌شود و اثر آن از طریق تنظیم انتقال‌دهنده‌های عصبی در مغز است. بسیاری از بیماران قبل از مصرف نگرانی‌هایی درباره «عوارض دپاکین» یا «عوارض دپاکین در زنان» دارند، اما بیشتر عوارض خفیف و قابل‌کنترل هستند. در این مطلب، کاربردها، دوز صحیح، عوارض مهم و نکات حیاتی قبل از مصرف را ساده، علمی و کامل توضیح می‌دهیم.

والپروات سدیم (Valproate – VPA) که با نام‌های تجاری دپاکین و دپاکین کرونو عرضه می‌شود، یکی از داروهای اصلی و بسیار مؤثر در درمان صرع، اختلال دوقطبی و همچنین پیشگیری از سردردهای میگرنی است. این دارو به شکل خوراکی (قرص، شربت و کپسول) و تزریق داخل وریدی تولید می‌شود و مدل‌های آهسته‌رهش آن برای کنترل پایدارتر اثر در طول روز استفاده می‌شوند.

در این مقاله دقیقاً توضیح می‌دهیم قرص دپاکین چیست، چه کاربردی دارد، چگونه عمل می‌کند، چه کسانی نباید آن را مصرف کنند و نکات مهمی که قبل از مصرف باید بدانید.

قرص دپاکین چیست و چگونه عمل می‌کند؟

نام رایج دارو: دپاکین – Depakine
نام ژنریک: والپروئیک اسید (Valproic Acid)

دپاکین یک داروی ضدتشنج و تنظیم‌کننده خلق است که برای درمان موارد زیر استفاده می‌شود:

• انواع تشنج‌ها (تونیک–کلونیک، غیبت، پارشیال و …)

• فاز حاد شیدایی در اختلال دوقطبی

• پیشگیری از سردردهای میگرنی

مکانیسم اثر:
والپروئیک اسید با افزایش سطح گابا (GABA) در مغز، فعالیت الکتریکی بیش‌ازحد نورون‌ها را کاهش می‌دهد. گابا مهم‌ترین انتقال‌دهنده مهاری مغز است و افزایش آن باعث آرام شدن سیستم عصبی، کاهش احتمال تشنج و کنترل نوسانات خلقی می‌شود.

(این بخش یک فکت علمی قابل استناد دارد: افزایش GABA و مهار ولتاژ کانال‌های سدیمی و کلسیمی → کاهش تحریک‌پذیری نورونی)

دلیل اینکه عبارت «قرص دپاکین برای چیست» جستجوی بالایی دارد، این است که مصرف‌کنندگان معمولاً نمی‌دانند چرا این دارو برای بیماری‌های کاملاً متفاوت مثل صرع و دوقطبی تجویز می‌شود. اما مکانیسم اصلی آن در هر دو یکی است: پایدار کردن فعالیت مغزی.

نحوه مصرف و دوز استاندارد دپاکین (والپروئیک اسید)

دوز درمانی دپاکین معمولاً بر اساس وزن بدن تعیین می‌شود:

• شروع درمان: حدود ۱۵ میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم در روز

• افزایش تدریجی: تا رسیدن به کنترل تشنج با حداقل عوارض

• حداکثر دوز: ۶۰ mg/kg/day

نکات مصرف مهم:

• قرص، کپسول یا دپاکین کرونو را به طور کامل ببلعید؛ خرد کردن یا جویدن باعث آزاد شدن ناگهانی دارو می‌شود.

• اگر شربت مصرف می‌کنید، از سرنگ مدرج استفاده کنید.

• مصرف همراه غذا می‌تواند تهوع و ناراحتی معده را کاهش دهد.

• هیچ‌وقت دوز را خودسرانه کم یا زیاد نکنید.

• اگر یک نوبت را فراموش کردید، دوز دوبرابر نخورید.

این دارو باید دور از رطوبت، نور و در دمای اتاق نگهداری شود.

دوز مصرف دپاکین ۵۰۰

متن پیشنهادی:

• شروع معمول درمان بین ۲۵۰ تا ۵۰۰ میلی‌گرم در روز است.

• دوز به‌تدریج و بسته به وزن و شرایط بیمار افزایش می‌یابد.

• در صرع: معمولاً بین ۵۰۰ تا ۲۰۰۰ میلی‌گرم روزانه

• در دوقطبی: معمولاً ۵۰۰ تا ۱۵۰۰ میلی‌گرم

• مصرف باید ثابت و منظم باشد (ترجیحاً شب‌ها)

• قطع ناگهانی کاملاً ممنوع است

• پایش دوره‌ای آنزیم‌های کبدی ضروری است

ترکیبات دارویی دپاکین

هر ۱ میلی‌لیتر شربت شامل ۵۰ میلی‌گرم والپروئیک اسید است.
مواد غیرفعال شامل:
طعم گیلاس، FD&C Red No.40، گلیسیرین، متیل‌پارابن، پروپیل‌پارابن، آب تصفیه شده، سوربیتول، ساکارز، وانیلین و تنظیم‌کننده‌های pH مثل هیدروکسید سدیم.

چه کسانی نباید دپاکین مصرف کنند؟

مصرف دپاکین در موارد زیر ممنوع یا بسیار پرخطر است:

• حساسیت به والپروات یا ترکیبات دارو

• نارسایی یا بیماری فعال کبدی

• سندرم آلپرز یا آلپرز–هاتنلوچر

• اختلالات چرخه اوره

• پورفیری

• زنان باردار در صورتی که داروی جایگزین وجود داشته باشد

• افرادی که قادر یا مایل به استفاده از روش‌های جلوگیری از بارداری نیستند

چرا اینقدر تأکید داریم؟
چون دپاکین در بارداری می‌تواند باعث نقص‌های مادرزادی جدی و کاهش IQ کودک شود، به همین دلیل یک داروی پرخطر در بارداری محسوب می‌شود.

یک مثال:

مطالعات نشان داده‌اند که در مغز افراد مبتلا به صرع، بخشی از نورون‌ها به‌طور غیرطبیعی تحریک‌پذیر هستند و مانند یک «گروه موسیقیدان خارج از ریتم» رفتار می‌کنند. دپاکین با افزایش GABA مثل یک رهبر ارکستر عمل می‌کند و این نورون‌های خارج از ریتم را منظم می‌کند تا فعالیت مغزی هماهنگ شود. همین اثر باعث می‌شود دپاکین در اختلال دوقطبی نیز خلق را تثبیت کند.

(این مثال را می‌توانی در بخش مکانیسم اثر یا ابتدای مقاله اضافه کنی.)

عوارض جانبی دپاکین (والپروات سدیم)

مصرف دپاکین مانند هر داروی مؤثر روی سیستم عصبی مرکزی، می‌تواند مجموعه‌ای از عوارض جانبی خفیف تا شدید ایجاد کند. عوارض جانبی به پاسخ ناخواسته‌ای گفته می‌شود که حتی در دوزهای معمولی نیز ممکن است رخ دهد. شدت این عوارض در افراد مختلف متفاوت است و ممکن است موقتی یا طولانی‌مدت باشند. اگرچه بسیاری از افراد فقط با عوارض خفیف روبه‌رو می‌شوند، شناخت کامل عوارض جدی این دارو برای مصرف‌کنندگان ضروری است.

پزشکان همیشه توصیه می‌کنند قبل از شروع درمان، درباره مزایا و خطرات با بیمار صحبت شود. بخش زیر فهرست کامل عوارض جانبی دپاکین را شامل می‌شود؛ از علائم شایع و قابل‌کنترل تا نشانه‌هایی که نیاز به مراقبت فوری پزشکی دارند.

عوارض جانبی شایع دپاکین (حداقل در ۱٪ افراد گزارش شده)

این عوارض معمولاً خفیف هستند و با ادامه درمان یا تنظیم دوز کاهش می‌یابند:

• اسهال

• سرگیجه

• خواب‌آلودگی و بی‌حالی

• سردرد

• سوءهاضمه

• تهوع

• استفراغ

• ضعف و بی‌حالی

• افزایش وزن

• افزایش اشتها

• لرزش دست‌ها یا اندام‌ها

• ریزش مو (موقتی و برگشت‌پذیر)

• مشکلات بینایی خفیف

• تغییرات در چرخه قاعدگی

اگر هر یک از این موارد شدید، غیرقابل‌تحمل، یا طولانی شد، لازم است با پزشک صحبت شود.

عوارض جانبی نسبتاً جدی — نیازمند تماس با پزشک

این موارد کمتر دیده می‌شوند اما نباید نادیده گرفته شوند:

• مشکلات خواندن، صحبت کردن یا درک

• توهم (دیداری یا شنیداری)

• افزایش تعداد یا شدت تشنج

• کاهش سطح هوشیاری

• خستگی شدید همراه با تغییرات رفتاری (تحریک‌پذیری، پرخاشگری)

• تهوع و استفراغ مداوم

• علائم خونریزی (بینی، لثه، کبودی، خون در ادرار یا سرفه همراه خون)

• افسردگی، کاهش علاقه، اختلال خواب یا افکار خودکشی

• تغییر رنگ یا حجم ادرار، تورم پاها (نشانه مشکلات کلیوی)

• زردی پوست یا چشم، مدفوع روشن، ادرار تیره (علائم مشکلات کبدی)

• لرز، کند شدن تنفس و گفتار (نشانه دمای پایین بدن)

• درد یا ضعف عضلانی همراه ادرار تیره (نشانه آسیب عضلانی)

• بی‌اختیاری ادرار یا لرزش شدید

عوارض بسیار مهم — نیازمند مراجعه فوری پزشکی

این موارد نادر اما تهدیدکننده زندگی هستند:

۱. پانکراتیت (التهاب لوزالمعده)

علائم:

• درد شدید شکم (اغلب سمت چپ)

• کمردرد

• تهوع و استفراغ

• تب

• ضربان قلب سریع

• شکم متورم

۲. واکنش آلرژیک شدید (آنافیلاکسی یا آنژیوادم)

نشانه‌ها:

• کهیر

• تورم لب‌ها، زبان، صورت یا دست‌ها

• مشکل در تنفس

۳. واکنش شدید پوستی (SJS یا TEN)

علائم خطرناک:

• تاول‌های گسترده

• پوسته‌ریزی پوست

• تب

• راش پوستی که به سرعت گسترش می‌یابد

۴. افکار خودزنی یا خودکشی

یکی از مهم‌ترین مواردی است که باید فوراً به پزشک گزارش شود.

هشدارها و اقدامات احتیاطی مهم پیش از مصرف دپاکین

قبل از شروع درمان، پزشک باید درباره موارد زیر کاملاً مطلع باشد:

▪ آلرژی‌ها

به‌ویژه حساسیت به والپروات یا سایر داروهای ضدتشنج.

▪ داروهای مصرفی

به‌خصوص:

• رقیق‌کننده‌های خون

• داروهای آرام‌بخش

• ضدصرع‌های دیگر

▪ بارداری یا شیردهی

دپاکین برای زنان باردار به‌جز در موارد بسیار خاص توصیه نمی‌شود.

عوارض دپاکین در زنان

عوارض مهم دپاکین در زنان که باید جدی گرفته شوند:

• افزایش وزن

• ریزش مو

• نامنظمی قاعدگی

• تغییرات هورمونی

• افزایش ریسک سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS)

• مشکلات دوران بارداری (مهم: ممنوع در بارداری مگر با نسخه پزشک)

• تأثیر روی باروری در دوزهای بالا

  ---

نکات تخصصی و شرایط پزشکی مهم

۱. مشکلات خونریزی

دپاکین می‌تواند توانایی لخته شدن خون را کاهش دهد.
پزشک معمولاً آزمایش موارد زیر را انجام می‌دهد:

• شمارش پلاکت

• آزمایش‌های انعقادی

۲. خواب‌آلودگی و کاهش هوشیاری

تا زمانی که اثر دارو مشخص شود:

• رانندگی نکنید

• با ماشین‌آلات سنگین کار نکنید

۳. سندرم حساسیت شدید دارویی

علائم مهم:

• تب

• تورم غدد

• زردی

• بثورات پوستی همراه تاول

۴. عملکرد کلیه

در افراد با نارسایی کلیه، دوز باید تنظیم شود.

۵. مشکلات کبدی — شایع‌ترین نگرانی در مصرف دپاکین

نارسایی کبدی ممکن است در ۶ ماه اول درمان رخ دهد، به‌ویژه در:

• کودکان زیر ۲ سال

• افرادی با اختلالات متابولیک

• بیمارانی که چند داروی ضدتشنج با هم مصرف می‌کنند

علائم هشداردهنده کبدی:

• بی‌حوصلگی

• خواب‌آلودگی

• کاهش اشتها

• استفراغ

• کاهش کنترل تشنج

• زردی

۶. افزایش سطح آمونیاک خون

حتی در آزمایش نرمال کبد نیز ممکن است رخ دهد.
علائم:

• گیجی

• خواب‌آلودگی

• کاهش سطح هوشیاری

۷. پانکراتیت — مهم‌ترین هشدار FDA

این مورد بسیار جدی است و می‌تواند کشنده باشد.
هر زمان درد شکم همراه تهوع یا کمردرد داشتید → فوراً به اورژانس مراجعه کنید.

قطع دارو و نکات بسیار مهم

قطع ناگهانی والپروئیک اسید می‌تواند خطرناک باشد. این دارو نباید به صورت ناگهانی کنار گذاشته شود، زیرا احتمال افزایش دفعات و شدت تشنج وجود دارد. هرگونه تصمیم برای قطع یا کاهش مصرف دارو باید تدریجی و تحت نظر پزشک انجام شود.

نکته مهم: قطع ناگهانی دارو در برخی بیماران می‌تواند باعث بروز افکار خودکشی یا رفتارهای غیرعادی شود. اگر در طول مصرف این دارو دچار تغییرات رفتاری، اضطراب شدید، آشفتگی، بی‌قراری یا افکار منفی شدید، سریعاً با پزشک تماس بگیرید. مراقبان و اعضای خانواده بیمارانی که از این دارو استفاده می‌کنند نیز باید در صورت مشاهده تغییرات غیرعادی، پزشک را مطلع کنند.

مصرف در دوران بارداری

مصرف اسید والپروئیک در دوران بارداری با افزایش خطر نقص‌های مادرزادی جدی همراه است. این دارو می‌تواند احتمال مشکلاتی مانند موارد زیر را افزایش دهد:

• اسپینا بیفیدا (نقص لوله عصبی و ستون‌فقرات)

• شکاف کام

• نقایص مادرزادی قلب

• مشکلات شنوایی

• اختلالات طیف اوتیسم

• کاهش سرعت رشد ذهنی یا مشکلات شناختی در کودک

به همین دلیل زنانی که احتمال باردار شدن دارند باید حتماً از روش مطمئن جلوگیری در زمان مصرف دارو و حتی یک ماه پس از قطع دارو استفاده کنند. معمولاً پزشک قبل از شروع درمان، آزمایش بارداری درخواست می‌کند.

اگر فردی هنگام مصرف دارو متوجه بارداری شد، باید فوری به پزشک اطلاع دهد. قطع دارو برای زنان مبتلا به تشنج شدید می‌تواند خطرناک باشد، بنابراین پزشک درباره ادامه یا تغییر دارو تصمیم می‌گیرد.

شیردهی

والپروئیک اسید وارد شیر مادر می‌شود و ممکن است روی نوزاد تأثیر بگذارد. معمولاً توصیه می‌شود مادرانی که این دارو مصرف می‌کنند از شیردهی خودداری کنند، اما تصمیم نهایی باید با نظر پزشک باشد.

مصرف در کودکان و سالمندان

• کودکان زیر ۲ سال: مصرف این دارو باید با احتیاط شدید و فقط در شرایط ضروری باشد، چون احتمال بروز عوارض بیشتر است.

• سالمندان بالای ۶۵ سال: ممکن است حساسیت بیشتری به عوارض دارو داشته باشند و نیاز به دوز کمتر داشته باشند.

تداخلات دارویی مهم

مصرف همزمان والپروئیک اسید با بسیاری از داروها می‌تواند باعث افزایش یا کاهش اثر دارو، افزایش عوارض جانبی یا تغییر عملکرد کبد شود. برخی از مهم‌ترین داروهای دارای تداخل:

داروهای آرام‌بخش و ضد اضطراب

• بنزودیازپین‌ها: دیازپام، لورازپام، کلونازپام

• باربیتورات‌ها: فنوباربیتال، پنتوباربیتال

داروهای روانپزشکی

• آنتی‌سایکوتیک‌ها: ریسپریدون، اولانزاپین، کلوزاپین، کوتیاپین

• ضدافسردگی‌ها:

  • SSRI ها: سرترالین، فلوکستین، پاروکستین

  • سه‌حلقه‌ای‌ها: آمی‌تریپتیلین، نورتریپتیلین

داروهای تشنج

• لاموتریژین

• فنی‌توئین

• کاربامازپین

• توپیرامات

• لوتیراستام

این داروها ممکن است سطح والپروئیک اسید یا سطح خودشان را تغییر دهند.

سایر موارد مهم

• الکل

• داروهای ضدبارداری حاوی استروژن

• داروهای HIV

• ریفامپین

• اورلیستات

• زولپیدم

• وارفارین (خطر خونریزی)

اگر یکی از این داروها را مصرف می‌کنید، پزشک ممکن است:

• دوز را تغییر دهد

• دارو را عوض کند

• برنامه مصرف را اصلاح کند

• یا داروها را بدون تغییر ادامه دهد

وجود تداخل همیشه به معنای قطع مصرف نیست؛ مدیریت علمی آن اهمیت دارد.

همچنین باید پزشک را در جریان همه داروهای گیاهی، مکمل‌ها، الکل، کافئین زیاد و مواد دخانی گذاشت.

نکته مهم مشاوره‌ای

در صورت هرگونه سؤال یا نگرانی، بهتر است با یک روانپزشک خوب یا پزشک متخصص مغز و اعصاب مشورت کنید تا مصرف دارو کاملاً تحت کنترل باشد.