درمان انواع فوبیا و ترس
شناخت انواع فوبیا و ترس، علائم فوبیا، محرکها و نحوه درمان دارویی و غیر دارویی آن
فوبیا، ترس شدید و اغراق آمیز از یک وضعیت یا یک چیز خاص است. افرا مبتلا به فوبیا ممکن است وقتی با منبع ترس خود روبرو می شوید، احساس ترس یا وحشت عمیقی را تجربه کنند. این ترس شدید می تواند از یک مکان، موقعیت یا یک شی خاص باشد. بر خلاف اختلالات اضطرابی عمومی، فوبیا معمولاً به چیزی خاص مرتبط است.
تأثیر فوبیا می تواند آزاردهنده یا شدیداً ناتوان کننده باشد. افراد مبتلا به فوبیا اغلب می دانند که ترس آنها غیرمنطقی است، اما نمی توانند کاری برای کنترل آن انجام دهند. چنین ترس هایی می توانند در کار، مدرسه و روابط شخصی تداخل ایجاد کنند.
انواع مختلف فوبیا
انجمن روانپزشکی آمریکا (American Psychiatric Association) بیش از ۱۰۰ نمونهی مختلف از فوبیا را به رسمیت شناخته است. در اینجا فوبیاهایی را معرفی میکنیم که بهطور عمومی رایجترند:
آگورافوبیا یا هراس از مکانهای باز (Agoraphobia)
این نوع فوبیا عبارت است از ترس از مکانها و موقعیتهایی که نمیتوانید بهراحتی از آن خارج شوید یا از آنها فرار کنید. آگورا در زبان یونانی بهمعنای میدانهای عمومی و بزرگ است. علت نامگذاری این فوبیا بهنام آگورافوبیا هم همین است، چراکه افرادی که دچار چنین اختلالی میشوند، از ترس مواجهه با مکانهای عمومی و شلوغ، در خانه میمانند.
بسیاری از افرادی که دچار آگورافوبیا هستند، درصورتیکه در مکانی عمومی و شلوغ قرار بگیرند، دچار حملهی هراس (Panic Attack) میشوند. حملهی هراس نوعی احساس ناگهانی و شدید وحشتزدگی است که تا چند دقیقه طول میکشد. علائم این حمله، مشابه علائم سکتهی قلبی است: فرد دچار تپش قلب شدید، تنگی نفس، لرزش بدن و [بهویژه] دست، سیاهی چشم و ازدسترفتن هوشیاری میشود. هنگامی که افراد با حملهی هراس روبهرو میشوند، خیال میکنند دچار سکته یا ایست قلبی شدهاند و سریعا نیازمند خدمات اورژانس پزشکیاند.
فوبیای اجتماعی یا اختلال اضطراب اجتماعی (Social Anxiety Disorder, Social Phobia)
هراس یا فوبیای اجتماعی که با نام «اختلال اضطراب اجتماعی» هم شناخته میشود، نوعی ترس یا نگرانی بسیار شدید درمورد موقعیتهای اجتماعی است و ممکن است منجر به انزوای شدید فرد شود. فوبیای اجتماعی گاهی اوقات ممکن است بهحدی شدید باشد که فرد را حتی برای انجام فعالیتهای سادهی اجتماعی، مانند خرید از فروشگاه یا پاسخ به تماسهای تلفنی، دچار وحشت شدید کند. افرادی که دچار فوبیای اجتماعی هستند، بهندرت در مکانهای عمومی رفتوآمد میکنند.
فوبیاهای ویژه
بسیاری از ما، اشیا یا وضعیتها و مکانهای خاصی را دوست نداریم، اما این بهمعنای داشتن فوبیا نیست؛ فوبیا یعنی احساس ترس بسیار شدید و وحشتگونه که زندگی معمولی فرد را دچار مشکل میکند. بعضی از رایجترین فوبیاهای ویژه از این قرارند:
گلوسوفوبیا یا ترس از سخنرانی عمومی (Glossophobia)
در این فوبیا فرد از قرار گرفتن در مقابل افراد مختلف یا صحبت برای آنها بهشدت احساس وحشت میکند. افراد مبتلا به این فوبیا حتی درصورتیکه خود را مقابل تعداد زیادی از مردم «تصور» هم کنند، باز دچار وحشت و علائم جسمانی مثل لرزش بدن و دست میشوند. البته درمان فوبیا یا ترس از سخنرانی به سادگی انجام میشود.
آکروفوبیا یا ترس از ارتفاع (Acrophobia)
افراد مبتلا به این فوبیا، از رفتن به کوهها، پلها و ساختمانهای بلند اجتناب میکنند. علائم جسمانی این فوبیا شامل سرگیجه، تعرق و احساس ازدسترفتن هوشیاری است.
کلاستروفوبیا یا ترس از محیط بسته (Claustrophobia)
این فوبیا، ترس و وحشت از مکانهای بسته و تنگ است. این فوبیا میتواند زندگی افراد را دچار مشکلات زیادی بکند. افراد مبتلا به این نوع فوبیا از رفتن به داخل آسانسور یا سوارشدن اتومبیل اجتناب میکنند.
آویاتوفوبیا (Aviatophobia)
این فوبیا، ترس از پروازکردن است و افراد دچار این اختلال، از سوارشدن هواپیما یا وسایل پروازی دیگر مانند هلیکوپتر خودداری میکنند.
دنتوفوبیا یا هراس از دندانپزشکی (Dentophobia)
مبتلایان به این فوبیا از رفتن به دندانپزشکی وحشت دارند. این فوبیا معمولا بهعلت تجربهای ناخوشایند از دندانپزشکی در گذشته به وجود میآید. این فوبیا بر سلامت دهان و دندان فرد مبتلا تأثیر منفی میگذارد.
هموفوبیا یا خون هراسی (Hemophobia)
هموفوبیا ترس از خون یا زخم و آسیبدیدگی است. فردی که مبتلا به خون هراسی است، ممکن است در مواجهه با خون یا جراحات دیگران، هوشیاری خود را از دست بدهد و بهاصطلاح غش کند.
آراکنوفوبیا یا عنکبوت هراسی (Arachnophobia)
مبتلایان به این فوبیا بهشدت از عنکبوتها یا موجودات شبیه عنکبوت وحشت دارند.
سینوفوبیا یا سگ هراسی (Cynophobia)
مبتلایان به این فوبیا از نزدیکشدن به سگها و سگسانان بهشدت وحشت دارند.
اوفیدیوفوبیا یا مار هراسی (Ophidiophobia)
افراد مبتلا به مار هراسی بهشدت از مواجهه با مارها هراس دارند. این فوبیا یکی از انواع بسیار رایج فوبیا در بین عموم مردم است و تخمین میزنند که بیش از یکسوم مردم جهان دچار این فوبیا باشند.
نیکتوفوبیا یا هراس از تاریکی (Nyctophobia)
ترس از شب و تاریکی، هراسی معمول در بین کودکان و خردسالان است. اما درصورتیکه این ترس در دوران نوجوانی و سنین بالاتر ادامه پیدا کند، نوعی فوبیا شناخته میشود.
علت فوبیا
عوامل ژنتیکی و محیطی، ممکن است یکی از علل بروز فوبیا باشند. کودکانی که یکی از بستگان نزدیک آنها دچار اختلال اضطراب فراگیر باشد، بیشتر در معرض ابتلا به فوبیا و مراجعه به متخصص درمان فوبیا هستند. تجربهی حوادث ناراحتکننده مانند تجربهی تصادف یا غرقشدگی هم ممکن است باعث بروز فوبیا شود. قرارگرفتن در ارتفاع بسیار زیاد یا گازگرفتهشدن توسط حیوانات یا گزش حشرات، همگی ممکن است از عوامل بروز فوبیا باشند.
افرادی که درمانهای پزشکی سنگین را پشت سر میگذارند یا افرادی که دچار مشکلات پزشکی هستند، عموما بیشتر دچار هراس میشوند و به درمان فوبیا نیاز پیدا میکنند. همچنین فوبیا در بین افرادی که دچار ضربههای مغزی شدهاند، شیوع بسیار بالایی دارد. مصرف مواد مخدر و مشروبات الکلی و همچنین افسردگی، در بروز هراس یا فوبیا نقش دارند.
افرادی که سابقهی اضطراب خانوادگی دارند، با احتمال بیشتری دچار انواع فوبیا میشوند و به درمان فوبیا نیاز پیدا میکنند. سن، وضعیت اقتصادی و جنسیت هم ممکن است در ابتلا به انوع مختلف فوبیا مؤثر باشند. بهعنوان مثال زنان با احتمال بیشتری دچار هراس از حیوانات میشوند. در میان کودکان و افرادی که وضعیت اقتصادی نامناسبی دارند، ابتلا به فوبیاهای اجتماعی رایجتر است و همچنین اکثر افراد مبتلا به فوبیای دندانپزشکی، مرد هستند.
علائم فیزیکی و جسمانی فوبیاها
شایعترین علامت جسمانی در فوبیاهای شدید، حملهی هراس است. حملهی هراس شامل علائم زیر است:
- تپش قلب و افزایش ضربان؛
- تنگی نفس؛
- صحبتهای بریده یا ناتوانی در صحبتکردن؛
- خشکی دهان؛
- ناراحتیهای گوارشی یا تهوع؛
- بالارفتن فشار خون؛
- لرزش بدن؛
- درد در قفسهی سینه؛
- احساس خفگی؛
- سرگیجه و سیاهیرفتن چشم؛
- تعرق شدید؛
- احساس مرگ قریبالوقوع.
البته افرادی که دچار انوع فوبیا یا هراسها هستند، لزوما دچار حملهی هراس نمیشوند. بااینحال حملهی هراس یکی از نشانههای بسیار مهمِ وجود فوبیاست.
تشخیص فوبیا در کلینیک ذهن آرا
تشخیص کامل در روان شناسی بالینی از جمله اختلالات مربوط به ترس و فوبیاهای مختلف و درمان آن بر عهده مشاهده، آزمون های روانشناختی (تست) و مصاحبه است که در بین آنها مصاحبه از اهمیت بیشتری برخوردار است. هدف از مصاحبه تشخیصی یافتن دقیق علل و عوامل مؤثر در پیدایش اختلال و مشکل روانی در مراجع می باشد. در این رابطه مصاحبه باید بتواند کلیه مسائل و عوامل مؤثر در پیدایش اختلال را از کم اهمیت ترین تا پراهمیت ترین آنها شناسانده تا بتواند تشخیصی مناسب درارتباط با مشکل درمانجو در اختیار مصاحبه گر قرار دهد. زیرا تا زمانی که تشخیصی دقیق و درست از نوع اختلال بیمار در دست نباشد نمی توان درمان مناسبی برای وی عرضه نمود.
یک روان شناس بالینی نه تنها به مطالبی که بیمار در جلسه مصاحبه تشخیصی بیان می کند علاقه مند است، بلکه در نحوه ادای مطالب و عکس العمل های عاطفی که از خود نشان می دهد و نیز روابط عاطفی و فکری مصاحبه شونده توجه می کند. بنابراین واضح است در مصاحبه از مشاهده نیز استفاده می شود و درصورت لزوم پس از مصاحبه می توان از آزمون خاص مورد نیاز نیز استفاده کرد.
وسیله ارزیابی به جهت شناخت افراد باید پایا و معتبر باشد. پایا یعنی مثلا وقتی یک آزمون روانی چند بار بکار برده شود یافته های یکسانی را تولید کند و معتبر یعنی برای مقاصد مورد نظر مفید باشد. شیوه های ارزیابی و تشخیص روانی به سه فرایند تقسیم می شوند: مصاحبه، آزمون و مشاهده.
مصاحبه بالینی، تشخیص اختلالات روانی
مصاحبه یا ساخت دار یا بی ساخت است در مصاحبه ساخت دار کلیه سوالهای مصاحبه گر در یک برنامه مصاحبه آماده می شوند. مصاحبه گرانی که گرایش های روانکاوی دارند اغلب بر تجربه های اوان کودکی و تجربه های جنسی و رویاها تمرکز می کنند و رفتارگرایان به رویدادهای جاری که در حال حاضر ناراحت کننده است گرایش دارند.
تشخیص بیماری های روانی
طبقه بندی رسمی توسط فیلیپ پینل آغاز شد و سپس در سال ۱۸۹۶ امیل کرائپلین اولین نظام جامع طبقه بندی اختلال های روانی را بوجود آورد و سپس در سال ۱۹۵۲ نظامی بنام راهنمای تشخیصی و آماری اختلال های روانی DSM شکل گرفت و در ۱۹۶۸ طبقه بندی DSM 2 شکل گرفت و تشخیص هایی که از این نظام ناشی می شدند قویا تحت تاثیر صفات استنباطی بودند لذا افراد مختلف مشکل زیادی در تشخیص با یکدیگر داشتند و در سال ۱۹۸۰ طبقه بندی DSM 3 که در آن بجای صفات استنباطی مستقیما به توصیف رفتارها می پرداختند تنظیم شد و تعداد طبقات از کمتر از یکصد در ورژن قبلی به بیش از ۲۰۰ طبقه در DSM 3 رسید و در سال ۱۹۸۷ ۳۰ طبقه دیگر به ان اضافه شد و بنام DSM-3-R نام گرفت که در نهایت در سال ۱۹۹۴ جای خود را به DSM 4 داد که بیشتر برای تامین هماهنگی کاربرد اصطلاحات با طبقه بندی بین المللی بیماری ها و مسائل بهداشتی مربوطه ICD-10 به روی کار آمد. این روزها نسخه پنجم نظام جامع طبقه بندی اختلال های روانشناختی ارائه شده است که به صورت گسترده ای مورد استفاده قرار می گیرد.
اعتبار ابزارهای ارزیابی تشخیص های روان شناختی
ابزارهای ارزیابی و تشخیص برای روانشناسان باید هم پایا و هم معتبر باشند پایا یعنی یافته های یکسانی را در اثر استفاده مکرر تولید می کنند و معتبر یعنی می توانند برای هدف هایی که به جهت آنها منظور شده اند بکار روند. ولی اعتبار و روایی ابزارهای روانشناختی باید به تایید برسد و با احتیاط استفاده شود.
اهمیت طبقه بندی و تشخیص اختلالات روانی
با وجود همه مشکلات در زمینه های پایایی و اعتبار و آسیب پذیر بودن تشخیص نسبت به شرایط مطلقا بدون تشخیص و طبقه بندی کاری نمی توانیم انجام دهیم، زیرا اولا دیدن به تنهایی طبقه بندی را شامل می شود مثلا زمانیکه این کلمه ها را می خوانیم بجای آگاهی از مساله تایپ یا سفید بودن صفحه مشغول خواندن کلماتیم یعنی یک طبقه بندی را قبول کرده ایم و ثانیا و از آن مهمتر اینکه بدون مجزا کردن نابهنجاری ها از یکدیگر هیچ علم و پیشرفتی در جهت شناخت نابهنجاری نمی تواند وجود داشته باشد. ما بدون تشخیص نمی توانیم دوام بیاوریم ولی بدان معنی نیست که هر تشخیصی دقیق است یا هر اصطلاح تشخیصی در DSM4 واقعا بیماری یا اختلال روانی را منعکس می کند ولی در نهایت با پیشرفت شناخت علمی به این موضوع پی خواهیم برد که کدام تشخیص ها سودمند و کدام یک نیستند و در حالیکه می دانیم سودمندی و دقت تعدادی از تشخیص ها ثابت شده است و در حال حاضر پایا و معتبر هستند.
فوبیا تا حدود بسیار زیادی قابل درمان است و افرادی که با آنها درگیر هستند تا حدود زیادی به مشکل خود آگاه هستند. همین موضوع کمک میکند تا تشخیص بهتر انجام شود. صحبت کردن با یک روانشناس یا روانپزشک اولین قدم برای درمان فوبیایی است که پیش از این تشخیص داده شده است.
اگر فوبیا باعث ایجاد مشکلات شدید نشده باشد، دوری کردن از منبع ترس به کنترل آن کمک خواهد کرد. بسیاری از افراد مبتلا به نوع خاصی از فوبیا به دنبال درمان نیستند با وجود اینکه این ترسها معمولاً قبل کنترل هستند. دوری از کردن از عوامل تحریک کنندهی برخی از فوبیاها ممکن نیست، این موضوع به خصوص در مورد فوبیا پیچیده صادق است. در این موارد، صحبت کردن با متخصص بهداشت روانی اولین قدم برای بهبودی خواهد بود
بسیاری از فوبیاها با درمان مناسب قابل درمان هستند. یک درمان واحد که برای همه افراد مبتلا به فوبیا موثر باشد، وجود ندارد. هر درمان باید به شیوهی موثری برای هر فرد تنظیم شود تا موثر باشد.
درمان فوبیا در کلینیک ذهن آرا
فوبی ها و هراس ها با استفاده از روان درمانی و دارو درمانی یا ترکیبی از هردو درمان پذیرند. پزشک، روانشناس یا روانپزشک ممکن است رفتار درمانی، دارو و یا ترکیبی از این دو را انجام دهند. هدف از درمان کم کردن ترس و اضطراب و کمک به افراد برای کنترل واکنش به عوامل ایجاد کنندهی فوبیا است.
رفتار درمانی شناختی
رفتار درمانی شناختی، مؤثرترین و تثبیتشدهترین راه درمان فوبیاها از طریق روان درمانی است. رفتار درمانی شناختی، افراد را در محیطی کنترلشده در معرض منبع ترسشان قرار میدهد. با این روش فرد حساسیت خود به هراسها را از دست میدهد و اضطرابش بهطور چشمگیری کاهش پیدا میکند.
رفتار درمانی شناختی بر شناسایی و تغییر افکار غیرواقعی و غیرمنطقی و بهچالشکشیدن باورهای ناکارآمد، تمرکز میکند. تکنیکهای جدید رفتار درمانی شناختی با استفاده از تکنولوژی واقعیت مجازی، افراد را در معرض ترسهایشان قرار میدهد.
برای درمان فوبیا به این روش شیوههای مختلفی وجود دارد:
حساسیت زدایی (Desensitization) یا درمان از راه مواجهه (exposure therapy)
این روی درمانی به افراد مبتلا به فوبیا کمک میکند تا پاسخ خود به منبع فوبیا را تغییر دهند. این افراد کم کم در معرض منبع ترس خود قرار میگیرند. برای مثال برای افراد مبتلا به ترس از پرواز ممکن است کارهای زیر انجام شود:
- در ابتدا به پرواز فکر کنند
- روان درمانگر به این افراد تصویری از هواپیما را نشان خواهد داد
- فرد به فرودگاه برده خواهد شد
- فرد در کابین آموزشی پرواز قرار خواهد گرفت
- در نهایت فرد در پرواز واقعی قرار میگیرد.
- درمان رفتاری – شناختی (Cognitive behavioral therapy)
دارو درمانی
داروهای ضدافسردگی و ضداضطراب میتوانند علائم روانی و جسمانی هراسها را کاهش دهند. بهطور معمول ترکیب رواندرمانی و دارودرمانی، بیشترین میزان اثرگذاری را در درمان فوبیاها دارد.
داروهای زیر برای درمان فوبیا موثر هستند:
مسدودکنندههای بتا
این مواد به کاهش علائم فیزیکی اضطراب که در فوبیا هم دیده میشوند، کمک میکنند. عوارض جانبی این داروها، شامل ناراحتی معده، خستگی و سردی انگشتان است.
داروهای ضد افسردگی
بازدارندههای جذب سروتونین (Serotonin reuptake inhibitors) معمولاً برای افرادی که به فوبیا مبتلا هستند تجویز میکنند. این داروها روی سطح سروتونین مغز اثر گذاشته و در نهایت باعث خلق و خو و رفتار بهتر میشوند. در ابتدا این داروها باعث حالت تهوع، مشکلات خواب و سردرد میشوند.
اگر این داروها موثر نباشند، پزشک بازدارندههای مونوآمین اکسیداز (monoamine oxidase inhibitor (MAOI)) را برای درمان اضطراب اجتماعی تجویز خواهد کرد. افرادی که این نوع از دارو را مصرف میکنند، مجبور به پرهیز از مصرف گروهی از غذاها هستند. عوارض جانبی شامل سرگیجه، ناراحتی معده، بی قراری، سردرد و بیخوابی خواهد بود.
مصرف داروهای ضد افسردگی تری سیکلیک (tricyclic antidepressant (TCA))، همچون کلومیپرامین (clomipramine)، به بهبود علائم فوبیا کمک خواهد کرد. عوارض جانبی اولیه شامل بی خوابی، تاری دید، یبوست، مشکلات دفع ادرار، ضربان قلب نامنظم، خشکی دهان و لرزش دست است.
مسکنها (Tranquilizers)
بنزودیازپین (Benzodiazepines) مثالی از مسکنهایی است که برای درمان فوبیا تجویز میشود. این دارو ممکن است به کاهش علائم افسردگی کمک کند. افرادی با سابقه اعتیاد به الکل نباید از این داروها مصرف کنند.
در سال ۲۰۲۰ سازمان غذا و داروی آمریکا در مورد این دارو هشدار داد. مصرف این داروها منجر به وابستگی فیزیکی شده و ترک آن حتی ممکن است فرد را با خطر مرگ رو به رو کند. ترکیب این دارو با الکل، مواد مخدر و دیگر ترکیبات مشابه منجر به مرگ خواهد شد. بنابراین اجرای دقیق گفتههای پزشک در هنگام مصرف این دارو بسیار حائز اهمیت است.
اگر شما دچار یکی از انواع فوبیا هستید، باید حتما به دنبال درمان آن باشید. غلبه بر فوبیا و هراسها مشکل، اما امکان پذیر است. با درمان مناسب، یاد میگیرید که هراسهای خود را کنترل کنید و انرژیتان را صرف پیشرفت در طول زندگیتان کنید.
پیدا کردن مشاور خوب و حرفهای مرکز مشاورهای که بهترین خدمات را در زمینه درمان فوبیا به شما ارائه دهد میتواند معضل بزرگی باشد. خصوصا اگر برای بار اول میخواهید به روان درمانگر مراجعه کنید. شما میتوانید برای مشورت و کسب اطلاعات بیشتر درمورد مراکز مشاوره خوب در شمال و شرق تهران در این زمینه با کلینیک ذهن آرا تماس بگیرید.
این مقاله میتواند بسیار کمککننده باشد: ویژگیهای یک مرکز مشاوره خوب
ما اینجا هستیم تا شما را به بهترین متخصصین مربوط به مشکل شما را چه در مرکز مشاوره ذهن آرا و چه در کلینیکهای دیگر ارجاع دهیم.
برای دریافت خدمات تشخیص و درمان فوبیا و ترس با کلینیک فوق تخصصی ذهن آرا تماس بگیرید.