درمان وسواس شستشو و معرفی علائم و نشانه ها

درمان وسواس شستشو در روانشناسی کار آسانی است! اگر شستن بیش از حد دست ها و وسایل تان در طول روز برای شما و اطرافیانتان تبدیل به یک مسئله آزار دهنده شده است، باید به فکر درمان وسواس شست و شو باشید، به احتمال زیاد شما دچار وسواس فکری و عملی (ocd) از نوع وسواس شست و شو شده اید و نشانه آن است که به دنبال درمان وسواس شستشو باشید.

وسواس شست و شو دست چیست؟

افرادی که دستان خود را زیاد می شویند، در تلاش برای تسکین ناراحتی شدید و ترس وسواسی و غیرمنطقی از آلودگی هستند. شستن مکرر دست ها اغلب باعث تغییرات قابل توجه پوست دست ها یا تشدید بیماری های پوستی از قبل موجود می شود.

اگر شستن بیش از حد دست ها و وسایل تان در طول روز برای شما و اطرافیان تان تبدیل به یک مسئله آزار دهنده شده است، به احتمال زیاد شما دچار وسواس فکری و عملی (ocd) شده اید. Germaphobia یا همان ترس از کثیفی باعث شستن بیش از حد دست ها می باشد که علی رغم شستشوی زیاد باز هم احساس کثیفی در فرد از بین نمی رود. وسواس شستشو به دو شکل نمود پیدا می کند:

• تردید در رابطه با تمیز بودن
• غیر قابل تحمل بودن این تردید

وسواس شستشو می تواند روند طبیعی زندگی فرد را مختل کند. این افراد به مرحله ای می رسند که هیچ گاه عمیقا احساس تمیزی در آن ها دیده نمی شود و کیفیت کارهیچ کس، حتی بهترین نظافت چی ها را هم قبول ندارند.

البته این نکته را در نظر داشته باشید که شستن دست ها و رعایت بهداشت فردی از بهترین راه های جلوگیری از ورود بیماری ها به بدن است اما باید در نظر داشت این پیشگیری ها نباید افراطی باشد و در روند زندگی فرد اختلال ایجاد کند، چرا که تبدیل به وسواس خواهد شد.

چه کسانی مستعد وسواس شست و شو هستند؟

شستن اجباری دست در بیماران مبتلا به اختلال وسواس فکری اجباری (OCD) رخ می دهد. OCD با افکار، تصاویر یا اجبارهای وسواسی و تکراری همراه با اجبار که شامل رفتارهای تکراری است، مشخص می شود. این کارها برای کاهش اضطراب و ناراحتی مربوط به وسواس های فکری فرد انجام می شود. OCD یک اختلال شایع است که شیوع آن در طول زندگی در سراسر جهان 2٪ در جمعیت عمومی تخمین زده می شود. تقریباً 16 درصد از بیماران مبتلا به OCD از نوع وسواس شستشو رنج می برند که با شستن مکرر و اجباری دست ها تا 50 تا 100 بار در روز مشخص می شود.

شستن اجباری دست چگونه تشخیص داده می شود؟

شستن اجباری دست پس از گرفتن شرح حال و معاینه بالینی دقیق و کامل تشخیص داده و مشخص می شود. شستن اجباری دست ممکن است شبیه به مشکلات پوستی زیر به نظر برسد (یا ممکن است در کنار هم وجود داشته باشند) از جمله:

• درماتیت دست
• درماتیت تماسی آلرژیک
• درماتیت تماسی تحریک کننده
• درماتیت شغلی

چه ارتباطی بین شستن و وسواس وجود دارد؟

ویرایش جدید راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5) یک راهنمای معتبر برای مشکلات روانی است. این منبع OCD را به عنوان اختلالی توصیف می کند که باعث می شود افراد افکار ناراحت کننده و تصاویر ذهنی را تجربه کنند که از بین نمی روند.

در پاسخ به این افکار ناخواسته، افراد مبتلا به OCD ممکن است تمایل شدیدی برای تکرار برخی اعمال داشته باشند. اعمال ممکن است رفتارهای فیزیکی (مانند چیدمان اشیاء به ترتیب خاص) یا ذهنی (مانند نماز خواندن به روشی خاص) باشند.

برخی از افراد احساس می کنند که انجام این اقدامات یک تهدید را خنثی می کند، یک فکر وسواسی را متوقف می کند، یا اضطرابی را که افکار ناخواسته ایجاد می کند تسکین می دهد. DSM-5 تأکید می کند که اعمال اجباری می توانند زمان زیادی را به خود اختصاص دهند. آنها می توانند زندگی اجتماعی، تحصیلی یا حرفه ای فرد را مختل کنند. نیاز به انجام دقیق مناسک و اعمال اجباری می تواند باعث اضطراب جدی شود.

OCD بسیار بیشتر از میل به کار یا زندگی در یک محیط تمیز یا میل به تمیزی است. وسواس شامل یک نیاز ناتوان کننده و ناراحت کننده برای تمیز کردن و پاکیزگی نواحی خاص است.

مقاله مرتبط: درمان وسواس نجسی و پاکی

علائم اختلال وسواس شستشو

• پس از این که دست های خود را شسته است همچنان به این فکر می کند که شاید نقطه ای از دست هایش را اتفاقی نشسته باشد و یا اینکه کاملا دست هایش پاکیزه نشده است.
• برای شستن دست های خود یک روند مرتب و برنامه ریزی شده دارد که در صورت رعایت نکردن هریک ازمراحل پیش فرض و یا فکر کردن راجع به این که شاید دستش را درست نشسته باشد، دوباره از مرحله اول شروع به شستشو می کند.
• فرد مبتلا به این اختلال به شدت از محیط هایی که در معرض آلودگی هستند دوری می کنند.
• افراد مبتلا عموما دست هایی قرمز، خام و چاق دارند.

در نهایت اگر اضطراب شما برای آلودگی در روند زندگی شما تاثیر منفی گذاشته است باید با مراجعه به یک دکتر درمان وسواس درجهت بهبود خود اقدام کنید.

علل رایج برای OCD چیست؟

حدود 2 درصد از جمعیت عمومی مبتلا به OCD هستند. این اختلال در سنین پایین‌تر در مردان ظاهر می‌شود. با این حال، در میانسالی، زنان بیشتر از مردان علائم OCD را دارند.

عوامل رایجی که باعث اختلال وسواس فکری می شود عبارتند از:

ژنتیک

محققان به بررسی تأثیر ژنتیک بر روی اینکه آیا فردی به OCD مبتلا می شود یا خیر، ادامه می دهند. اما در حال حاضر، دانشمندان می‌دانند که اگر والدین یا خواهر یا برادر شما مبتلا به OCD باشند، احتمال ابتلای شما به این بیماری بیشتر است. برخی از مطالعات دریافته اند که ابعاد علائم مربوط به تمیز کردن و OCD به احتمال زیاد در خانواده ها وجود دارد.

ساختار مغز

محققان در حال یافتن تفاوت هایی در ساختار مغز افراد مبتلا به OCD و تفاوت در نحوه عملکرد مغز آنها هستند. به عنوان مثال، یک مطالعه در سال 2017 نشان داد که در افراد مبتلا به OCD، اتصال و فعالیت بیشتری در بخش‌هایی از مغز که با شکل‌گیری عادت و در بخش‌هایی که احساسات را پردازش می‌کنند – به ویژه ترس، وجود دارد.

اسکن‌های مغزی همچنین تفاوت‌هایی را در گیرنده‌های استروژن و میزان ماده سفید و خاکستری در مغز افراد با علائم آلودگی و تمیزی نشان می‌دهد. درک تفاوت ها در ساختارهای مغز مهم است زیرا ممکن است به جهت های جدیدی برای درمان این بیماری اشاره کند.

محیط زیست

پژوهشگران رفتاری مدت‌هاست که می‌دانند استرس و ضربه با میزان بالاتر ابتلا به OCD مرتبط است. به عنوان مثال، مطالعه سال 2015 که شامل 22084 دوقلو سوئدی بود، نشان می‌دهد که دو نوع آسیب دوران کودکی احتمالاً منجر به علائم OCD می‌شوند: سوء استفاده و اختلال در خانواده.

درمان وسواس شستشو، روش ها

OCD با تمیز کردن اجباری چگونه درمان می شود؟

OCD به خوبی مورد بررسی قرار گرفته است. پزشکان، روانپزشکان و روانشناسان تعدادی درمان پیدا کرده اند که می تواند علائم شما را کاهش داده و عملکرد روزانه شما را بهبود بخشد.

درمان شناختی رفتاری

درمان شناختی رفتاری (CBT) یک درمان موثر برای بسیاری از افراد مبتلا به OCD است. در یک جلسه CBT، با یک تراپیست ملاقات می‌کنید که می‌تواند با شناسایی الگوهای فکری که دیدگاه شما را نسبت به واقعیت مخدوش می‌کند و باعث استرس می‌شود، به کاهش اضطراب شما کمک کند. سپس درمانگر شما می تواند به شما کمک کند یاد بگیرید که این افکار را به روش های سازنده بازسازی کنید.

مطالعات نشان داده اند که CBT ارتباطات را در سراسر مغز تقویت می کند، به خصوص در مناطقی که با توانایی شما در کنترل تفکر و تعادل احساسات سروکار دارد.

مواجهه سازی و پیشگیری از پاسخ

مواجهه و پیشگیری از پاسخ (ERP) نوع دیگری از درمان است که در درمان OCD موثر شناخته شده است. در ERP، شما و درمانگرتان با هم کار می کنید تا محرک های بیرونی و درونی وسواس را شناسایی کنید که باعث استرس شما می شود و شما را به رفتار اجباری وادار می کند.

شما همچنین افکار وسواسی و رفتارهای اجباری خود را برای درمانگر خود شرح می دهید. شما توضیح می‌دهید که اگر رفتار یا مناسکی را انجام ندهید، چه اتفاقی می‌افتد. سپس درمانگر به شما کمک می‌کند تا به تدریج با موقعیت‌های استرس‌زا روبرو شوید – هم در تخیل و هم در زندگی واقعی – بدون استفاده از اجبار.

دارودرمانی وسواس

روانپزشک ممکن است برای کاهش علائم OCD یک داروی ضدافسردگی تجویز کند. برخی از رایج‌ترین داروهایی که برای OCD تجویز می‌شوند عبارتند از:

• آنافرانیل
• فلووکسامین
• پاکسیل
• پروزاک
• زولافت

اگر یکی از این داروها را برای درمان OCD مصرف می کنید، مهم است که قبل از تغییر دوز با روانپزشک خود صحبت کنید.

شما نباید مصرف داروی خود را به طور ناگهانی قطع کنید، زیرا در برخی موارد ممکن است باعث موارد زیر شود:

• عود علائم شما
• تغییرات جدی در خلق و خوی شما
• افزایش خطر افکار خودکشی

تحریک عمیق مغز

اگر روش‌های درمانی محافظه‌کارانه‌تر برای شما کارساز نباشد، پزشک ممکن است تحریک عمیق مغز (DBS) را توصیه کند. در طول DBS، پزشکان الکترودهایی را در نواحی مورد نظر مغز شما کاشت می کنند. الکترودها پالس های الکتریکی تولید می کنند که ممکن است به تغییر افکار و رفتار شما کمک کند.

تحریک مغناطیسی ترانس کرانیال

تحریک مغناطیسی ترانس کرانیال (TMS) روش دیگری است که باید در نظر بگیرید اگر سایر درمان ها به شما کمک نمی کنند.

در طول TMS، پزشک یک سیم پیچ الکترومغناطیسی را روی سر شما قرار می دهد. میدان های مغناطیسی در تلاش برای کاهش علائم OCD با سلول های عصبی در مغز شما تعامل دارند.

درمان وسواس خود را با آرامش آغاز کنید

از دلایلی که سراغ تمیزکاری های افراطی می رویم استرس های روزانه است. در واقع در تلاش ایم با خسته کردن خودمان این دغدغه هارا فراموش کنیم. مشکل اساسی از جایی آغاز می شود که به صورت ناخودآگاه با فریب دادن و خسته کردن بیش از حد، خودمان را تا حد بیهوشی می بریم که دیگر به مسئله تمیزی نتوانیم فکر کنیم. بهتر است در اولین وهله برای رسیدن خود به آرامش قدمی برداریم.

برنامه نظافت خانه تان را تغییر دهید

برخی از کارها را در نظافت خانه که به طور روتین انجام می دادید کم کم انجام ندهید ویا آن را جا بیندازید. زمان شروع کارهایتان را به تاخیر بیندازید اما در زمانی که قبلا تمام شان می کردید دست از کار بکشید( کوتاه کردن زمان نظافت ). کار امروزتان را به فردا یا همان شنبه ای که هرگز نمی آید موکول کنید.

در اولین مرحله اگر از شما پرسیده شود دلیل این همه تمیز کاری چیست؟ حتما جواب خواهید داد که هر کسی خانه ی تمیز بدون میکروب را دوست دارد اما اگراندکی فراتر برویم و به آن فکر کنید که یک روز خانه تان را تمیز نکرده اید، چه احساسی دارید؟ حتما حس خفگی به شما دست می دهد و مضطرب می شوید. اشکالی ندارد این وضعیت را تحمل کنید، به مرور زمان حالتان بهتر خواهد شد.

چند قدم برای از بین بردن وسواس شستشو

1- طبقه بندی ترس ها

ابتدا باید به کمک روان درمان گر خود آلودگی هایی را که در نظر فرد وحشت آور است را بر اساس شدت ترس از شدید ترین به ضعیف ترین طبقه بندی کرد، که در افراد مختلف متفاوت است. مثلا ممکن است برای فردی که وسواس شستشو دارد بودن یک دستمال کثیف بر روی مبل قابل تحمل باشد ولیکن دست زدن بر روی همان مبل در صورتی که تمیز نباشد برایش غیر قابل تحمل باشد.

2- خودنظارتی

در این مرحله به بیمار گفته می شود که دفعاتی را که دست های خود را شستشو می دهد یادداشت کند و در نهایت با نظارت به آن می تواند روند بهبود خود را با سرعت بیشتری طی کند. کاربرد این روش در مرحله مواجهه سازی مشهود خواهد شد. برای بررسی میزان موفقیت بیمار در انجام تمرین هایش و توجه به این نکته که چه میزان پیشرفت داشته است، کاربرد خوبی خواهد داشت زیرا بیمار خود به این قضیه واقف می شود که چقدر افراطی و غیر طبیعی دست های خود را شسته است و پس از آن در جهت اصلاح خود بیشتر تلاش می کند. پس بهتراست همه رفتار های خود را در این باره ثبت کند و بر آن نظارت داشته باشد.

3- مواجه سازی و درمان وسواس شستشو

در این مرحله روانشناس باید بیمار را با موارد نوشته شده در فهرست بالا مواجه کند (به ترتیبت از کمترین ترس به بیشترین ترس) باید تلاش کند خود را کنترل کند و هرگز دست هایش را به طور وسواس گونه شست وشو ندهد (شستن عادی بلامانع است). این روش سریع ترین روش برای بهبود علائم وسواس شستشو است که در اکثر بیماران جواب می دهد.

4- مواجه سازی مجدد

بیمار پس از اینکه دست هایش را به طور عادی و بدون علائم وسواس گونه شست و شو داد، باید مجددا در معرض آلودگی قرار بگیرد. طبیعتا برخی بیماران در این مرحله مقاومت خود را از دست داده و از ادامه درمان امتناع می کنند، اما این نکته را بدانند که انجام این مرحله در تسریع روند درمان اثر فوق العاده ای دارد. هدف از این مرحله این است که بیمار این نکته را متوجه شود که غیر ممکن است یک فرد و یا یک شیئ همیشه پاکیزه بماند. درمانگر در این روش به فرد مبتلا این حس را منتقل می کند که می توان آلوده بود ولی حس تمیزی داشت. تردید بیمار در رابطه با تمیز بودن را نیز این روش درمان می کند.

5- نکات قراردادی

شدت، روند و روش درمان وسواس شستشو در افراد مختلف، با یکدیگر متفاوت است، درمانگرها برای هر فرد طی درمان مسائلی را در نظر می گیرند، مثلا ممکن است برای یک فرد در لیست، دست زدن به درب جز مواردی باشد که باید با خود تکرار کند که این چیزه خیلی آلوده ای نیست و با شستن ساده هم دست پاکیزه می شود و نباید هراسی از آن داشت، اما درب سرویس بهداشتی فعلا جز آن قرار داد نیست. اگر احیانا بیمار به درب سرویس بهداشتی دست زد و دست ها خود را به روش وسواس وارانه خود شست باید بعد ازآن حتما به درب دست بزند.

کلام آخر در رابطه با وسواس شست و شو

اگر به وسواس شستشو مبتلا هستید و هنوز هیچ اقدامی در جهت درمان انجام نداده‌اید، بدانید که این بیماری در بسیاری از موارد قابل درمان است. پس چرا وقتی امید بهبودی هست، دست روی دست گذاشته‌اید تا تمیزکاری و شستشوی افراطی همه‌ی قوای جسمی‌تان را تحلیل ببرد! پژوهش‌های متعدد نشان داده است زمانی که درمان به شیوه‌ی درست انجام شود، علائم وسواس در ۸۰ درصد بیماران بهبود می‌یابد. راهکارهای درمانی مؤثر در این زمینه پیوسته در حال به‌‌روز رسانی هستند و چه بسا در آینده‌ی نزدیک برای آن دسته از بیمارانی که سخت‌تر نسبت به درمان جواب می‌‌دهند نیز درمان قطعی کشف شود.