بازی درمانی کودکان
لحظاتی که بیشتر احساس سرزندگی و انرژی می‌کنیم، اغلب در زمان‌های بازی است (پرایس، 2022).
“بازی در ذات خود یک فعالیت خلاقانه، خودانگیخته و اغلب لذت بخش است” (Meersand & Gilmore, 2017, p. 19). به عنوان یک درمان، این یک درمان مشتق شده از روانکاوی است که به مهارت، دانش و منابع درمانگر نیاز دارد. هنگام کار با کودکان، بازی درمانی می تواند موانع را از بین ببرد و ایجاد رابطه را بهبود بخشد و یک محیط امن و انگیزشی برای نتیجه درمانی بهتر ایجاد کند.
بازی درمانی چیست؟ یک تعریف
“بازی به عنوان یک ظرفیت در حال ظهور ارگانیک، یک حالت طبیعی ابراز وجود و یک رسانه ایده آل برای برقراری ارتباط و ایجاد روابط با کودکان بین سنین 3 تا 8 یا بیشتر است” (Meersand & Gilmore, 2017, p. 18).
بازی و سایر کارکردهای نمادین در مراحل اولیه رشد کودک از جمله زبان روایی و ذهنیت ظاهر می شوند. این شامل «تبدیل تجربه منفعل به تسلط فعال است. تعدیل تأثیرات شدید؛ معنا بخشیدن به وقایع پر احساس. تلاش بر دیدگاه دیگران؛ و نقش‌ها و هویت‌های نمونه‌گیری» (Meersand & Gilmore, 2017, p. 437).
در اوایل، روانکاوان به سرعت بازی را به عنوان فرصتی برای تحقق آرزوها، جذب واقعیت و تسلط بر اضطراب های رشدی تشخیص دادند (Meersand & Gilmore, 2017). اخیراً، تحقیقات، بازی درمانی را به عنوان ابزاری قدرتمند در درمان کودکان، ارائه دهنده وسیله ای برای برقراری ارتباط، ایجاد رابطه و یک اقدام درمانی می دانند.
نظریه های روان پویشی معاصر همچنین بازی درمانی را شامل عناصر تعریف کننده زیر می دانند (Meersand & Gilmore, 2017):
- بازی درمانی دریچه ای به اضطراب ها و خیالات مربوط به سن ارائه می دهد و برای ارتباط، ارزیابی و درمان، به ویژه در کودکان کوچکتر، قدرتمند است.
- بازی درمانی اطلاعات حوزه های مختلف را در بر می گیرد و اهمیت عوامل بیولوژیکی، روابط دلبستگی و تأثیرات فرهنگی را برای کودک مشخص می کند.
به این ترتیب، بازی درمانی به عنوان یک زبان مناسب رشد برای کار با کودکان شناخته می شود و به ارتقای رابطه بین درمانگر و مراجع به عنوان یک عامل اصلی شفابخش برای کودکانی که مشکلات بافتی، رشدی و درونی را تجربه می کنند، کمک می کند (کرنشاو و استوارت، 2014).
بازی همچنین این پتانسیل را دارد که به کودکان کمک کند تا بسیاری از مهارت‌های تأییدکننده و تقویت کننده زندگی، از جمله مقابله، را بیاموزند و رشد دهند. “در بازی درمانی، بازی در ارائه دیدگاه جدیدی به خود و/یا محیط، که در قلب تاب آوری به عنوان یک قدرت درمانی بازی قرار دارد، دگرگون کننده می شود” (Crenshaw et al., 2015, p. 33).
مدت بازی درمانی معمولی 30 تا 40 دقیقه یک بار در هفته است و می تواند بین 18 تا 20 جلسه طول بکشد. در طول درمان، والدین تشویق می شوند تا کنترل بازی را از درمانگر شروع کنند و در نتیجه پیوندهای درونی خانواده قوی تری ایجاد کنند (شبکه دلبستگی و تروما، 2020).
چهار نظریه رایج بازی درمانی
بازی درمانی کودک محور
مانند سایر بازی درمانی ها، بازی درمانی کودک محور، بازی را به عنوان یک زبان رشدی مناسب برای درمان کودکان می شناسد.
با این حال، تفاوت آن در این است که تمرکز آن بر “رابطه و محیط به عنوان منابع سلامت و عملکرد” است، با درک و پذیرش جهان کودک توسط درمانگر، پذیرش درمان، و پتانسیل حرکت به سمت “روش های خودافزاینده زندگی”. ” (Crenshaw & Stewart, 2014, p. 3).
در راستای درمان شخص محور:
- میدان ادراکی مراجع به عنوان “واقعیت” آنها در نظر گرفته می شود.
- مراجع به سمت استقلال، بلوغ و شکوفایی خود تلاش می کند.
- مراجع به گونه ای رفتار می کند که با خودپنداره او سازگار باشد.
- مراجع به عنوان یک کل سازمان یافته عمل می کند.
در نهایت، زمانی که به کودک یک محیط گرم و صمیمانه و یک رابطه واقعی داده می‌شود، آنها می‌توانند احساس راحتی کنند تا خودشان را ابراز کنند و مسیر خود را برای تغییر درمانی تعیین کنند (کرنشاو و استوارت، 2014).
بازی درمانی شناختی-رفتاری (CBPT)
CBPT “بخشی از رویکردهای شناختی-رفتاری است که با هدف از بین بردن و غیرفعال کردن رفتارهای اجتماعی ناسازگار و فوبیای منتسب به افکار ناکارآمد و جایگزینی آنها با افکار بهتر انجام می شود” (Obiweluozo و همکاران، 2021، ص 2).
در حالی که درمان شناختی-رفتاری عمدتاً کلامی است و بنابراین برای مراجعان کوچک تر مناسب نیست، وقتی با بازی ترکیب می‌شود، می‌توان از فانتزی و باورهای ساختگی برای درگیر کردن چندین فرآیند عاطفی از جمله ابراز احساسات، تنظیم هیجانی و یکپارچگی شناختی استفاده کرد. کرنشاو و استوارت، 2014).
CBPT مراجع را در فرآیندهای زیر درگیر می کند:
- حل مسئله بصیرتی و انعطاف پذیر
- تفکر متنوع
- در نظر گرفتن راهبردهای مقابله ای جایگزین
- افزایش احساسات مثبت
- بهبود آگاهی و درک عاطفی
بازی درمانی خانواده
بازی درمانی خانواده در تاریخ طولانی درمان هایی که برای حمایت و رسیدگی به رفاه فرد و خانواده به عنوان یک کل طراحی شده اند، جایگاهی دارد. بازی درمانی خانواده با دعوت از خانواده ها به “تصور و مشارکت در ایجاد دیدگاهی جایگزین از آنچه خانواده می تواند باشد” قدرت بازی را به خانواده ها بیاورد (Crenshaw & Stewart, 2014, p. 187).
این درمان این پتانسیل را دارد که مدل‌ها و ساختارهای ذهنی را تغییر دهد و زندگی روزمره را بازتعریف کند، به‌جای اینکه کودک را «اصلاح» کند، با خانواده به‌عنوان یک کل کار کند. به این ترتیب، درمانگر باید:
- علاقه واقعی و عمیق به کار با خانواده داشته باشید
- از روند خانواده درمانی لذت ببرید
- با ابهام راحت باشید
- به شاخص های کوچک و پیامدهای آنها برای الگوهای رابطه ای بزرگتر توجه کنید
- به همه اعضای خانواده احترام بگذارید
- از استقامت عاطفی بالایی برخوردار باشد
- سبک بازیگوش و حس شوخ طبعی واقعی را حفظ کنید
بازی درمانی روان پویا
“درمانگر روان پویشی دلایل رفتار را پیچیده تر از آنچه توسط رفتار قابل مشاهده آشکار می شود می بیند” (Crenshaw & Stewart, 2014, p. 66). بازی می تواند ابزار مفیدی برای بررسی این باشد که چگونه احساسات کودکان آنها را به سمت رفتارهای مشکل ساز خاص سوق می دهد و از مشکلات اساسی عمیق تر ناشی می شود.
بازی روان پویا فرض می کند که:
- علائم معنا دارند.
- مشکلات، ناشی از تعارضات ناخودآگاه و ناتوانی در جذب تجربیات طاقت فرسا و کنار آمدن با مشکلات رشد است.
- بازی کودکان نمادین است.
- رفتار کودکان با افکار مبتنی بر انتقال (در داخل و خارج از درمان) مشخص می شود.
- بازی به کودکان کمک می کند تا به سطوح بالاتری از عملکرد حرکت کنند، زیرا قبلاً توسط تروما یا تعارض درونی متوقف شده بودند.
فواید بازی درمانی چیست؟
بازی درمانی به عنوان “یک مداخله موثر برای مشکلات کودکان، مداخله ای که به طور منحصر به فردی به نیازهای رشدی کودکان پاسخ می دهد” شناخته می شود (براتون و همکاران، 2005، ص 385).
تحقیقات، مزایای گسترده ای را از اتخاذ تکنیک های بازی درمانی در درمان نیازهای رشدی منحصر به فرد و متنوع کودکان کشف کرده است (براتون و همکاران، 2005؛ Obiweluozo و همکاران، 2021؛ کمک به کودکان، 2019).
- بازی درمانی فرصت‌های درمانی را برای کودکان (معمولاً زیر ۱۱ سال) که فاقد ظرفیت کامل برای تفکر انتزاعی هستند، ارائه می‌کند.
- در صورت کمبود مهارت های کلامی، وسیله ارتباطی عینی و قابل دسترس را فراهم می کند.
- مواد و فرصت هایی را برای نمایش احساسات، تجربیات و افکار به صورت نمادین یا مستقیم ارائه می دهد که نمی توانند از طریق کلمات بیان کنند.
- از کودکان در پر کردن شکاف بین تجربیات و درک حمایت می کند.
- فرصت هایی برای بینش، حل مسئله و تسلط بر مهارت فراهم می کند.
- جنبه های اجتماعی، رفتاری و شناختی احساسات را درک می کنند.
- کودکان را تشویق می کند تا راه حل های جدید و خلاقانه ای برای مشکلات ایجاد کنند.
- بازی درمانی به کودکان کمک می کند تا نسبت به دیگران و آنچه فکر می کنند همدلی و احترام بگذارند.
- بازی درمانی به کودکان کمک می کند تا مهارت های اجتماعی و ارتباطی جدیدی بیاموزند.
چرا بازی درمانی؟ چگونه کار می کند؟
“بر خلاف بزرگسالانی که به طور طبیعی از طریق کلمات ارتباط برقرار می کنند، کودکان به طور طبیعی خود را از طریق دنیای واقعی بازی و فعالیت ابراز می کنند” (براتون و همکاران، 2005، ص 376).
کودک افکار، احساسات و عواطفی را که در غیر این صورت قادر به بیان معنادار از طریق کلمات خود نیستند بازی می کند (وست، 2022؛ براتون و همکاران، 2005).
همانطور که کودک احساسات خود را به طور مستقیم یا نمادین به نمایش می گذارد، درمانگر می تواند بینشی در مورد وضعیت عاطفی او به دست آورد. و بازی با هم محیط امنی را برای کودک فراهم می کند تا احساس خود را در حین تعامل با جهان و کسانی که در آن هستند و مهارت های مقابله، حل مسئله و تاب آوری را توسعه دهد بیان کند (West, 2022).
در حالی که بازی درمانی به طور معمول برای کودکان استفاده می شود، همچنین در نوجوانان و بزرگسالان نیز در درمان اضطراب، افسردگی، تروما و اختلالات رفتاری موثر است (وست، 2022؛ دویل و ماگور بلاچ، 2017؛ روزنووا و همکاران، 2022).
چه کسانی می توانند از بازی درمانی سود ببرند؟
بازی درمانی برای افراد مختلف سودمند است. در حالی که در درجه اول برای درمان کودکان استفاده می شود، می تواند برای جمعیت نوجوانان و بزرگسالان هم مفید باشد (Crenshaw & Stewart، 2014).
موارد زیر شامل نمونه ای از چهار گروه خاص است که تحقیقات نشان می دهد می توانند از بازی درمانی بهره ببرند.
بازی درمانی برای بزرگسالان
یک تحقیق سیستماتیک در سال 2017، کاربرد بازی درمانی را در توانبخشی بزرگسالان مبتلا به آسیب مغزی اکتسابی بزرگسالان مورد مطالعه قرار داد. بازی درمانی می تواند برای افرادی که آسیب مغزی و سکته های مغزی را تجربه کرده اند مفید باشد، به آنها کمک می کند تا تحرک، تعادل و استقلال را بهبود بخشند و نسبت به درمان های سنتی لذت بخش تر ارزیابی می شود (سایول و همکاران، 2017). بازی درمانی همچنین یک درمان موفقیت آمیز را در بزرگسالانی که ترومای شدید را تجربه می کنند است.
مطالعات نشان می‌دهند که بازی درمانی یک مداخله مؤثر برای کمک به مشتریان است «زیرا بازی به حوزه‌هایی از رشد اجتماعی، عاطفی و شناختی می‌پردازد که به دلیل مواجهه مزمن شخصی در اوایل دوران کودکی به خطر افتاده است» (اولسون-موریسون و هادسپت، 2017، ص 172).
بازی درمانی برای کودکان
بازی درمانی به عنوان درمانی برای کودکان بسیار ارزشمند است، به ویژه زمانی که آنها فاقد مهارت های کلامی برای به اشتراک گذاشتن احساسات خود هستند (کرنشاو و استوارت، 2014).
همچنین برنامه های غیرمعمول تری نیز وجود دارد.
نشان داده شده است که بازی درمانی شناختی رفتاری باعث کاهش اضطراب اجتماعی در کودکان مبتلا به لکنت می شود. نویسندگان یک مطالعه در سال 2021 پیشنهاد می‌کنند که برای جوانان مبتلا به نقص گفتار که مشکلاتی را در روابط اجتماعی خود تجربه می‌کنند، مانند گوشه‌گیری و عزت نفس پایین، ارزشمند است (Obiweluozo و همکاران، 2021).
تحقیقات دیگر ارزش بازی درمانی را برای حمایت از کودکانی که قلدری، ضربه روحی، طلاق و اضطراب را تجربه می کنند تایید کرده است (کرنشاو و استوارت، 2014).
بازی درمانی برای اوتیسم
بازی درمانی یک رویکرد بسیار موثر برای کودکان و نوجوانان در طیف اوتیسم است:
- افزایش مهارت های اجتماعی
- بهبود کنترل عاطفی
- کاهش احساسات منفی
- افزایش بیان کلامی
- بهبود فعالیت کلامی
- تقویت ارتباطات رابطه ای
- افزایش مهارت های مقابله ای و سازگاری
برخی از ویژگی های قرار گرفتن در طیف اوتیسم می تواند باعث ایجاد چالش هایی در بازی درمانی شود.
کودکان مبتلا به اوتیسم ممکن است به دلیل نقص در توجه مشترک برای ایجاد پیوندهای نزدیک تلاش کنند، که می تواند به پیوند درمانی آسیب برساند و در نهایت یک نتیجه درمانی موفق را در معرض خطر قرار دهد. علاوه بر این، کودکان ممکن است اسباب بازی یا بازی خاصی را که ترجیح می دهند داشته باشند و از بازی با دیگری امتناع کنند. مانند سایر درمان ها و جمعیت ها، توجه مثبت بی قید و شرط برای موفقیت حیاتی است (Crenshaw & Stewart, 2014).
بازی درمانی برای ADHD
“اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD) یکی از شایع ترین اختلالات عصبی رفتاری در کودکان است” (Crenshaw & Stewart، 2014، ص 415). جایی که زمانی به عنوان رفتار بیش فعال و بی توجه توصیف می شد، اکنون با نقص در عملکرد اجرایی و انگیزه مشخص می شود (کرنشاو و استوارت، 2014).
بازی درمانی در کودکان مبتلا به ADHD معمولاً شامل تکنیک‌های متعددی است و در کمک به آنها در یادگیری مهارت‌های سازگارانه‌تر، از طریق انجام دادن به جای اینکه به آنها گفته شود چگونه رفتار کنند، موفق بوده است.
در دوران نوجوانی، افراد مبتلا به ADHD می توانند بازی درمانی را ابزاری مفید برای بیان و ارتباط از طریق بازی بیابند.
نویسندگان یک مطالعه موردی اخیر گزارش کردند که بازی درمانی شناختی در کاهش اضطراب و پرخاشگری در کودک مبتلا به ADHD که آزار فیزیکی را تجربه کرده است، بسیار موثر است (حسنی و همکاران، 2021).
انواع بازی درمانی
در حالی که تئوری های مختلف بازی درمانی وجود دارد، بیشتر سبک های درمانی را می توان به مداخلات مستقیم یا غیر مستقیم تقسیم کرد (کرنشاو و استوارت، 2014).
بازی مستقیم
مداخلات مستقیم معمولاً شامل فعالیت‌های رفتاری، شناختی و هدایت‌شده، مانند بازی‌های رومیزی یا حل پازل می‌شود، و اغلب به عنوان غیرانسانی توصیف می‌شوند (براتون و همکاران، 2005).
چنین فعالیت‌هایی معمولاً مبتنی بر تکلیف، ساختارمند و هدف‌محور هستند تا پایان باز، و درمانگر مسئولیت تنظیم سرعت و شدت قرار گرفتن در معرض رویدادها و احساسات دردناک مانند غم و اندوه را بر عهده می‌گیرد (Obiweluozo و همکاران، 2021؛ Crenshaw et al. .، 2015).
میزان رهنمود متفاوت است و باید با توجه به نیازهای مراجع و محیط درمان او انعطاف پذیر باقی بماند. درمانگر ممکن است شخصیت‌ها یا تغییرات جدیدی را به بازی معرفی کند تا به کودک کمک کند تا به جلو حرکت کند و «نگیر» شود (Crenshaw et al., 2015).
غیر مستقیم
بر اساس برخی تحقیقات، مداخلات بازی درمانی غیر رهنمودی انسان گرایانه – یا کودک محور – اثرات درمانی مثبت قابل توجهی فراتر از مداخلات مستقیم ایجاد کرده است (براتون و همکاران، 2005).
به هر حال، مواقعی وجود دارد که کودک به راهنمایی دقیق درمانگر نیاز ندارد.
کودکان اغلب می توانند کارهای زیادی را از طریق بازی خود انجام دهند، به ویژه زمانی که اسباب بازی هایی ارائه می شود که به عنوان یادآوری ملایم (به ویژه در رابطه با تروما) بدون جهت روشن عمل می کنند (Crenshaw et al., 2015).
بازی درمانگر خوب، روانشناس با رویکرد بازی درمانی
دکتر مژگان سلطانی
دکتر طیبه موسوی
مریم چمن آرا
