اختلال عاطفی فصلی یا افسردگی زمستانی

بررسی دلایل و راهکارهای افسردگی زمستانی یا اختلال عاطفی فصلی

اختلال عاطفی فصلی یک اختلال خلقی است که به وسیله ی نشانه هایی که هرساله در برهه ی زمانی خاصی در فرد دیده می شود قابل شناسایی است. این اختلال عاطفی، عموما در فصل هایی که هوا زودتر تاریک می شود و روزها کوتاه تر هستند بیشتر دیده می شود.

علائم این بیماری شامل افسردگی، خستگی مفرط و میل به انزوای اجتماعی است. با وجود این که این اختلال در عرض چند ماه به خودی خود برطرف خواهد شد اما در همین مدت نیز می تواند تاثیر جدی در عملکرد و کارایی فرد داشته باشد.

البته نوسانات خلقی در دوره های مختلف سال چیز عجیبی به حساب نمی آید. همه ی ما تجربه کرده ایم که در روزهای کوتاه و ابری یا بارانی احساس گرفتگی و خستگی داریم و یک روز آفتابی می تواند احساس شاد و انرژی مضاعفی را به ما تزریق کند. به طور کلی روزهای طولانی تر و آفتابی تر غالبا با خلق و خوی بهتر همراه هستند در حالی که روزهای کوتاه تر و تاریک تر که عموما از پاییز آغاز می شوند با افزایش نشانه های اختلال عاطفی همراه می شوند.

قرار نگرفتن در معرض نور خورشید به اندازه کافی باعث می شود که سطح ملاتونین و سروتونین خون پایین آمده و همچنین با ولع مصرف کربوهیدرات در این شرایط، افزایش وزن و بی خوابی در افراد محتمل خواهد بود.

علائم اختلال عاطفی فصلی

علائم این اختلال هر ساله با فرا رسیدن فصل پاییز و زمستان در افراد مبتلا دیده می شود. بسیاری از این علائم با نشانه های افسردگی مشترک هستند. علائمی نظیر:

• پرخوابی
• افزایش اشتها و میل به مصرف کربوهیدرات ها
• اضافه وزن
• زودرنجی
• مشکلات فردی ( به ویژه حساسیت زیاد نسبت به طرد شدن)
• احساس سنگینی در بازوها یا پاها

علائم افسردگی زمستانی

دلایل اختلال خلقی فصلی

اعتقاد بر این است که دلیل اختلال عاطفی فصلی در وجود مشکل در ریتم چرخه شبانه روزی بدن نهفته است. این چرخه با ورود نور خورشید به چشم آغاز می شود و هنگامی که هوا تاریک است، غده کاجی مغز، ماده ای به نام ملاتونین تولید می کند که مسئول خواب آلودگی ما هرروز پس از غروب خورشید است. با ورود نور خورشید به چشم، ترشح این ماده متوقف می شود.
در روزهای کوتاه زمستانی که افراد ممکن است قبل از طلوع خورشید بیدار شوند یا بعد از غروب خورشید از محل کار خود خارج شوند، این چرخه بهم می ریزد و باعث می شود که نشانه های اختلال خلقی عاطفی فصلی را تجربه کنند.
همچنین شواهدی وجود دارند که این اختلال را با کاهش مقدار سروتونین انتقال دهنده عصبی ارتباط می دهند. سروتونین ماده ای است که باعث ایجاد حس خوب می شود که در داروهای ضد افسردگی نیز استفاده می شود. کاهش تولید این ماده می تواند دلیل بسیاری از این علائم مانند افسردگی و میل به غذاهای کربوهیدرات دار باشد.

تشخیص

هیچ روش آزمایشگاهی مشخصی برای تشخیص اختلال عاطفی فصلی وجود ندارد. ولی برای تشخیص دادن آن باید علائم فرد در طول دوره های زمانی یادداشت شده و پس از بررسی در دفترچه راهنمای تشخیصی و آماری DSM-5 این اختلال تشخیص داده شود. البته این کتاب مرجع، اختلال عاطفی فصلی را یک اختلال روانی مجزا نمی داند در عوض این را یک مشخصه از تشخیص عمده ی افسردگی می نامد.

برای تشخیص روانشناسی این موضوع، باید فرد حداقل یک یا دو مورد از نشانه های افسردگی را به مدت یک دوره حداقل دو هفته ای تجربه کند. علائمی مثل:

• احساس افسردگی
• از دست دادن علاقه به چیزهایی که یک زمانی از آن ها لذت می بردید
• تغییر غیر عمدی در اشتها
• پرخوابی یا کم خوابی
• تحریک روانی یا عقب ماندگی
• خستگی یا بی حالی
• احساس بی ارزش بودن یا احساس گناه بیش از حد
• مشکل در تمرکز و تصمیم گیری
• افکار مرگ یا خودکشی

البته نشانه های بالا اگر دلیلی پزشکی داشته باشد یا بر اثر سو مصرف مواد مخدر و مشروبات الکلی به دست آمده باشند نشانه ی افسردگی به حساب نمی آیند.

درمان اختلال عاطفی فصلی

خوشبختانه درمان اختلال عاطفی فصلی به خوبی قابل درمان است. درمان های رایج برای این اختلال عبارت اند از نور درمانی، دارو درمانی و روان درمانی

نور درمانی

نور درمانی استفاده از یک منبع نور روشن و سفید است که به عنوان بهترین روش درمان افسردگی زمستانی یا همان اختلال عاطفی فصلی استفاده می شود. برای این کار توجه به چند نکته ضروری است.

دوز آغازین برای شروع نور درمانی، استفاده از نور 10 هزار لوکس به مدت 30 دقیقه در روز است. یا می توان از نور های 2500 لوکس به مدت 2 ساعت در روز استفاده کرد.

برای تاثیرگذاری بهتر، بایستی نور درمانی در ابتدای صبح و بعد از بیدار شدن از خواب انجام شود.

بیماران عموما در طی یک هفته پس از انجام این روند، نتیجه ی درمان خود را دریافت می کنند اما در برخی افراد ممکن است دریافت پاسخ تا چهار هفته نیز به طول بیانجامد

از عوارض جانبی رایج نور درمانی می توان به سرد درد، سوزش چشم، حالت تهوع و آشفتگی اشاره کرد که همه ی این اثرات خفیف و زودگذر هستند یا با کاهش دوز نور از بین می روند.

به گفته ی دکتر مایکل ترمن، رییس برنامه افسردگی زمستانی در دانشگاه کلمبیا، اجماع محقیقین به این نتیجه رسیده اند که درمان اصلی برای این اختلال، نور درمانی در ابتدای بیدار شدن از خواب است که در کنار این روش درمانی، می توان به عنوان مکمل از روش های دارودرمانی نیز استفاده کرد.

البته دوز مناسب نور بسیار مهم است زیرا در صورت انتخاب اشتباه، ممکن است روند بهبودی کند شده یا اصلا پیشرفت حاصل نشود و در مواردی حتی تاثیر معکوس داشته باشد.

دارو درمانی اختلال عاطفی فصلی

بوپروپیون هیدروکلراید اولین دارویی بود که ایالات متحده آمریکا برای درمان افسردگی فصلی تایید کرد.

این دارو در سال 2006 پس از انجام موفقیت آمیز آزمون های تحقیقاتی، اولین داروی درمان افسردگی فصلی لقب گرفت و تاکنون نیز به عنوان اثرگذار ترین دارو در این زمینه شناخته می شود.

روان درمانی

درمان رفتاری شناختی (CBT) نیز یک درمان موثر برای بهبود اختلال عاطفی فصلی به حساب می آید خصوصا اگر به همراه نور درمانی و دارو درمانی استفاده شود. درمان رفتاری شناختی شامل شناسایی الگوهای تفکر منفی و جایگزین کردن آن ها با افکار مثبت تر است.

مقابله

عادات سالم و سبک زندگی درست نیز می تواند علائم افسردگی زمستانی را کاهش دهد. کارهایی که باید انجام بدهید عبارت اند از:

• ورزش منظم
• خواب کافی
• رژیم غذایی سالم شامل میوه، سبزی و پروتئین ها

ویتامین دی

تحقیقات نشان داده است که افراد مبتلا به افسردگی زمستانی، اغلب دچار کمبود ویتامین دی نیز هستند. به همین خاطر به افرادی که ویتامین دی کمتری دارند توصیه می شود که از طریق مختلف مثل رژیم غذایی مناسب، جذب از طریق نور خورشید یا مصرف قرص های محتوی ویتامین ها اقدام به جذب ویتامین دی کنند.

البته هنوز نتایج تحقیقات به جمع بندی کاملی در این باره نرسیده اند. بعضی از بررسی ها نشان می دهند که مصرف ویتامین دی به اندازه نور درمانی در بهبود مبتلایان موثر است درحالی که برخی دیگر از بررسی ها از تاثیر نداشتن ویتامین دی بر روی مبتلایان به افسردگی زمستانی حکایت دارند.

به همین علت بهتر است قبل از مصرف هرگونه دارو، اعم از مکمل، گیاهی یا شیمیایی، با پزشک معالج خود مشورت کنید.

جمع بندی اختلال عاطفی فصلی

تغییر خلق و خو در فصول مختلف امری رایج و طبیعی است اما برخی افراد، در فصولی نظیر پاییز و زمستان دچار افسردگی می شوند که علائم آن را نیز به شکل جدی در خودشان مشاهده می کنند و همین موضوع باعث می شود که سلامت زندگی روحی و روانی آن ها دچار اشکال شود. اگر احساس می کنید که خلق و خویی که تجربه می کنید ممکن است بر اثر افسردگی زمستانی یا همان اختلال عاطفی فصلی باشد، بهتر است با پزشک خود مشورت کنید تا راه درمان مناسب برای شما را پیدا کند.