پانیک چیست؟ حمله پنیک و علائم آن

پنیک و پانیک چیست؟ هرآنچه باید درباره حملات پانیک بدانید

شاید تا به حال ذهن‌تان درگیر این سؤال شده باشد که پانیک چیست یا حمله پنیک چه تفاوتی با اضطراب معمولی دارد؟ شاید حتی خودتان یا یکی از نزدیکان‌تان تجربه‌ای از این نوع حملات داشته‌اید. حملات پانیک (که به آن پنیک نیز گفته می‌شود) یکی از شدیدترین واکنش‌های اضطرابی هستند که ممکن است ناگهانی و بدون هشدار قبلی رخ دهند. اما دقیقاً پنیک چیست؟ چه نشانه‌هایی دارد و چگونه می‌توان آن را درمان کرد؟

پانیک چیست؟

پانیک یا حمله پنیک، یک واکنش اضطرابی شدید و ناگهانی است که به صورت کوتاه‌مدت و بسیار شدید ظاهر می‌شود. این حالت معمولاً بدون دلیل مشخصی بروز می‌کند و حتی در شرایط کاملاً عادی نیز ممکن است فرد دچار آن شود. حمله پانیک نوعی اختلال روان‌شناختی محسوب می‌شود و در دسته اختلالات اضطرابی طبقه‌بندی می‌شود.

هرچند حمله پنیک ممکن است در هر سنی رخ دهد، اما معمولا بین سنین ۲۰ تا ۳۰ سالگی شایع‌تر است. در هنگام حمله، بدن فرد دچار واکنش‌های شدید فیزیکی و ذهنی می‌شود؛ مثل:

• تپش قلب ناگهانی و شدید
• تعریق زیاد
• احساس خفگی یا دشواری در تنفس
• لرزش یا کرختی اعضای بدن
• ترس از مرگ یا دیوانه شدن

افراد در این حالت ممکن است تصور کنند که دچار حمله قلبی شده‌اند یا در آستانه یک بحران جدی هستند، در حالی که در واقع با حمله پانیک روبرو هستند.

علت پانیک چیست؟ چرا دچار حمله پانیک می‌شویم؟

پانیک نتیجه‌ی ترکیبی از عوامل زیستی، روان‌شناختی و محیطی است. یعنی نه فقط مغز و هورمون‌ها درگیرن، بلکه افکار، سبک زندگی و حتی تجربیات گذشته هم نقش دارن. در ادامه به مهم‌ترین دلایل حمله پنیک اشاره می‌کنیم:

۱. عدم تعادل شیمیایی مغز

یکی از اصلی‌ترین دلایل، اختلال در تعادل مواد شیمیایی مغز مثل سروتونین و نوراپی‌نفرین هست. این مواد روی خلق‌وخو، اضطراب و واکنش‌های احساسی تأثیر می‌گذارن. وقتی این تعادل به هم می‌خوره، مغز ممکنه تهدیدی غیرواقعی رو بزرگ کنه و باعث حمله پانیک بشه.

۲. استعداد ژنتیکی

پژوهش‌ها نشون می‌ دهد افرادی که یکی از اعضای خانواده‌شون به اختلالات اضطرابی یا حملات پانیک مبتلا بوده، ریسک بیشتری برای تجربه این اختلال دارند. یعنی ممکنه ژنتیک شما، واکنش‌پذیری سیستم عصبی‌تون رو بالا برده باشد.

۳. استرس‌های شدید یا مزمن

گاهی اوقات بدن در برابر استرس‌های زیاد مثل:

• از دست دادن عزیز
• طلاق یا جدایی
• مشکلات شغلی یا مالی
• آسیب‌های روانی در کودکی

شروع به واکنش بیش از حد می‌کنه. وقتی استرس طولانی‌مدت بشه، سیستم عصبی بیش‌فعال می‌شه و می‌تونه به‌صورت ناگهانی و بی‌هشدار، حمله پانیک ایجاد کنه.

۴. الگوهای فکری منفی و ترس از ترس

افرادی که از تجربه اضطراب می‌ترسن (یعنی ترس از اینکه نکنه دوباره اضطراب یا حمله قلبی بگیرن)، درواقع بدنشون رو در حالت آماده‌باش نگه می‌دارن. همین چرخه می‌تونه خودش یه حمله پانیک جدید بسازه!

۵. مصرف محرک‌ها و مواد مخدر

کافئین زیاد، نیکوتین، الکل، مواد محرک مثل کوکائین یا حتی داروهای خاص، ممکنه سیستم عصبی رو تحریک کنن و در افرادی که زمینه دارن باعث بروز پانیک بشن.

۶. اختلالات زمینه‌ای دیگر

برخی افراد به اختلالات دیگری مثل اختلال اضطراب فراگیر (GAD)، PTSD، افسردگی یا OCD دچار هستن که حملات پانیک هم بخشی از این مشکلاته.

علائم حمله پانیک چیست؟

علائم حمله پانیک معمولاً به صورت ناگهانی و شدید ظاهر می‌شوند و می‌توانند فرد را بسیار نگران و وحشت‌زده کنند. این علائم عبارتند از:

تپش قلب سریع یا غیرعادی: احساس ضربان سریع یا قوی قلب که ممکن است فرد را به اشتباه به فکر حمله قلبی بیندازد.

تنگی نفس یا مشکل در تنفس: فرد احساس می‌کند که نمی‌تواند نفس بکشد یا در تنفس مشکل دارد.

عرق سرد: عرق کردن شدید بدون دلیل خاص، حتی در محیط‌های غیرگرم.

احساس تنگی در قفسه سینه: فرد ممکن است احساس کند که فشار زیادی به قفسه سینه‌اش وارد می‌شود.

سرگیجه یا احساس سبکی سر: فرد احساس از دست دادن تعادل یا سرگیجه شدید می‌کند.

لرزش یا لرزیدن بدن: ممکن است فرد بدنش را لرزان احساس کند.

احساس خفگی یا گلوگیر شدن: حس تنگی در گلو که ممکن است باعث نگرانی از عدم توانایی در بلعیدن یا نفس کشیدن شود.

دست‌وپای بی‌حس یا سوزن سوزن شدن: بی‌حسی یا احساس سوزن سوزن شدن در دست‌ها، پاها یا دیگر قسمت‌های بدن.

احساس جدایی از بدن یا واقعیت: برخی افراد ممکن است احساس کنند که بدنشان از آن‌ها جدا شده یا واقعیت اطرافشان به گونه‌ای غیرواقعی به نظر می‌رسد.

ترس از مرگ یا دیوانگی: فرد ممکن است احساس کند که در حال مرگ است یا در حال دیوانه شدن است.

این علائم به‌طور معمول تنها چند دقیقه طول می‌کشند، اما می‌توانند به قدری شدید باشند که فرد فکر کند در خطر جدی است. در صورتی که این حملات به‌طور مکرر رخ دهند، ممکن است فرد به اختلال پانیک مبتلا شود که نیاز به درمان و مشاوره تخصصی دارد.

عوامل تشدیدکننده حمله عصبی

۱. عوامل استرس زا که باعث شعله ور شدن اختلالات روانپزشکی می شود مثل: طلاق، ازدواج، مهاجرت، شکست عشقی و… اینها عوامل استرس زایی هستند که باعث رو آمدن اختلالات روانپزشکی در افراد مستعد می گردند طبعاً پانیک هم یکی از این اختلالات است.

۲. عواملی که اختصاصاً باعث تشدید یا شعله ور شدن حملات عصبی میشوند. برای اینکه این عوامل را شناسایی کنیم باید به مکانیسم پانیک نگاهی بیندازیم. در حمله پانیک علائم جسمانی به عنوان سرنخها و آغازکننده های ترس عمل می کنند و با ورود به سیکل معیوب، شدت این علائم و پیرو آنها وحشت افزایش می یابد تا یک حمله عصبی پانیک تمام عیار را رقم بزنند. نتیجه ای که میتوان از این مکانیسم گرفت این است که هر عاملی که یک احساس جسمانی که باعث برانگیختن ترس میگردد را میتوان بعنوان عامل تشدیدکننده پانیک به حساب آورد. مثلاً ورزش کردن چون باعث افزایش ضربان قلب میشود، مصرف برخی داروها که عوارض جسمانی دارند، برخی خوراکیها مثل قهوه که ممکن است سیستم سمپاتیک رافعال کنند و هرگونه هیجانی ممکن است شروع یا تشدیدکننده حملات عصبی باشند.

آیا حمله پانیک خطرناک است؟

حمله پانیک یا اختلال پانیک یک وضعیت اضطراب شدید است که علائمی مثل تپش قلب، تنگی نفس، سرگیجه، عرق سرد و احساس مرگ قریب‌الوقوع را ایجاد می‌کند. بسیاری از افراد که دچار این حملات می‌شوند، نگرانی‌هایی مانند سکته قلبی یا مغزی پیدا می‌کنند. خوشبختانه، این اختلال مرگبار نیست و هیچ تهدید جسمانی جدی به همراه ندارد. اما ترس از حملات ممکن است منجر به دوری از مکان‌های شلوغ یا مراجعه مکرر به اورژانس شود. اگرچه این حملات آسیب جسمانی ندارند، اما می‌توانند زندگی فرد را مختل کنند و بر سلامت روان تأثیر منفی بگذارند.

چرا حملات پانیک اتفاق می‌افتند؟

حملات پانیک ممکن است به دلایل مختلفی رخ دهند، از جمله اضطراب مزمن، استرس زیاد یا عدم تعادل شیمیایی در مغز. بدن در مواجهه با احساس تهدید یا خطر، واکنشی به نام “جنگ یا گریز” از خود نشان می‌دهد. در حالت عادی، این واکنش برای مقابله با خطرات واقعی مفید است، اما در حملات پانیک، بدن نسبت به خطرات غیرواقعی واکنش شدید نشان می‌دهد. این واکنش غیرضروری باعث ترس و وحشت بی‌دلیل می‌شود و فرد احساس می‌کند که در معرض تهدید است، حتی زمانی که هیچ خطری وجود ندارد.

حمله پانیک چطور رخ می‌دهد؟

حملات پانیک زمانی شروع می‌شود که فرد به‌طور ناگهانی احساس ناراحتی فیزیکی یا روحی می‌کند، مانند سرگیجه یا تپش قلب. این علائم باعث نگرانی شدید می‌شوند و فرد ترس از بیماری یا سکته را پیدا می‌کند. همین نگرانی و ترس از وضعیت بدتر، چرخه‌ای از اضطراب و حملات پنیک را ایجاد می‌کند. فرد ممکن است در حین حمله احساس کند که در حال مرگ یا دیوانگی است، در حالی که در واقع هیچ تهدید جسمانی وجود ندارد.

آیا حملات پانیک درمان‌پذیر هستند؟

خوشبختانه، حملات پانیک قابل درمان هستند. این درمان می‌تواند شامل مشاوره روانشناسی، روش‌های درمانی مانند CBT (درمان شناختی رفتاری)، دارودرمانی یا ترکیبی از این‌ها باشد. بهترین روش برای مدیریت حملات پانیک، آگاهی از ماهیت آنها و یادگیری نحوه مقابله با ترس‌های بی‌دلیل است. بسیاری از افراد به دلیل ترس از حمله بعدی، از درمان خودداری می‌کنند، اما درمان به‌موقع می‌تواند به فرد کمک کند تا کنترل بیشتری بر زندگی‌اش داشته باشد و از حملات پانیک رهایی یابد.

✔️راه‌های درمان پانیک (همه درمان ها)

نفس عمیق بکشید

نفس کشیدن عمیق می‌تواند علائم حمله پانیک را کاهش دهد. با تمرکز روی نفس‌های عمیق از طریق دهان، احساس کنید که هوا به‌آرامی به سینه و شکم شما وارد می‌شود و دوباره به‌آرامی از آن‌ها خارج می‌شود. این کار را چهار بار انجام دهید و یک ثانیه بین هر نفس مکث کنید. این روش می‌تواند کمک زیادی به کاهش اضطراب ناشی از حملات پانیک کند.

تشخیص درست حمله پانیک و حفظ آرامش

اگر متوجه شوید که دچار حمله پانیک هستید و نه حمله قلبی، می‌توانید به خود یادآوری کنید که این شرایط موقتی است و به زودی برطرف خواهد شد. با شناخت علائم حمله پانیک و تسلط بر آن‌ها، می‌توانید آرامش خود را حفظ کرده و از شدت حمله بکاهید.

بستن چشم‌ها و غلبه بر استرس

در محیط‌های شلوغ و پر از محرک‌های بصری، حملات پانیک ممکن است شدیدتر شوند. در چنین شرایطی، بستن چشم‌ها می‌تواند کمک کند تا از تحریک‌های اضافی کاسته شود و تمرکز شما بر روی تنفس راحت‌تر شود. این تکنیک می‌تواند به شما در کنترل حمله پانیک کمک کند.

تمرین ذهن آگاهی

ذهن آگاهی می‌تواند کمک بزرگی برای مقابله با احساس جدا شدن از واقعیت در هنگام حمله پانیک باشد. این روش به شما این امکان را می‌دهد که احساسات و افکار خود را در لحظه‌ی حال شناسایی کرده و از شدت اضطراب بکاهید. با تمرین ذهن آگاهی، می‌توانید به راحتی از حملات پانیک عبور کنید.

روان درمانی

درمان شناختی رفتاری (CBT) یکی از روش‌های مؤثر روان درمانی است که به شما کمک می‌کند تا افکار و احساسات خود را شناسایی کرده و آن‌ها را تغییر دهید. در این درمان، یک روانشناس متخصص به شما کمک می‌کند تا محرک‌های حملات پانیک را شناسایی کرده و با تغییر واکنش‌های خود به این محرک‌ها، حملات پانیک را کاهش دهید.

مصرف داروهای ضدافسردگی و ضداضطراب

برخی از داروهای ضد افسردگی و داروهای ضداضطراب می‌توانند حملات پانیک را کاهش دهند. این داروها می‌توانند به کاهش شدت حملات کمک کنند، اما باید تحت نظر پزشک مصرف شوند تا از عوارض جانبی جلوگیری شود. مصرف خودسرانه داروها می‌تواند مشکلات بیشتری ایجاد کند.

تکنیک‌های آرام‌سازی

تکنیک‌های آرام‌سازی مثل یوگا و مدیتیشن می‌توانند به کاهش استرس و اضطراب کمک کنند. این روش‌ها به شما یاد می‌دهند که چگونه بدن و ذهن خود را آرام کنید و از واکنش‌های شدید پانیک جلوگیری کنید. یوگا به‌ویژه برای تقویت تمرکز و کاهش تنش‌های عضلانی بسیار مؤثر است.

آموزش‌های تنش‌زدایی عضلانی (PMR)

تنش‌زدایی عضلانی یک تکنیک است که در آن شما به‌طور متمرکز، عضلات خود را از بالا به پایین بدن، یکی یکی، منقبض و سپس رها می‌کنید. این تمرین به کاهش تنش‌های فیزیکی که ممکن است موجب یا شدت حملات پانیک شوند، کمک می‌کند.

تغذیه مناسب

تغذیه نقش مهمی در مدیریت اضطراب و حملات پانیک دارد. برخی از مواد غذایی مانند کافئین، قند و غذاهای پردازش‌شده می‌توانند علائم پانیک را تشدید کنند. در مقابل، تغذیه سالم با میوه‌ها، سبزیجات و غذاهای غنی از مواد مغذی می‌تواند به تقویت سیستم عصبی و کاهش اضطراب کمک کند.

گروه درمانی (Group Therapy)

در گروه درمانی، افراد مبتلا به اختلال پانیک با یکدیگر ملاقات کرده و تجربیات خود را به اشتراک می‌گذارند. این نوع درمان می‌تواند به افراد کمک کند تا احساس تنهایی کمتری داشته باشند و از تجربیات یکدیگر بیاموزند. همچنین در گروه درمانی، از روش‌های درمانی مشابه درمان شناختی رفتاری (CBT) استفاده می‌شود.

هیپنوتیزم درمانی

هیپنوتیزم درمانی ممکن است برای برخی از افراد مبتلا به پانیک مفید باشد. در این روش، از تکنیک‌های هیپنوتیزم برای کمک به فرد در آرام‌سازی و تغییر رفتارهای اضطرابی استفاده می‌شود. هدف این است که فرد در حالت آرامش به الگوهای فکری و رفتاری جدید دست یابد.

تحرک و ورزش

ورزش منظم می‌تواند به کاهش اضطراب و استرس کمک کند. فعالیت‌های فیزیکی مانند پیاده‌روی، دویدن یا شنا می‌توانند به افزایش سطح اندورفین‌ها (هورمون‌های خوشحالی) و بهبود وضعیت روانی کمک کنند. ورزش همچنین می‌تواند به بهبود خواب و کاهش تنش‌های عضلانی ناشی از حملات پانیک کمک کند.

درمان‌های تجربی (Exposure Therapy)

در این روش، فرد به‌تدریج با موقعیت‌ها و شرایطی که ممکن است باعث پانیک شوند، روبرو می‌شود. هدف از این درمان این است که فرد یاد بگیرد که این موقعیت‌ها تهدیدی برای سلامتی او ندارند و بنابراین می‌تواند به مرور زمان به آن‌ها عادت کند و ترس خود را از دست بدهد. این روش تحت نظر یک درمانگر متخصص انجام می‌شود.

درمان حمله عصبی با نوروفیدبک

روش نوروفیدبک یکی از بهترین درمان‌های غیر دارویی برای اختلال پانیک است. در این روش، مغز شما آموزش می‌بیند که خود را اصلاح کرده و اضطراب به‌طور ریشه‌ای رفع شود. نوروفیدبک هیچ عارضه جانبی ندارد و تاثیر آن در درمان پانیک ماندگار است. این روش به‌ویژه برای کسانی که به دنبال درمان‌های بدون دارو هستند، گزینه‌ای عالی است.

چگونه به خود کمک کنیم؟

متأسفانه هر چه بیشتر مقاومت کنیم و از حمله هراس خود بترسیم، قوی‌تر می‌شود. چرا؟ چون ما به خود اجازه نمی دهیم که یاد بگیریم با وجود این هجوم شدید ترس و با وجود تفسیرهای فاجعه آمیز ما، هیچ تهدید واقعی وجود ندارد. در عوض، فریب واکنش ترس خود را می خوریم. اما اگر بخواهیم پرده را کنار بزنیم، تجربه پیچیده وحشت را برای آنچه واقعاً هست مشاهده می‌کنیم: ترس ساده و آشنا.  این طور است که می‌فهمیم چگونه رفتار کنیم.

متوقف کردن چرخه پانیک، نه تنها شدت آن را کم می‌کند بلکه از دفعات رخ دادن آن نیز می ‌کاهد. اما همین کار به ظاهر ساده، در عمل بسیار دشوار است. اما شما تنها نیستید. کمک گرفتن از روان پزشک و درمان دارویی با همراهی یک دکتر درمان پانیک پیش رفتن شما در این راه را تسهیل خواهد کرد.

منابع

• American Association of Family Physicians. Panic Disorder. (https://familydoctor.org/condition/panic-disorder/) Accessed 8/13/2020.
• Anxiety and Depression Association of America. Panic Disorder. (https://adaa.org/understanding-anxiety/panic-disorder) Accessed 8/13/2020.
• Merck Manual. Panic Attacks and Panic Disorder. (https://www.merckmanuals.com/home/mental-health-disorders/anxiety-and-stress-related-disorders/panic-attacks-and-panic-disorder) Accessed 8/13/2020.
• National Institute of Mental Health. Panic Disorder: When Fear Overwhelms. (https://www.nimh.nih.gov/health/publications/panic-disorder-when-fear-overwhelms/index.shtml) Accessed 8/13/2020.