اختلال روان تنی یا سایکوسوماتیک (Psychosomatic medicine)

احتمالا شما هم در طول زندگی خود این تجربه را داشته اید که برخی از مشکلات و یا اختلالات جسمی که با آن روبرو شدید، علیرغم مراجعه به پزشک و دارودرمانی التیام نیافته‌اند. در حقیقت منشا این بیماری‌ها ذهنی و روحی هستند و به همین دلیل است که پاسخ مناسبی به دارو درمانی نمی‌دهند. در اینجا می توان از بیماری روان تنی یا سایکوسوماتیک نام برد. اختلالات سایکوسوماتیک، دردهایی هستند که در اثر تنش، فشار روانی، استرس مزمن یا سرکوب فشارهای روانی در بدن ایجاد می‌شود. این دردها در حقیقت هیچ منشا جسمی ندارند. بنابراین دارودرمانی برای التیام آن‌ها کارساز نیست. در واقع بیماری‌های روان‌تنی در گروه اختلالات اضطراب قرار می‌گیرند. اما تفاوت سایکوسوماتیک با سایر اختلالات اضطرابی در این است که در چنین حالتی استرس‌ها خود را به صورت دردهای جسمانی و فیزیکی بروز می‌دهند. با توجه به ماهیت اضطراب، افراد معمولا در بازه سنی بین ۱۸ تا ۴۰ سالگی به اختلال سایکوسوماتیک دچار می‌شوند.

اختلال روان تنی یا سایکوسوماتیک چیست؟

اختلال روان تنی یک وضعیت روانی است که شامل بروز علائم فیزیکی است که معمولاً توضیح پزشکی ندارد. افراد مبتلا به این بیماری ممکن است افکار، احساسات یا نگرانی های بیش از حد در مورد علائم داشته باشند – که بر توانایی آنها برای عملکرد خوب تأثیر می گذارد. افراد مبتلا به اختلال سایکوسوماتیک معمولاً علائم آشکار ناراحتی روانپزشکی را گزارش نمی کنند. در عوض، آنها بر این باورند که مشکلات آنها ناشی از شرایط پزشکی است. آن‌ها معمولاً برای انجام آزمایش‌ها و درمان‌ها به پزشک مراجعه می‌کنند، اختلال روان تنی به انواع گوناگونی تقسیم می‌شود که هر نوع آن به خاطر دلایل گوناگون خود، به شکل مختلفی در بدن بیماران بروز می‌کند. سایکوسوماتیک را می‌توان به انواع زیر تقسیم‌بندی کرد:

1. اختلال هیپوکندریا

اختلال هیپوکندریا یکی از انواع اختلالات روان تنی است که با نام اختلال خود بیمارانگاری شناخته می‌شود. در این نوع اختلال فرد هر درد جسمانی جزیی و اندکی را به یک بیماری بزرگ و صعب‌العلاج تعبیر می‌کند. این نوع از اختلال روان تنی یا سایکوسوماتیک نشانه‌هایی از بیماری‌های لاعلاج ندارد و این تصور فقط در ذهن فرد به وجود می‌آید.

2. اختلال تبدیلی

معروف‌ترین نوع اختلال روان تنی یا سایکوسوماتیک اختلال تبدیلی است. این اختلال به همان شکلی که اشاره کردیم، به شکل دردهای مزمن و شدیدی در افراد بروز می‌کند که در نتیجه فشارهای روانی به وجود می‌آید. در این نوع اختلال روان تنی یا سایکوسوماتیک دردهای جسمانی فرد با بهبود حالات روحی او کاهش پیدا می‌کند و با تشدید فشارهای روانی در او افزایش می‌یابد. به طور کلی باید بدانید که درمان و بهبودی اختلالات سایکوسوماتیک به صرف زمان زیادی نیاز دارد.

3. اختلال جسمانی‌سازی

اختلال جسمانی‌سازی نوع دیگری از روان تنی در افراد است که پزشک معالج پس از معاینه، آزمایش و هیچ دلیل فیزیولوژیکی را برای مشکلات فرد پیدا نمی‌کند. این در حالی است که بیمار به صورت دائمی از وجود علائم ناخوشایند و احساس درد و رنج در بدن خودش شکایت می‌کند.
در این صورت بیان می‌کنند که اختلال‌های روانشناختی یه صورت جسمانی شدن بروز پیدا کرده‌اند.

4. اختلال سایبر کندریا

اختلال سایبر کندریا از دیگر انواع اختلال روان تنی یا سایکوسوماتیک است که با تلقین بروز می‌کند. در حقیقت این اختلال به این صورت است که فرد با خواندن یا آگاهی از علائم یک بیماری خاص، احساس می‌کند که علائم آن بیماری را در خود دارد. این اتفاق به یک تلقین دائمی در او منجر می‌شود و با هر بار فکر کردن به آن، نشانه‌های بیماری در او شدت می‌گیرد. اگرچه اطلاع و آگاهی از علائم بیماری‎‌ها برای همه افراد مفید و گاهی حتی نجات‌دهنده است، اما استفاده نادرست از این اطلاعات می‌تواند برای این گروه از افراد مشکلات جدی را به وجود آورد.

اختلال روان تنی یا سایکوسوماتیک چگونه بر بدن من تأثیر می گذارد؟

اختلال روان تنی می تواند تقریباً هر قسمت از بدن را تحت تأثیر قرار دهد. نمونه های رایج عبارتند از:

• خستگی
• بیخوابی
• دردها و دردهایی مانند درد عضلانی یا کمردرد.
• فشار خون بالا (فشار خون بالا).
• مشکل در تنفس (تنگی نفس یا تنگی نفس).
• سوء هاضمه (ناراحتی معده).
• سردرد و میگرن.
• اختلال نعوظ (ناتوانی جنسی).
• بثورات پوستی (درماتیت).
• زخم معده (بیماری زخم معده).

علائم و علل اختلال سایکوسوماتیک

سایکوسوماتیک چگونه تشخیص داده می شود؟

یک ارائه دهنده مراقبت های بهداشتی می تواند تشخیص اختلال روان تنی را بر اساس موارد زیر آغاز کند:

تاریخچه بازدید از ارائه دهندگان مراقبت های بهداشتی.
معاینه بدنی.
یک سری نتایج منفی در آزمایشات.
برای تشخیص اختلال علائم جسمی، فرد باید موارد زیر را داشته باشد:

یک یا چند علامت که باعث ناراحتی یا اختلال در زندگی روزمره می شود.
سابقه این علائم حداقل به مدت شش ماه.
افکار مداوم، نگرانی یا اضطراب در مورد علائم.

چه آزمایشاتی ممکن است برای تشخیص اختلال روان تنی انجام شود؟

یک ارائه دهنده مراقبت های بهداشتی ممکن است برای رد سایر شرایط پزشکی، مانند آزمایش خون یا تصویربرداری، آزمایش هایی را تجویز کند. اما هنگامی که ارائه دهندگان مراقبت های بهداشتی معتقدند که علائم روان تنی هستند، معمولاً هیچ آزمایشی را درخواست نمی کنند. در عوض، آنها سعی می کنند از بیماران خود در برابر استرس و هزینه های آزمایش ها و روش های غیر ضروری محافظت کنند.

سایکوسوماتیک چگونه درمان می شود؟

چندین روش درمانی می تواند به افراد مبتلا به علائم درد جسمی کمک کند، از جمله:

درمان شناختی رفتاری
داروهایی مانند داروهای ضد افسردگی
درمان مبتنی بر ذهن آگاهی
ارجاع به متخصص سلامت روان (مثلا روانپزشک یا روانشناس)
تماس منظم با ارائه دهنده مراقبت های اولیه خود

راه‌های درمان مشکلات روان‌تنی یا سایکوسوماتیک

درمان مشکلات روان‌تنی یا سایکوسوماتیک صرفا با مراجعه به پزشک متخصص امکان‌پذیر نیست. بلکه این افراد تنها با بهره‌گیری از راهنمایی‌های روان‌درمانگر است که می‌توانند تغییرات مشهودی را در روند درمانی خود داشته باشند. از این رو راه‌های درمان اختلال سایکوسوماتیک به شکل زیر طبقه‌بندی می‌شود:

1. مراجعه به روانشناس
در بسیاری از موارد تنها چیزی که بیماران مبتلا به اختلال سایکوسوماتیک به آن احتیاج دارند، گوش شنوایی برای شنیدن مشکلات و فشار هایی است که تحمل کرده‌اند. بنابراین صحبت با یک روان‌درمانگر می‌تواند روند درمانی آن‌ها را بهبود بخشد.

2. رفتار درمانی
رفتار درمانی، شاخه‌ای از روانشناسی است که می‌تواند به فرد کمک کند تا کنترل افکار خود را به دست بگیرد. به این ترتیب افراد می‌توانند تمام موقعیت‌هایی را که سبب ایجاد افکار و احساسات منفی در آن‌ها می‌شود را با موفقیت پشت سر بگذارند.

3. یوگا درمانی
بسیاری از تراپیست‌ها و پزشکان معتقدند که یوگا بر هر درد بی‌درمان دواست. زیرا سبب تخلیه ذهن و دوری از افکار پوچ می‌شود. از طرفی نیز با تقویت کنترل بر تنفس و حرکات کششی بدن را در حالت ایده‌آلی قرار می‌دهد. یوگا درمانی بهترین روش برای رهایی از اختلالات و فشارهای روحی، تقویت حافظه، تقویت عضلات و ماهیچه‌ها و کاهش دردهای موضعی است. البته به شرطی که با اصول درست انجام شود.

4. ماساژ درمانی
بهره‌گیری از ماساژ درمانی بهترین راهکار برای تسکین دردهای سایکوسوماتیک است. زیرا شل کردن عضلات و رگ‌های عصبی آرامش و راحتی خیال را با خود به همراه دارد. در طب سنتی از ماساژ به عنوان راهی برای تسکین درد و آرامش بدنی یاد شده است. از این رو امتحان کردن آن به عنوان یکی از روش‌های درمان اختلالات روان‌تنی خالی از لطف نخواهد بود.

5. ورزش
سلامت روان و ورزش معمولا رابطه مستقیمی با هم دارند. به همین دلیل است که معمولا به افراد توصیه می‌شود که برای بهبود حالات روحی خود و پیشگیری از افسردگی، ورزش را در برنامه روزمره خود فراموش نکنند. انجام مداوم ورزش علاوه بر تقویت روحیه، سبب آرامش ذهن می‌شود و بدن را از نظر جسمی و فیزیکی نیز تقویت می‌کند. بنابراین می‌تواند گزینه مناسبی برای رهایی از اختلالات سایکوسوماتیک باشد.

6. دارو درمانی
در بسیاری از موارد برای تسکین یا مدیریت دردهای ناشی از اختلالات سایکوسوماتیک از مسکن‌ها استفاده می‌شود. هر چند استفاده از مسکن‌ها راهکاری برای درمان قطعی نیست. اما با مدیریت درد می‌توان راه را برای تحمل یا کنترل بیماری هموار کرد.

چه کسانی بیشتر به اختلالات روان تنی مبتلا می‌شوند؟

اختلالات روان تنی (سایکوسوماتیک) ممکن است در هر فردی با هر سن و حالی بروز کند. اما این اختلالات به مقدار بسیار بیشتری در افرادی با سن 20 تا 45 سال دیده می‌شود.
این افراد با قرار گرفتن در معرض فشارهای روانی گوناگون و مشکلات ذهنی، به روان تنی مبتلا می‌شوند و دردهای ناخوشایندی را در جسم احساس می‌کنند که به آن‌هایدردهای روان تنی می‌گویند.

چگونه میتوان از بروز اختلال روان تنی پیشگیری کرد؟

راهبردهای کاهش و مدیریت استرس ممکن است به شما در پیشگیری یا کاهش علائم جسمانی کمک کند. مثالها عبارتند از:

در مورد آنچه می توانید و نمی توانید کنترل کنید واقع بین باشید
به طور منظم تمرین کنید
به اندازه کافی بخوابید
مجله ای برای افزایش آگاهی از افکار و احساسات شما
الکل را محدود کنید و از سیگار کشیدن خودداری کنید
رژیم غذایی و وزن سالم را حفظ کنید
مدیتیشن یا تمرین آرام سازی پیشرونده عضلات
به دنبال حمایت از عزیزان باشید
برای کاهش فشار روی خود محدودیت هایی تعیین کنید